Οι αγανακτισμένοι του Γκεζί παρκί

Το Γκεζί παρκί, όπως λένε οι Τούρκοι το πάρκο στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης, παρά το μικρό του μέγεθος κατάφερε να μετουσιώσει τις τελευταίες μέρες όλες τις φωνές οργής και αποδοκιμασίας ενός μέρους της τουρκικής κοινωνίας, που ένιωθε ότι οι κυβερνητικές πολιτικές αγνοούν επιδεκτικά πλέον τα θέλω του. Ο κ. Ερντοάν, επαληθεύοντας τις ανησυχίες της κοσμικής ελίτ και προδίδοντας ένα προοδευτικό μέρος της κοινωνίας που ίσως πίστεψε σε εκείνον, έδειξε ότι πράγματι έχει ισλαμική ατζέντα και ροπή προς τον αυταρχισμό (περνώντας εν μια νυκτί αμφισβητούμενους νόμους όπως τον περιορισμό στην κατανάλωση αλκοόλ και στην επιβολή «ηθικών» κανόνων συμπεριφοράς εντός του μετρό) τεντώνοντας στην κυριολεξία τη λεπτή κλωστή των φιλελευθέρων ανακλαστικών μεγάλης μερίδας του κόσμου.
 
Η χρήση ασύμμετρης βίας από την αστυνομία, στις πρώτες απολύτως ειρηνικές συγκεντρώσεις λίγων ακτιβιστών που συγκεντρώθηκαν στο πάρκο για να διαμαρτυρηθούν για τη μανία του κράτους να θυσιάσει στο βωμό μιας κακώς εννοούμενης ανάπτυξης έναν ακόμα πνεύμονα πρασίνου, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, σπρώχνοντας χιλιάδες Τούρκους να ξεχυθούν στους δρόμους σε όλη τη χώρα ως ένδειξη συμπαράστασης. Οι διαμαρτυρόμενοι, όμως, αυτή τη φορά φάνηκαν να είναι ενοχλημένοι και από κάτι ακόμα. “Δεν είναι μόνο ο τρόπος ζωής μας με τον οποίον επανειλημμένα ανακατεύστε” έλεγαν “αντιδρούμε και στο μοντέλο ανάπτυξης που προωθείτε το οποίο μεταλλάσσει ραγδαία την πόλη μας και υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής μας”.

Ο κ. Ερντοάν, ιδίως κατά την τρίτη πρωθυπουργική του θητεία από το 2011, έχει αφήσει στην άκρη τις συναινετικές πολιτικές που τον χαρακτήριζαν τα πρώτα χρόνια και, επιδεικνύοντας τάσεις υπέρμετρης μεγαλομανίας, έχει βάλει μπρος μια τεράστια μηχανή μεγαλεπήβολων έργων υποδομής και αστικής ανάπλασης, που θα αλλάξουν άρδην το τοπίο της Κωνσταντινούπολης. Τα έργα αυτά, τα οποία κάθε τόσο ανακοινώνει ο ίδιος, περιλαμβάνουν από τη διάνοιξη ενός δεύτερου Βοσπόρου μέχρι το 2023, μιας διώρυγας, δηλαδή, που θα ενώνει τη Μαύρη θάλασσα με την Προποντίδα, την κατασκευή μέχρι του χρόνου ενός τρίτου αεροδρομίου (του μεγαλύτερου της Ευρώπης) σε μια καταπράσινη τοποθεσία, την οικοδόμηση ενός νέου τεμένους, μεγαθήριο ορατό από δορυφόρο χωρητικότητας τριάντα χιλιάδων πιστών, μιας τρίτης γέφυρας στο Βόσπορο, παραβλέποντας τον αφανισμό ακόμα δέκα χιλιάδων δέντρων, την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου παρά τις έντονες αντιδράσεις, μέχρι και τη δημιουργία μιας νέας πλατείας, έξω από το κέντρο της πόλης, τερατωδών διαστάσεων (χωρητικότητας ενός εκατομμυρίου ανθρώπων), η οποία θα προκύψει μετά από επιχωματώσεις της θάλασσας του Μαρμαρά και η οποία θα χρησιμοποιηθεί, μεταξύ άλλων, για να γίνονται στο εξής οι κάθε είδους διαμαρτυρίες και συγκεντρώσεις.

Αφίσες στο Διαδίκτυο με θέμα τη μετατροπή παγκόσμιων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς αν τα αναλάμβανε ο Ερντοάν

Και η λίστα δυστυχώς δεν τελειώνει εδώ, με αφορμή τα έργα υποδομής, ο Ερντοάν επιθυμεί να αφήσει την ανεξίτηλη σφραγίδα του στον οικοδομικό ιστό της πόλης, δίνοντας το πράσινο φως σε αλλαγές που θα επηρεάσουν τόσο την ποιότητα του δομικού περιβάλλοντος, όσο και στην αισθητική που θα τις χαρακτηρίζει.

Το αστικό περιβάλλον, που αποτελεί την υλική έκφανση της συλλογικής μνήμης μιας κοινωνίας, στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης υφίσταται μια ασφυκτική πίεση από την ακραιφνώς νεοφιλελεύθερη οικονομική δραστηριότητα του κόμματος του πρωθυπουργού, σε συνδυασμό με την ισλαμική αισθητική που λανσάρει. Το επιχειρούμενο έργο της ανακατασκευής στην πλατεία Ταξίμ μιας ρεπλίκας των Οθωμανικών στρατώνων (που είχε κατεδαφίσει το κεμαλικό καθεστώς το 1940), οι οποίοι θα φιλοξενούσαν ένα εμπορικό κέντρο στο εσωτερικό τους δεν είναι τίποτα άλλο από τη μετενσάρκωση αυτής της αντίληψης του κόμματος του Ερντοάν για την εικόνα της σύγχρονης πόλης και του είδους της ανάπτυξης στην οποία στοχεύει και υπηρετεί. Τα σχέδιά του επεκτείνονται ακόμα και σε αναπλάσεις ολόκληρων συνοικιών, όπως του ιστορικού Ταρλάμπασι, της πρώην γειτονιάς Ελλήνων και Αρμενίων, η οποία δεν πρόλαβε να γλιτώσει από την ισοπέδωση, ή και της οικοδόμησης ενός μεγάλου τεμένους στην πλατεία Ταξίμ σε τέτοια θέση που να «κοιτά» τη μεγάλη ελληνορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Τριάδας.

Ταυτόχρονα, πολλά κτήρια κοσμήματα στο Πέρα, που χρονολογούνται στην περίοδο της Μπελ Επόκ του 19ου αιώνα, παραδίνονται ανενδοίαστα σε μεγάλες κοινοπραξίες για να γίνουν μερικά ακόμα κακότεχνα εμπορικά κέντρα όπου ο κόσμος μπορεί να ξεδιψά από την καταναλωτική του μανία με κυβερνητική βούλα. Η ροπή του κόμματος του Ερντοάν, που κατέχει και τα ηνία του Δήμου Κωνσταντινούπολης, προς την κιτς αισθητική, την αδιαφορία για τις οικολογικές συνέπειες, και συνάμα η τάση εξάλειψης από το αστικό περιβάλλον της όποιας ιστορικής μνήμης που δεν έχει σχέση με το ισλάμ, είναι χαρακτηριστική τα τελευταία χρόνια. Η επιβολή ενός συντηρητικού μοντέλου αστικής διαβίωσης, που δε λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης, είναι μια ακόμα επικίνδυνη έκφανση της πολιτικής Ερντοάν, στην οποία αντιστέκονται οι διαμαρτυρόμενοι της πλατείας εδώ και εννέα μέρες. 

Το κίνημα της πλατείας, όμως, που τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, χωρίς σχεδόν κανένα ίχνος κόπωσης διατηρεί το πάθος του και τον ενθουσιασμό του, κατάφερε αυτό για το οποίο ήταν ανήμπορη εδώ και χρόνια η αντιπολίτευση. Γι’ αυτό μπορεί να υπερηφανεύεται όχι για μία, αλλά για δύο μικρές νίκες. Από τη μία η κυβέρνηση, έστω προσωρινά, θα αναγκαστεί να αναστείλει στα σχέδια της για την πλατεία Ταξίμ και θα εξετάσει υπό άλλο πρίσμα τα υπόλοιπα έργα που σχεδιάζει. Παράλληλα, όμως, με τη στάση τους, οι διαμαρτυρόμενοι της πλατείας πετυχαίνουν και μια σπουδαία νίκη απέναντι στο εθνικιστικό-κεμαλικό μπλοκ από το οποίο κρατάνε ίσες αποστάσεις. Για πρώτη φορά ίσως η κοινωνία των πολιτών στην Τουρκία διεκδικεί την ενεργή συμμετοχή της στο δημόσιο βίο και το χώρο που της αναλογεί προωθώντας όμως τον αλληλοσεβασμό των πεποιθήσεων και της πολυσυλλεκτικότητας της τουρκικής κοινωνίας. Η εμπέδωση αυτού του παραδείγματος είναι που θα βρει την Τουρκία αλλαγμένη την επόμενη ημέρα.

Ελπίζουμε η ταχύτητα των εργασιών στα χιλιάδες εργοτάξια σε όλη τη χώρα να μην ξεπεράσει εκείνη των κοινωνικών διεργασιών που ξεκίνησαν, γιατί θα βρει τους επόμενους αγανακτισμένους πολίτες στη νέα τεχνητή πλατεία που ετοιμάζει ο Ερντοάν στο Γενί καπί και η οποία δε θα κουβαλά καμία μαρτυρία ή μνήμη της σύγχρονης ιστορίας της Τουρκίας.

* Η Μαρίνα Δρυμαλίτου είναι Διεθνολόγος, Συνεργάτης Ελληνικής κοινότητας