Η είδηση του θανάτου του Μίλαν Κούντερα πριν δέκα μέρες με βρίσκει σε διακοπές. Δεν καταναλώνω τον συνήθη χρόνο στα σόσιαλ (η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι για τις εργάσιμες ημέρες), αλλά προλαβαίνω να δω και να καταλάβω ότι γίνεται ένας σχετικός χαμός. Προλαβαίνω να δω επίσης τουλάχιστον μία ανάρτηση κάποιου που έλεγε ότι είχε χαρίσει στη φίλη του τη δική του «Αβάσταχτη Ελαφρότητα». Δεν θα απέκλεια καθόλου να υπάρχουν κι άλλες, παρόμοιες αναρτήσεις. Και τη δική μου «Αβάσταχτη Ελαφρότητα» την είχα χαρίσει κάποτε, γύρω στα τρεις χιλιάδες χρόνια πριν. Η δική μου είχε τίτλο «Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι», αλλά ούτως ή άλλως στο μυαλό μου και την καρδιά μου «του Είναι» θα παραμείνει πάντοτε και δεν θα γίνει ποτέ «της Ύπαρξης», όπως και οι Έρωτες θα είναι πάντοτε «Γελοίοι» και ποτέ «Κωμικοί».
Εν πάση περιπτώσει, ήθελα να γράψω κάτι στη στήλη για τον μακαρίτη, αλλά όχι χωρίς να έχω επιστρέψει πρώτα απ’ τις διακοπές ώστε να ξαναρίξω μια ματιά στα βιβλία του. Δεν έχω καθόλου μεγάλη βιβλιοθήκη, Κούντερες όμως έχω πολλούς. Πρέπει να έχω διαβάσει περισσότερα βιβλία του από οποιουδήποτε άλλου. Δεν τα έχω όλα στην κατοχή μου, η «Ελαφρότητα» είπαμε δόθηκε, κάποια άλλα εξαφανίστηκαν με τον μαγικό τρόπο που έχουν να εξαφανίζονται τα βιβλία, κάποια άλλα τα είχα δανειστεί από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Καλλιθέας (τι ωραία φάση που ήταν οι δημοτικές – δανειστικές βιβλιοθήκες, τι ωραία φάση που ήταν να διαβάζεις αρκετά λογοτεχνία, τι ωραία φάση που ήταν να είσαι νέος, ακόμα κι αν δεν ζούσες κι ακριβώς ως νέος).
Ανάμεσα στα τελευταία και «Το Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης». Μου έχει μείνει λοιπόν αρκετά έντονα η περιγραφή μιας σκηνής, όπου η παράταιρη αφήγηση για μια γυναίκα που καταρχάς δεν ακούγεται καθόλου ελκυστική, φτιάχνει σεξουαλικά τον ήρωα. Πώς να τη βρω για να θυμηθώ τι ακριβώς ήταν; Μήπως αφορούσε κάποια μακρινή θεία που είχε όταν ήταν μικρός; Γκουγκλάρω “Βοοk of Laughter and Forgetting” και “Αunt” μπας και πέσω κάπου στο απόσπασμα.
Αντ’ αυτού πέφτω στο μπλογκ μιας γυναίκας από τη Νέα Ζηλανδία απ’ το μακρινό 2008 (την εποχή δηλαδή που και κάποιοι από εμάς είχαμε μπλογκ και του ήμασταν δοσμένοι ψυχή τε και σώματι, καγχάζοντας με γελοίους -ή μήπως κωμικούς;- ισχυρισμούς ότι θα μας κατάπινε κάποτε το φέισμπουκ και καμιά δεκαετία πριν πρωτακούσουμε με έκπληξη ότι το φέισμπουκ ήταν -ήδη- το μέσο κοινωνικής δικτύωσης των μεσηλίκων κι ότι οι νεότερες γενιές είχαν ήδη πάει αλλού). Γράφει λοιπόν η μπλόγκερ ένα ποστ για τον Κούντερα, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρει: “I don’t have a copy of The Incredible Lightness of Being anymore. I lent it to a Greek communist, my aunt’s former lover, and it was never returned” («Δεν έχω πια αντίγραφο της «Αβάσταχτης Ελαφρότητας του Είναι». Το δάνεισα σε έναν Έλληνα κομμουνιστή, παλιό εραστή της θείας μου, και δεν μου επιστράφηκε ποτέ»).
Μήπως ο κομμουνιστής εραστής της Νεοζηλανδέζας θείας είναι βγαλμένος από παραλλαγή ή έστω παρωδία μυθιστορήματος του Κούντερα; Και εν πάση περιπτώσει αν ο Κούντερα μετρά συμπτώσεις για να γνωρίσει ο Τόμας την Τερέζα στον αναλογικό κόσμο, πόσο ακόμα πιο χαώδης είναι ο ψηφιακός, πόσες συμπτώσεις μπορούν να σε οδηγήσουν σε ένα τέτοιο λινκ; Κι αντίστροφα, αν στον προψηφιακό κόσμο η σύμπτωση έπαιζε τόσο καθοριστικό ρόλο στη γνωριμία δύο ανθρώπων, ο ψηφιακός πόσο έχει ελαττώσει αυτόν τον παράγοντα, φέρνοντας αλγοριθμικά πιο κοντά ανθρώπους πιο συμβατούς μεταξύ τους;
Πόσα χρόνια πριν το 2008 να του έδωσε το βιβλίο; Να βρίσκεται άραγε ακόμα στα χέρια του; Να το δάνεισε εκείνος ανεπιστρεπτί με τη σειρά του κάπου αλλού; Μήπως στα χρόνια που μεσολάβησαν πέθανε και το δώρισε μαζί με όλα του τα υπάρχοντα στο κόμμα; Να βρίσκεται τώρα σε κάποια βιβλιοθήκη, σε κάποια αποθήκη, σε κάποιο πατάρι; Μήπως ξανανοίχτηκε και ξαναδιαβάστηκε τώρα, με αφορμή τον θάνατο του Κούντερα; Μήπως κάποιο παιδί, εγγόνι ή κομματικό στέλεχος το διάβασε τώρα για πρώτη φορά; Μήπως το κρατάει αυτή τη στιγμή στα χέρια του και το διαβάζει, μπαίνοντας πρώτη φορά στον κόσμο του Κούντερα;
Εγώ πάντως τον Μίλαν τον έμαθα από τη Δήμητρα Λιάνη. Τον συζητούσε πολύ τότε. Νοίκιασα σε βιντεοκασέτα την «Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι» γιατί ήθελα να δω γυμνό και σεξ. Η ταινία με οδήγησε στο βιβλίο και το βιβλίο του στα υπόλοιπα, τα πριν αλλά και όσα έβγαζε μετά.
Αγνώμων ο ίδιος και τυφλός απέναντι στο γεγονός ότι κάποιοι οδηγηθήκαμε στον κόσμο του μέσω της ταινίας, θα γράψει στην «Αθανασία»: «Στις μέρες μας ρίχνονται πάνω σε καθετί, το οποίο έγινε δυνατό να γραφτεί για να το μεταμορφώσουν σε ταινία, σε τηλεοπτική σειρά ή σε κινούμενα σχέδια. Καθώς το ουσιώδες στο μυθιστόρημά μου είναι αυτό που δεν μπορείς να το πεις παρά μόνο μ’ ένα μυθιστόρημα, σε κάθε προσαρμογή δεν μένει παρά το μη ουσιώδες. Οποιοσδήποτε είναι ακόμα αρκετά τρελός για να γράφει σήμερα μυθιστορήματα, πρέπει, αν θέλει να τα προστατέψει, να τα γράφει με τέτοιο τρόπο που να μην μπορούν να τα προσαρμόσουν, μ’ άλλα λόγια να μην μπορούν να τα διηγηθούν».
Στο ίδιο βιβλίο ο Γκαίτε με τον Μπετόβεν περπατούν στους δρόμους του Κάρλσμπαντ, δηλαδή του Κάρλοβι Βάρι, το 1812. Όντως δηλαδή περπατούν, το βιβλίο σχολιάζει ένα γεγονός που θα συμβεί εκεί και που θα επηρεάσει δικαίως ή αδίκως τον τρόπο που εγγράφεται στην αθανασία ο ένας κι ο άλλος. Έχοντας περπατήσει λίγες μέρες πριν τον θάνατο του Κούντερα στους ίδιους δρόμους με τον γιο μου, έχοντας διαβάσει το βιβλίο χρόνια πριν χωρίς να έχω κάνει ποτέ τη σύνδεση, ξαναδιαβάζοντας το τώρα και κάτι παθαίνοντας την ώρα που το διαβάζω, συνειδητοποιώ πόσο οι συμπτώσεις παίζουν διαρκώς σφαλιάρες μαζί μας και πόσο αδυνατώ τελικά να γράψω για οποιονδήποτε άλλον εκτός από μένα, ακόμα δηλαδή κι όταν πεθαίνει ο αγαπημένος μου συγγραφέας.
