Ο χρόνος κυλάει στα μονοπάτια της γρήγορα αλλά σταθερά τα τελευταία χρόνια. Η πρώτη μου επίσκεψη στην Φολέγανδρο, έγινε πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια, το 2003. Ήδη ανεπτυγμένο νησί, γιατί αν και ξεκίνησε ως ένα κυκλαδονήσι της άγονης γραμμής, τα τελευταία 10-15 χρόνια γνωρίζει ανάπτυξη με ταχείς ρυθμούς, λίγο τρομακτικούς, με επισκέπτες που, είτε την λάτρεψαν, είτε δεν την επισκέφθηκαν ποτέ ξανά. Γιατί έχει τους δικούς της κανόνες, τον δικό της χαρακτήρα και αν προσπαθήσεις να την αλλάξεις έστω και λίγο θα σε διώξει ήρεμα και απλά, έτσι όπως ακριβώς σε υποδέχεται.
Η Φολέγανδρος έχει βάλει το σημάδι της βαθιά στον χάρτη μου. Και δεν είναι μόνο γιατί έχει την ομορφότερη Χώρα των Κυκλάδων. Και φυσικά όχι για τις μικρές σε αριθμό παραλίες της, μήτε για τα ελάχιστα χωριά της. Είναι γιατί κάθε φορά με απελευθερώνει από τον καθωσπρεπισμό της πόλης, γιατί κάθε φορά που ανηφορίζω από το λιθόστρωτο μονοπάτι πάνω από την Αγκάλη γρατζουνίζοντας τα πόδια μου για να φθάσω στο ορεινό αγαπημένο μου εκκλησάκι αισθάνομαι ότι το πέλαγος με αγκαλιάζει και θέλω να απλώσω τα χέρια και να πάρω μια μεγάλη ανάσα, ενώ όταν αρμενίζω τα στενά σοκάκια της νιώθω ντόπια, νιώθω ότι ανήκω σε αυτήν. Είναι γιατί κάθε φορά από τότε κιόλας το 2003 άφηνα και ένα μικρό μου κομμάτι αναμνηστικό για να το ξαναμαζέψω την επόμενη φορά που θα αντάμωνα το νησί.
Εκεί ανάμεσα στις 3 πλατείες που ορίζουν το μέρος που χτυπάει η καρδιάς της, λες και βγαλμένη από θεατρικό σκηνικό Χώρα της, εξοντωμένη από τους ρυθμούς της τσιμεντούπολης, αναζωογονούμαι – έχω γελάσει με την νεοσύστατη παρέα, έχω ανταμώσει με φίλους στα ξαφνικά, έχω τσακωθεί, έχω επιδοθεί σε εξομολογήσεις, έχω σιγοτραγουδήσει «πες μου θάλασσα πόσα μυστικά σου απ’ τον κόσμο κρύβεις» πίνοντας ρακόμελο, έχω γαληνεύσει ατενίζοντας το πέλαγος από την Πούντα, έχω δροσιστεί στα πλατάνια της. Ένας τόπος που έγινε χρόνος, απόλυτα προσωπικός.
Χώρα, η ομορφότερη των Κυκλάδων
Προσωπικά τη βραβεύω ως την καλύτερη χώρα των Κυκλάδων. Απροσπέλαστη από αυτοκίνητα, η Χώρα της Φολεγάνδρου βρίσκεται σκαρφαλωμένη στα 200 μέτρα, ατενίζει το πέλαγος ενώ πάνω της στα δεξιά κρέμεται επιβλητικά η εκκλησία της Παναγίας που ειδικά στο σούρουπο δεν τη χάνεις τη βόλτα αυτή. Στο κέντρο οι 3 μεγάλες πλατείες σαν πιασμένες χέρι χέρι κυκλικά, έχουν διαμορφώσει αυτό το μοναδικό χαρακτήρα της Χώρας. Όλα βρίσκονται εκεί, συγκεντρωμένα.
H πλατεία της Πούντας, το μεγάλο μπαλκόνι προς το Αιγαίο, ακολουθεί την πλατεία Ντούναβη κάτω από μεγάλα δέντρα. Οι τεράστιες στέρνες με το βρόχινο νερό στα υπόγειά της κτίστηκαν το 1770, ο βασικός λόγος που η πλατεία πήρε το όνομά της από τον μεγαλύτερο ποταμό της Ευρώπης. Συντροφιά της κάνει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ενώ λίγο πριν φθάσουμε στην κεντρική πλατεία Πιάτσα, συναντάμε ένα σύμπλεγμα εκκλησιών, Άγιος Αντώνιος, Αγία Αικατερίνη και Άγιος Φανούριος, που συνθέτουν ένα μοναδικό θεατρικό σκηνικό που είναι δύσκολο να ξεχάσεις.
Τα μικρά καλαίσθητα μαγαζάκια, όπως το ξυλουργείο του Γίγαντα για χειροποίητα παιχνίδια, και το Στολιδάκι αλλά και άλλα για ρούχα αναμνηστικά αρκετά κομψά, τα εστιατόρια, ο φούρνος, το Super Market.
Εκεί και η είσοδος για το Κάστρο. Η Λότζια και το Παραπόρτι αποτελούν τις δυο εισόδους για το μοναδικό σκηνικό της καστροπολιτείας, με την βόρεια πλευρά της να στέκει στην άκρη του γκρεμού. Από το αγαπημένο Παραπόρτι που επιλέγω, νιώθω να με τραβάει σα μαγνήτης, μοιάζει να μπαίνεις σε άλλη εποχή. Ασφαλείς κατοικίες, μακριά από τα βλέμματα των επίδοξων πειρατών, σαν μοναστηριακά κελιά στοιβαγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, δίχως ανοίγματα. Εδώ τα πλατύσκαλα, πάντα καθαρά κι ασβεστωμένα, λειτουργούν ακόμη ως καθιστικά, όπως τότε που κτίστηκαν κάπου στα 1215 για να ξαποστάσεις αν θελήσεις.
Ακόμα και αν δεν είναι κάποιος φανατικός της πεζοπορίας, η Παναγιά της Χώρας, σπάνιο δείγμα αιγαιοπελαγίτικης ναοδομίας είναι ένα αξιοθέατο που δεν πρέπει κανείς να χάσει. Σου κόβει κυριολεκτικά την ανάσα. Προσεγγίζεται με τα πόδια από ασβεστωμένα φαρδιά σκαλοπάτια που ξεκινούν από το Δημοτικό Σχολείο (Πλ. Πούντας) της Χώρας. Παλαιότερα λειτουργούσε ως καθολικό γυναικείας μονής και πήρε τη σημερινή μορφή της μεταξύ 1816-1821. Εντός του ναού ξεχωρίζουν το μαρμάρινο τέμπλο του 19ου αιώνα και η εικόνα της Οδηγήτριας.
Θάλασσες – Οι πληγωμένες
Πάντα η Αγκάλη θα μας καλεί. Πεντακάθαρα νερά και μικρό βότσαλο για να διαβάσεις, να αναπαύσεις για λίγο το μυαλό σου ή να κάνεις το επόμενο πλάνο για βουτιά στους βράχους στα αριστερά της, απόλαυση για όλους. Πάνω από την Αγκάλη, το χωμάτινο μονοπάτι θα σε οδηγήσει στον Γαλίφο (με τα δωμάτια χωρίς ηλεκτρικό και την μικρή μαγική παραλία του) για συνεχίσεις στην αμμώδη παραλία του Άγιου Νικόλαου, μια απόσταση περίπου 20 λεπτών. Υπάρχει ακόμη ένα μονοπάτι που ξεκινάει από την Άνω Μεριά και η κατάβαση διαρκεί περίπου 40 λεπτά.
Σημείωση: Αν και απαγορεύεται όπως δηλώνει η πινακίδα που βρίσκεται στον Γαλίφο, ο γυμνισμός, είναι ίσως η μόνη παραλία του νησιού όπου επιτρέπεται. Παράδοξο δεν λέω, αλλά αξίζει να την επισκεφθεί κανείς.
Φήμες συχνά αναφέρουν στους ανυποψίαστους, πως το νησί δεν διαθέτει παραλίες. Θα συμφωνήσουμε μόνο στο εξής: η Φολέγανδρος δεν διαθέτει την ποικιλία των παραλιών της Σερίφου. Φυσικά. Ωστόσο, φιλοξενεί μερικές πανέμορφες παραλίες που αξίζουν τη βουτιά μας, όπως η Βάρδια, εύκολα προσεγγίσιμη με τα πόδια από το Καραβοστάσι, το Λιβάδι και το Κάτεργο, επισκέψιμο εύκολα με καραβάκι. Ο Άη Γιώργης είναι μια γραφική παραλία στα Βόρεια του νησιού αλλά λόγω έντονου ανέμου η θάλασσα αγριεύει. Αν όμως σταθεί κανείς τυχερός, αξίζει. Την παραλία μπορεί κανείς να την προσεγγίσει από μονοπάτι που κατηφορίζει από το Μεροβίγλι της Άνω Μεριάς για 25 λεπτά ή με όχημα μέσω βατού χωματόδρομου που ξεκινάει λίγο πριν την Παναγία Χρυσοπηγή (στον δρόμο που συνεχίζει μετά την Άνω Μεριά).
Ακόμα όμως και στην Αγκάλη να μείνεις, έχει τον τρόπο της να σε αγκαλιάσει και να σε κρατήσει δίχως μία στιγμή βαρεμάρας και ανάγκης για αλλαγή.
Φαγητό και ποτό | Πρωινά στη Χώρα και Ματσάτα μετά τις βουτιές
Αν πας στη Φολέγανδρο δε γίνεται να μη δοκιμάσεις τα Ματσάτα – παραδοσιακό ζυμαρικό που φτιάχνεται στο χέρι. Μοιάζουν πολύ με τις χυλοπίτες, ωστόσο μαγειρεύονται αμέσως μόλις πλαστούν. Δεν πωλούνται στα καταστήματα, αλλά τα βρίσκει κανείς στα μαγαζιά του νησιού, όπου τα σερβίρουν είτε με απλή κόκκινη σάλτσα είτε με κοκκινιστό κρέας, κόκορα ή κουνέλι. Κάθε φορά θα δώσω το «παρών» στην Άνω Μεριά, στη Συνάντηση για ένα πιάτο ματσάτα. Φυσικά θα τα βρεις σε πολλά ακόμα μέρη αλλά να εκεί όλα μοιάζουν κάπως να έχουν παγώσει στον χρόνο και αυτό έχει γοητεία.
Και χωριάτικη σαλάτα πάντα με σουρωτό (λευκό μαλακό τυρί) – το δεύτερο καλύτερο πράγμα στη Φολέγανδρο μετά τα Ματσάτα.
Για ένα γρήγορο σουβλάκι στο χέρι, τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί στις ανακαλύψεις μας το Μαραγκούδικο στην Άνω Μεριά μαζί με λοιπές ψητές λιχουδιές (τυλιχτό, καλαμάκι, καυτερό λουκάνικο). Ωστόσο νόστιμα έχουμε φάει στο Σικ, στην Πιάτσα, στον Κρητικό και στο Σπιτικό που θεωρώ ότι φτιάχνει μακράν τα καλύτερα μαγειρευτά.
Τα πρωινά στη Φολέγανδρο έχουν επίσης ένα διαφορετικό αέρα. Λατρεύω την πλατεία και το Άραξε, που αν και συνήθως είναι λίγο στραβωμένοι λόγω του κόσμου που συρρέει, το σημείο που βρίσκεται κάτω από τα δέντρα και η ποιότητα του πρωινού τους είναι εξαιρετικά. Η Λότζα λίγο πιο πέρα (εξαιρετικό σέρβις και χαμογελαστοί νέοι άνθρωποι) και φυσικά ο υπέροχος κήπος της Πούντας. Κάθε φορά νιώθω σα να βρίσκομαι στον κήπο της γιαγιάς μου. Μικρά γατάκια σε συντροφεύουν και πάντα ο κόσμος είναι ευχάριστος. Ειδικά το γιαούρτι με τα φρούτα τους είναι αξεπέραστο.
Αν πάλι η παραλία είναι μονόδρομος για το πρωινό κάποιου, τότε λίγο πριν ξεκινήσει, σίγουρα θα πρότεινα μια στάση από τον φούρναρη στη Χώρα για την κλασική κουλούρα με γλυκάνισο και το παστέλι.
Τώρα που γράφω νοσταλγώ το ποτάκι τα βράδι στο Barακι με τον αγαπημένο μας φίλο Βασίλη. Ένα πέρασμα από εκεί αν η Αστάρτη είναι πηγμένη θα σε αποζημιώσει. Και μην βιαστείς να φύγεις πριν σβήσει το φεγγάρι. Έχει πολλά ακόμα μυστικά η νύχτα της Φολεγάνδρου να σου φανερώσει.
Μία Απάντηση
Έχοντας γυρίσει σχεδόν όλες τις Κυκλάδες, η Φολέγανδρος ήταν μια απογοήτευση. Ναι μεν έχει μια πολύ όμορφη χώρα, όχι την ομορφότερη όμως. Η χώρα της Μυκόνου είναι μοναδική κατά την άποψή μου (αν αφαιρέσεις τον χαμό που επικρατεί). Το χειρότερο ήταν το φαγητό.
Όπου και να καθίσαμε οι τιμές ήταν εξωφρενικές. Νιώσαμε ότι δεν αλλάξαμε πόλη από το Άμστερνταμ της Ολλανδίας όπου και ζούμε. Και να ήταν και η ποιότητα εξαιρετική, πάει στο δ…, αλλά όχι. 9 ευρω ο τάκος με μια φέτα Δωδώνη που βαρέθηκαν να κόψουν και μάλιστα ξεχάσανε και το λάδι. Σε κατάστημα που είναι και αρκετά ψηλα σε βαθμολογία μας έφεραν τα ζυμαρικά λιωμένα από το βράσιμο και μας είπαν “έτσι σερβίρονται αυτά”. Μοναδική όαση το “Ζυμαράκι.” Εκεί ναι πλήρωσα ακριβά αλλά πήρα πίσω ποιότητα. Στα υπόλοιπα 8 EUR 5 κολοκυθοκεφτεδες και πάει λέγοντας. 13 ευρω το κοκτέιλ κύριοι, που δεν στο φτιάχνει και κανένας κοκτειλας όπως στο Law and Order του Άμστερνταμ που εχει βραβευτεί με το cocktail bar of the year’ award by Gault&Millau το 2023 και το πλήρωσα 14 EUR. Επιπλέον, καβγάδες με τις οικογένειες που έχουν τα κτελ και να ψάχνουμε τελευταία στιγμή αυτοκίνητο γιατί κόψανε τα δρομολόγια. Καταλύματα με τιμές Ντουμπάι και από παραλίες μονο το Κατεργο και ο Αγιος Νικόλας να ξεχωρίζουν με την δεύτερη να έχει καντίνα και να κανω το λάθος να διψασω και να πληρώσω 5 ευρω ενα κουτάκι Radler. Ε λοιπόν όχι. Να βράσω και το γαλάζιο τους και τον αέρα τους. Δυστυχώς για αυτούς ο επόμενος προορισμός μας ήταν η Αμοργός. Πολύ χαμηλές, οικογενειακές τιμές (6.5 EUR η χωριάτικη) και οι γεύσεις ένα ταξίδι στην Ελλάδα και στο Αιγαίο. Νομίζω δεν θα προσπαθήσω ξανά να βρω άλλον προορισμό. Τα καλοκαίρια μου και η καρδιά μου ανήκουν στην Αμοργό.