Σε μια χώρα μακρινή και μυθική, ένας άπληστος άρχοντας, ο Αρπατίλαος ο Πρώτος, αποφασισμένος να αυξήσει την παραγωγή σμαραγδιών στη χώρα του, καταργεί τα πάρτι γενεθλίων, τις Απόκριες, τις διακοπές του καλοκαιριού, όλες τις γιορτές, ακόμα και τις Κυριακές, που μετονομάζονται, κατόπιν εντολής του, σε «Προδευτέρες» και δεν διαφέρουν στο παραμικρό από τις Δευτέρες. Καταργεί, επίσης, τα λούνα παρκ και τις παιδικές χαρές και στη θέση τους χτίζει φυλακές για να κρατούνται όσοι τολμούν να σβήσουν κεράκια γενεθλίων ή να ντύνονται πιερότοι τις Απόκριες ή να μην πηγαίνουν σχολείο τις Προδευτέρες.
Κάπου μακριά από το παλάτι όμως, σ’ ένα ταπεινό σχολείο, ξεκινάει η αντίσταση. Μερικοί μαθητές κι ένας εμπνευσμένος δάσκαλος είναι αποφασισμένοι, αψηφώντας θανάσιμους κινδύνους, να ξαναβρούν τα χαμένα τους όνειρα.
Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία από τα «Μαγικά μαξιλάρια», το διάσημο, πολυμεταφρασμένο και πολυβραβευμένο έργο του Ευγένιου Τριβιζά, που μετά από μια μακρά σταδιοδρομία ως μυθιστόρημα και θεατρικό, διασκευάζεται από τον ίδιο τον συγγραφέα για πρώτη φορά σε όπερα για όλη την οικογένεια και στις 14 Νοεμβρίου κάνει πρεμιέρα στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε μουσική Γιώργου Δούση, μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη.
Σε μία από τις πρόβες της απαιτητικής αυτής παραγωγής που ξεκίνησε ως ιδέα πριν από την πρώτη μεγάλη επέλαση του covid συναντηθήκαμε με την Νατάσα Τριανταφύλλη για να μιλήσουμε εφ’ όλης της ύλης.
Η Νατάσα Τριανταφύλλη με τον ενθουσιασμό ενός μικρού παιδιού που απολαμβάνει με τους αγαπημένους του φίλους ένα παιχνίδι μιλάει με χειμαρρώδη ρυθμό για το έργο, τις προκλήσεις του, τον Ευγένιο Τριβιζά, τους συντελεστές :«Ήρθαμε όλοι σε αυτή την παραγωγή να δώσουμε πολύ. Από την παραγωγή, από το ίδρυμα, οι τεχνικοί είναι συγκινητικοί, οι άνθρωποι που ετοιμάζουν τα κοστούμια με τα σχέδια της Ιωάννας Τσάμη. Το σκηνικό είναι κρυφά μαγικό και ο ενθουσιασμός των τεχνικών είναι μοναδικός. Τα παιδιά, οι πρωταγωνιστές, το μουσικό σύνολο όλοι».
Αλλά και τα παιδικά της χρόνια δίπλα στους γονείς της που στάθηκαν το πρότυπο της συνεχούς προσπάθειας, δίχως εφησυχασμούς, σπέρνοντας μέσα της τον σπόρο της δημιουργίας:
«Ήθελα γίνω χορεύτρια. Προέρχομαι από μια οικογένεια σκεπτόμενη αλλά ταυτόχρονα έδιναν μια μεγάλη μάχη για να επιβιώσουν, να προχωρήσουν. Και αυτός ο σπόρος της δημιουργίας μέσα μου ήρθε από την οικογένειά μου. Ό,τι και να γίνει στη ζωή πρέπει να έχεις κάτι φτιάξει. Και οι δύο γονείς μου προχωρούσαν συνέχεια και δημιουργούσαν συνέχεια. Ο μπαμπάς μου χωρίς να έχει τελειώσει το σχολείο, μιλάει τρεις γλώσσες που έμαθε στον δρόμο και κατασκευάζει παπούτσια που τα πουλάει σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στο θέατρο και στη σκηνή και γενικότερα στις παραστασιακές τέχνες, δίνεται μεγάλη ώθηση στο παρακάτω: Συνδυάζουν το κείμενο που σκέφτηκε κάποιος να γράψει με αυτό που συμβαίνει τώρα. Για αυτό και αγαπώ αυτή τη δουλειά. Γιατί παίρνεις κάτι και το πας παρακάτω. Παίρνεις τη σκέψη του Σαίξπηρ πριν από τόσα χρόνια και της δίνεις ώθηση για κάτι άλλο.
Η Ρούλα Πατεράκη που ήταν δασκάλα μου στη Δραματική σχολή μου είχε πει κάποτε: «Θα σου πω κάτι αλλά θέλω να το διαχειριστείς πολύ ώριμα. Θα είσαι πάντα μια πολύ κακή ηθοποιός αλλά θα γίνεις πολύ καλή σκηνοθέτης». Και αυτό είναι αλήθεια. Μου άρεσε πάντα να βλέπω τη μεγάλη εικόνα. Η μικρή εικόνα είναι πιο βολική αλλά η μεγάλη, είναι πάντα πιο σωστή. Βάζει τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση. Και αυτό το zoom out είναι κάτι που θέλω μεγαλώνοντας στη σκηνοθεσία να το φτάσω στα άκρα».
Πώς και πότε ξεκίνησε η διαδρομή των «Μαγικών Μαξιλαριών»;
Ήταν μια ιδέα που ξεκίνησε σε μια συνάντησή μας με τον Γιώργο Κουμεντάκη, όταν σκεφτόταν τι να κάνει για τα 200 χρόνια της Επανάστασης. Ήθελε να κάνει μια όπερα για όλη την οικογένεια και ειδικά για τα παιδιά, γιατί όπως ο ίδιος είπε «τα παιδιά κάνουν τις επαναστάσεις». Ενθουσιάστηκα με την ιδέα και έτσι κάπως ξεκίνησε. Δεν αφορά δηλαδή μόνο μια παιδική παράσταση της Λυρικής αλλά είναι ενταγμένο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Μάλιστα όλη η περίπτωση του covid με έννοιες όπως ελευθερία και απελευθέρωση του έργου έρχεται πλέον και δένει με μεγαλύτερη συνέπεια στην κοινωνία. Η ελευθερία δηλαδή με κάποιο τρόπο, με αυτό τον οδυνηρό τρόπο, ξαναμπαίνει στη ζωή μας.
Τι πραγματεύεται το έργο «Μαγικά Μαξιλάρια»;
Ένα έργο υπέροχα φτιαγμένο από τον Ευγένιο Τριβιζά μέσα σε ένα αλληγορικό σύμπαν της κοινωνίας του Αρπατίλαου που έχει καθυποτάξει όλα τα καλά της Ουρανούπολης. Ένα έργο που δεν αφορά την ιστορία μιας ιδέας. Τα αρχέτυπα και οι αλληγορίες που έχει μέσα της αυτή η ιστορία το καθιστούν ένα έργο κλασικό. Μιλάει για την έννοια της πολιτικής εξουσίας και της καταστρατήγησής της, του φασισμού και της τυραννίας, μιλάει για την παιδεία και την έμπνευση ενός δασκάλου, όχι για να επαναστατήσουν με βία τα παιδιά αλλά μην ξεχνώντας τις καλές τους σκέψεις, τους λογισμούς. «Θα επαναστατήσουμε αν δεν ξεχνάμε στα όνειρά μας να σκεφτόμαστε το καλό». Πώς θα νικηθεί δηλαδή το κακό αλλά με το καλό. Γιατί άλλη έννοια η αντίσταση, άλλη η επανάσταση και άλλη έννοια η αλλαγή. Πρέπει να δομείται κάτι με συνέπεια. Το κακό πάντα θα υπάρχει. Μια ώριμη πλέον κοινωνία οφείλει να σκέφτεται πλέον ότι όταν υπάρχει το Α ενάντια στο Β τότε ίσως η λύση να βρεθεί σε κάτι άλλο. Με τόσες παροχές που έχουμε στην πληροφορία δεν μπορούμε να λέμε ανακρίβειες, ιδεοληψίες και οφείλουμε να πηγαίνουμε μπροστά. Δεν μπορούμε ούτε να δικαιολογούμε πράγματα ούτε να κρύβουμε. Το μετά είναι κάπου που δεν πέτυχε το πριν. Αυτά που έρχονται ενδέχεται να πετύχουν. Συχνά λέω στην κόρη μου ότι με ενδιαφέρει τι θέλει να γίνει ένας άνθρωπος. Πού θέλει να πάει; Έχει σημασία η τάση, το όραμα και τι τακτοποίηση έχουμε κάνει πριν ώστε να γνωρίζουμε ότι δεν είμαστε αλάνθαστοι. Ο σπόρος της αμφιβολίας έχει σημασία. Πώς τα πράγματα θα πάνε παρακάτω…
Μια όπερα για όλη την οικογένεια. Ποια τα συστατικά της και τι αγαπάς σε αυτό το είδος;
Η ανάθεση από τη Λυρική ήταν να κάνουμε μια παράσταση για όλη την οικογένεια. Το σκηνικό έχει πολλές αναφορές σε μηνύματα που ένα παιδί δεν θα αντιληφθεί αμέσως όπως ένας ενήλικας. Ένα παιδί ίσως τα αισθανθεί. Όμως υπάρχουν κάποια στοιχεία που μιλάνε κατευθείαν στα μάτια ενός παιδιού όπως το αδρό χιούμορ, η πλάκα. Ωστόσο έχουμε προσπαθήσει να έχουμε συνάψεις και παραπάνω από αυτά. Για διαφορετικά πράγματα θα προβληματιστεί ο μεγάλος και για άλλα ένα παιδί. Αυτό είναι ένα καινούργιο πεδίο και για μένα. Είναι ένα θέαμα, μια όπερα τόσο ανοιχτή που δεν αφορά μόνο τα παιδιά. Υπάρχει ένας άυλος κόσμος που υπάρχει και δεν υπάρχει.
Για να νιώσεις την έννοια της ελευθερίας που είναι άλλωστε και ο πυρήνας των Μαγικών μαξιλαριών πρέπει να περάσεις από μια διαδικασία. Θυμάμαι τον καθηγητή μου, Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, τον Αντώνη Παπαρίζο που έλεγε: «Μην αυταπατάστε ότι γεννηθήκαμε ελεύθεροι. Για να είσαι ελεύθερος πρέπει να ξέρεις πώς γεννήθηκες και να γνωρίζεις πώς θα πεθάνεις. Αυτό είναι μια μορφή ελευθερίας. Όταν αυτά δεν είναι απολύτως γνωστά σε εμάς, η ελευθερία μόνο να κατακτηθεί μπορεί».
Και στην τέχνη, ειδικά στο θέατρο όπου οι σκηνοθέτες βάζουν ένα πλαίσιο και υπάρχει μια δομή, δεν λειτουργούν δηλαδή βάσει ενστίκτου, δίνεται μια ελευθερία στον θεατή γιατί δεν οικειοποιείται απλώς το ένστικτο του σκηνοθέτη, γιατί για παράδειγμα εκείνη τη στιγμή θύμωσε ή συγκινήθηκε έτσι αφηρημένα. Αυτό είναι κάτι που επιτρέπει τον στοχασμό, τον προβληματισμό και αυτό είναι κάτι που μου αρέσει πολύ στο θέατρο. Για αυτό και χρησιμοποιώ μουσική. Στην όπερα σου προσφέρεται αυτό το υπέροχο δώρο, το λιμπρέτο. Και επειδή τα πράγματα έχουν ήδη μια δομή, όταν το παίρνω εγώ στα χέρια μου πρέπει να το πάω κάπου παρακάτω. Και αυτό είναι που λατρεύω στην όπερα.
Και η αυστηρότητα είναι ένα συστατικό που μου αρέσει στην όπερα. Τα όρια υπάρχουν, δεν μπορείς να ξεφύγεις από έναν ρυθμό, από τον χρόνο. Στοιχεία που σε αναγκάζουν ως δημιουργό να κινείσαι εγκάρσια. Να μην περιφέρεσαι. Δεν μπορείς να επέμβεις στη δομή. Ειδικά στην περίπτωση αυτού του «δαιμόνιου» και ιδιοφυή Ευγένιου Τριβιζά δεν μπορείς να επέμβεις στον τρόπο που φτιάχνει τα υπέροχα κείμενά του. Αυτό το κείμενο δεν δικαιούσαι να το αλλάξεις.
Πού εστιάζει η σκηνοθετική σου προσέγγιση;
Έχουμε ακολουθήσει πολύ τον πυρήνα του ιδίου του έργου από τον Τριβιζά. Αυτό αξίζει κιόλας πολύ όταν έχεις καλό κείμενο. Εγώ προσπάθησα να ανοίξω τις χαραμάδες που έχει ο ίδιος βάλει μέσα κείμενο. Είναι ένα έργο που προσφέρεται για σκηνοθετικές οπτικές, γιατί έχει να κάνει με το όνειρο, με την ελευθερία, με αυτό το άυλο που έχει μέσα του. Είχε πολύ υλικό.
Ξεχωρίζεις κάποια σκηνή στο έργο;
Όταν το διάβαζα ξεχώριζα τη σκηνή των παιδιών στο σχολείο, εκεί που ο δάσκαλος φυτεύει τον σπόρο για να γίνει όλη αυτή η επανάσταση. Είναι μια πολύ μυστηριακή σκηνή, γιατί ενώ είναι φαινομενικά μέσα σε ένα σχολείο, δίνουν μια παράξενη μυστική υπόσχεση. Όταν άκουσα και τη μουσική του Γιώργου Δούση μου άρεσε πολύ η συνέχεια αυτής της σκηνής που διαδραματίζεται σε σμαραγδορυχεία που αποφασίζουν να συνεχίσουν την επανάσταση. Είναι μια καταπληκτική σκηνή. Με συγκινεί πολύ η μουσική. Και τελικά την πρώτη σκηνή τώρα που το σκέφτομαι την αγάπησα από το κείμενο και τη δεύτερη από τη μουσική.
Τι θα ήθελες να θυμούνται μικροί και μεγάλοι όταν το έργο τελειώσει και βγουν από το θέατρο;
Θέλω να τους μείνει ένας από τους στίχους του έργου «Στο χέρι μας είναι να γίνουν τα όνειρα πραγματικότητα». Και θα ήθελα όταν περπατάει έξω από την αίθουσα να έχει πάρει δύναμη, γενναιότητα και διάθεση να ονειρευτεί. Πως έχει δικαίωμα να ονειρευτεί, έχω τροφοδοτηθεί για να ονειρευτώ. Ιδανικές συνθήκες δεν θα βρεις ποτέ. Αν δεις, σπουδαίους ανθρώπους που δεν είχαν ίσως ποτέ προβλέψει τι θα συμβεί στο μέλλον. Βλέπεις σε βιογραφίες σπουδαίων ανθρώπων πόσο ανάποδες συνθήκες είχαν να αντιμετωπίσουν. Ονειρεύσου λοιπόν με αυτό που έχεις.
Η τύχη τι ρόλο παίζει;
Καταλυτικό. Αλλά προτιμώ τη λέξη «συναντήσεις». Οι συναντήσεις είναι τρομερό πράγμα στη ζωή. Για αυτό άλλωστε και πρέπει να έχουμε ανοιχτά τα μάτια μας και να ονειρευόμαστε. Η συνάντηση δεν ξέρεις τι θα σου φέρει. Σε όλους τους ανθρώπους, κάποτε, για μια στιγμή δόθηκε μια ευκαιρία. Φυσικά και υπάρχουν άνθρωποι που μεγάλωσαν σε άνετα περιβάλλοντα με περισσότερα ερεθίσματα, πολλαπλασίαζαν την πιθανότητα να τους συμβεί κάτι καλό. Η τύχη, η συνάντηση, θα βάλει τον σπόρο στον άνθρωπο. Ποιον συνάντησες, τι σου είπε, πώς σε επηρέασε; Αλλά πιστεύω πολύ και στην προπόνηση, στην προετοιμασία.
O Ευγένιος Τριβιζάς έχει παρακολουθήει κάποιες πρόβες; Εξέφρασε κάποια γνώμη;
Παρευρέθηκε σε πρόβα. Είναι ένας πολύ συγκινητικός και τρυφερός άνθρωπος. Ήταν στην Αγγλία και ήρθε για τις πρόβες. Βλέπεις έναν άνθρωπο με τόση καταξίωση, τόσες επιτυχίες, τόση δόξα και παρ’ όλα αυτά ασχολείται με αυτό τον φωτεινό και «εμμονικό» τρόπο ακόμα. Διστακτικός και γεμάτος ευγένεια έκανε κάποια σχόλια και φυσικά ήμουν κατενθουσιασμένη που το έκανε. Του είπα: «πάρτε ένα μεγάλο σημειωματάριο να γράψετε σχόλια». Βλέπεις έναν άνθρωπο με τόση όρεξη. Είναι δυνατόν να το προσπεράσεις; Είναι προνόμιο να ασχολείται κάποιος σαν αυτόν μαζί σου.
Πώς νιώθεις λίγο πριν την πρεμιέρα;
Κάθε πρεμιέρα έχει ένα ποσοστό οδύνης. Ξέρεις ότι τώρα φεύγει από τα χέρια σου και το δίνεις αλλού. Στην πρεμιέρα πάντα βλέπεις σημεία που θέλουν βελτίωση. Ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο πάντα. Και πάντα νιώθεις πώς έχει πάει, από τους θεατές. Στη φυσική έχει αποδειχθεί κάτι καταπληκτικό. Σε κάθε πείραμα ο παρατηρητής επηρεάζει την έκβαση του πειράματος. Έτσι και στο θέατρο. Ένα κοινό με χιούμορ θα επηρεάσει την παράσταση. Το θέατρο είναι κατεξοχήν τέχνη της αλληλεπίδρασης.
Υπήρξαν προσκλήσεις σε αυτή την παραγωγή;
Επειδή παίζουν παιδιά, έχω μεγάλη αγωνία για αυτά. Πώς πρέπει να είμαι στις οδηγίες μου, μην τυχόν τα πίεσα, πόσο πειθαρχημένα θα πρέπει να είναι, πόσο απείθαρχα. Ζητάμε σε ένα παιδί 8 ετών να ανέβει σε μια σκηνή και να κάνει τόσο πράγματα. Είχα μεγάλη αγωνία. Μέχρι ποιο σημείο θα μας αρέσει ένα λάθος. Είχα αυτή την αγωνία να εντάξω 28 παιδικές ψυχές μέσα σε μια επαγγελματική παράσταση, με πολλές απαιτήσεις και μουσικές και σκηνικές. Και αυτό που σκεφτόμουν είναι πως τελικά το καλό της παράστασης είναι και το καλό των παιδιών, να νιώθουν δηλαδή καλά μέσα σε όλο αυτό.
Και η δεύτερη μεγάλη πρόκληση που ισχύει για όλους μας, ήταν η υγεία μέσα στην πρόβα και η μεγάλη απειλή του covid. Έτρεξα πολύ στην αρχή γιατί δεν ξέρουμε ποτέ τι θα συμβεί. Κρατάς ένα πέντε τοις εκτατό της ψυχής σου για αυτά, αν και κανείς μας δεν έχει μάθει ποτέ να κρατάει τίποτα και τα δίνουμε όλα. Το να φοράμε μάσκα στην πρόβα, βάλε και βγάλε είναι μια συνθήκη που αφήνει κάτι. Ο φόβος στη δημιουργία δεν κάνει καλό.
Πώς βίωσες αλήθεια την καραντίνα;
Στην πρώτη καραντίνα είχα ολοκληρωτικό φόβο. Ένιωσα σε μια πολεμική κατάσταση που έπρεπε να προστατέψω το παιδί μου, τους γονείς μου τους φίλους μου. Δεν είχα καμία άλλη απαίτηση. Ήμουν σπίτι και ένιωθα ασφαλής. Όταν κατάλαβα ότι αυτό έχει διάρκεια ένιωσα ότι έπρεπε να ξανασυστηθώ στον εαυτό μου, στο παιδί μου. Νιώθω πικραμένη για όλες τις ζωές που χάθηκαν αλλά στάθηκε μέσα μου και ως κάθαρση. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για την πρώτη μεγάλη κρίση που γνώρισε η γενιά μας. Ακόμα και η ανάμνηση ενός μεγάλου πολέμου μοιάζει μακρινή.
Και για να είμαι απολύτως ειλικρινή σοκαρίστηκα από πολλούς φίλους και ανθρώπους της δουλειάς που κατάλαβα πως δεν ήταν ετοιμοπόλεμοι σε αντίθεση με κάποιους άλλους. Η Εθνική Λυρική Σκηνή οργάνωσε ένα ολόκληρο σύστημα όπως και κάποιοι άλλοι θεατρικοί οργανισμοί, για να μείνει ζωντανή και να επιτρέψει στους καλλιτέχνες να συνεχίσουν να εργάζονται, προστάτεψε παραγωγές, επέμεινε και κράτησε όλους σε τροχιά, όπως και η παραγωγή «Τα μαγικά μαξιλάρια» που εδώ και 2 χρόνια έχει ξεκινήσει.
Άλλοι πάλι, όταν θίχτηκε το συμφέρον τους, ταραχτήκανε. Δεν ένιωσα καθόλου περήφανη όταν κάποιοι, με 80 και 90 νεκρούς στην Ελλάδα φώναζαν γιατί κλείνουν τα θέατρα. Έπρεπε εμείς οι ίδιοι να το προτείνουμε.
Σκέψεις για όσους επιμένουν να μην εμβολιάζονται;
Η άποψη που έχω ακούσει ότι προσπαθούν με το εμβόλιο να αλλοιώσουν το DNA με σοκάρει πραγματικά. Το έχω ακούσει σε συνευρέσεις με φίλους και το μόνο που χιουμοριστικά τους λέω είναι πως αν όντως γίνει αυτό και το καινούργιο είδος έχει τρία αυτιά θέλω να ανήκω σε αυτό το είδος. Θέλω να είμαι μέρος της εξέλιξης και όχι του παρελθόντος. Ένας φίλος μου πρόσφατα έκανε έναν καταπληκτικό στοχασμό που με βρίσκει απολύτως σύμφωνη: «Ο νέος φασισμός είναι η δύναμη της υποκειμενικότητας». Κάποιος που έχει επιρροή, ειδικά τώρα με τα social media όταν έχεις χιλιάδες followers νιώθει ότι η ιδέα του είναι σωστή γιατί πολύ απλά έχει αποδέκτες. Και αυτό με τρομάζει. Αυτό είναι και εκείνο που τρομάζει τους ανεμβολίαστους αυτή τη στιγμή. Φτιάχνεται ένα νοητικό οικοδόμημα, μέσα στο οποίο χωράνε απόψεις από θεολογία μέχρι ναρκισσιστικές εκφράσεις. Εύχομαι ότι θα λειτουργήσει λίγο περισσότερο ο φόβος τους επόμενους μήνες και ίσως αλλάξουν οι απόψεις. Αν αποκωδικοποιήσεις όλη αυτή την άρνηση θα δεις ότι πίσω κρύβεται είτε ο φόβος είτε η ανθρώπινη έπαρση και ο ναρκισσισμός. Κάθε φορά σκέφτομαι εκφράσεις από την παράσταση «Το χρονικό του χρόνου» στο Θέατρο Τέχνης για το πόσο σημαντικό είναι να αντιληφθούμε ότι είμαστε μια μικρή κουκίδα μέσα στο σύμπαν. Μπορεί αυτό σαν σκέψη να έχει μια σκοτεινή αποδοχή αλλά είναι ταυτόχρονη και πολύ μεγάλη, γιατί τελικά ο καθένας βρίσκει τη θέση του. Νομίζω ότι πρέπει να διατηρήσουμε τη δύναμη και την πειθώ μας για να τους «ξεφοβίσουμε», να τους «φωτίσουμε» λίγο.
