To έργο του Piero della Francesca η «Γέννηση», μετά από ιδιαίτερα απαιτητική ανακαίνιση, παρουσιάστηκε επίσημα στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου σε μια ειδική έκθεση από την 1η Δεκεμβρίου 2022, λίγο πριν τα Χριστούγεννα.
Η διαδικασία αποκατάστασης, με επικεφαλής τη συντηρήτρια της Πινακοθήκης Jill Dunkerton και με τη συμμετοχή της Britta New, έδωσε επίσης την ευκαιρία να λυθούν αρκετοί μύθοι και μυστήρια σχετικά με τον πίνακα. Η έλλειψη σκιών των μορφών, που για πολύ καιρό θεωρούνταν ότι υποδήλωνε ότι ο πίνακας ήταν ημιτελής, τώρα ερμηνεύεται διαφορετικά – πρόκειται για το όραμα της Βριγίτης της Σουηδίας για τη γέννηση του Χριστού.
Το ρετουσάρισμα της φθαρμένης μπογιάς στον στάβλο έκανε ορατό ένα σημείο από φωτεινές πέτρες- το χέρι του νεαρού βοσκού μπορεί τώρα να ερμηνευθεί ως ένδειξη μιας ακτίνας ουράνιου φωτός που έρχεται μέσα από το κενό της οροφής. Οι ίδιοι οι βοσκοί έχουν αποκατασταθεί σε κάποιο βαθμό με λεπτό υάλωμα πάνω από τις γραμμές του ακριβούς υπογράμμου του Piero. Αυτό κάνει τις φιγούρες να υποχωρούν όπως θα έπρεπε, επιτρέποντάς μας να εκτιμήσουμε και πάλι τη μαεστρία του Piero στο φως, το χρώμα και τον χώρο.
Το έργο, το οποίο προηγουμένως είχε πλαισιωθεί και παρουσιαζόταν στη συλλογή της Πινακοθήκης, θεωρείται τώρα ότι είναι ένας πολύ μεγαλοπρεπής πίνακας για αυτό και η Πινακοθήκη προχώρησε στην απόκτηση μιας σκαλιστής κορνίζας από καρυδιά, με σχεδόν ακριβείς διαστάσεις, χρονολογία και πιθανή προέλευση με το έργο.
Ο πίνακας παρέμεινε στην οικογένεια του Piero μέχρι να έρθει στο Λονδίνο τη δεκαετία του 1860. Μέχρι τότε ήταν σε κακή κατάσταση, με σχισμές στον πίνακα, και είχε υπερκαθαριστεί σε αρκετές περιοχές, κυρίως στα κεφάλια των βοσκών. Όταν η Πινακοθήκη απέκτησε αυτόν τον πίνακα το 1874, τέθηκε στο Κοινοβούλιο μια ερώτηση σχετικά με το πόσο είχε διασωθεί το αρχικό χρώμα.
Ο Piero della Francesca γεννήθηκε στην πόλη Sansepolcro (πρώην Borgo Santo Sepolcro), όπου και πέθανε. Καταγόταν από οικογένεια αρκετά εύπορων εμπόρων, και αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Αναγέννησης. Αν και σήμερα είναι γνωστός ως Piero della Francesca, κατά τη διάρκεια της ζωής του, ήταν γνωστός ως Piero di Benedetto de’ Franceschi.
Η απόλυτη μαθηματική αυστηρότητα των δημιουργιών του τονίζει τα αφηρημένα χαρακτηριστικά των πινάκων του και προσθέτει ένα ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα στα αριστουργήματά του. Μετά τον θάνατό του, ο Πιέρο έμεινε στην ιστορία κυρίως ως μαθηματικός παρά ως ζωγράφος. Μέχρι το 1439 ο Piero della Francesca εργαζόταν με τον Domenico Veneziano σε τοιχογραφίες για το νοσοκομείο της Santa Maria Nuova στη Φλωρεντία.
Η εμπειρία και οι επαφές του στη Φλωρεντία, όπου θα είχε δει τα έργα γλυπτών, καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων όπως οι Donatello, Brunelleschi, Masaccio και Fra Angelico, επηρέασαν βαθιά το ύφος και την τεχνική του Piero. Η ζωγραφική του χαρακτηριζόταν από τον γαλήνιο ανθρωπισμό της και τη χρήση γεωμετρικών μορφών, ιδίως σε σχέση με την προοπτική.
«Το να περάσουμε τα τελευταία τρία χρόνια με αυτόν τον πολυαγαπημένο πίνακα ήταν πραγματικό προνόμιο αλλά και μεγάλη ευθύνη. Κάθε απόφαση, κάθε μικροσκοπική πινελιά ρετουσαρίσματος, επηρεάζει την αντίληψή μας για την εμφάνιση και το νόημά του, ενδεχομένως για πολλές γενιές. Ελπίζω ότι οι επισκέπτες θα μπορούν τώρα να βιώσουν την ήσυχη μαγεία του χωρίς την απόσπαση της προσοχής από τις ζημιές του παρελθόντος», αναφέρει η Jill Dunkerton, επικεφαλής συντηρήτρια.
«Η “Γέννηση” του Piero είναι ένας όμορφος και βαθύς διαλογισμός πάνω στην ιστορία των Χριστουγέννων. Το πρόσφατο έργο συντήρησης μας επέτρεψε να δούμε πόσο προσεκτικά σχεδιασμένο είναι κάθε στοιχείο της εικόνας, από το παιχνίδι του φωτός στις επιφάνειες μέχρι την απόδοση των μακρινών λόφων του San Sepolcro. Πάνω από πέντε αιώνες μετά τη ζωή του Piero, μπορούμε ακόμη να θαυμάζουμε το καλλιτεχνικό του όραμα, την ικανότητά του και την απόλυτη εφευρετικότητά του», συμπληρώνει ο Gabriele Finaldi, διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης.
