Φέτος εμφανίζεστε στο ΜΕΤΡΟ με Βιg Band . Τι περιλαμβάνει το νέος σας πρόγραμμα;
Ναι, χρησιμοποιούμε πάνω από 30 όργανα και είμαστε τρία άτομα στη σκηνή. Είναι μια ιστορία που ξεκίνησε πέρσι την άνοιξη. Πραγματικά, ένιωσα ότι η μουσική μου χτυπούσε την πόρτα και κάτι ήθελε από εμένα. Αυτό δε συμβαίνει συχνά στη ζωή ενός καλλιτέχνη. Τις περισσότερες φορές εμείς κυνηγάμε τα πράγματα, μπαίνουμε σε μια κατασκευαστική διάθεση. Πέρσι όμως μ’ έπιασε ένας πυρετός: άκουγα συνέχεια καινούργια πράγματα, ταξίδεψα και ήρθα σ’ επαφή με ανθρώπους και συνέχεια έγραφα . Προέκυψε έτσι μια σειρά τραγουδιών σαν ερωτικές αφηγήσεις μέσα στην πόλη, ένα είδος νευρωτικής ερωτικής συλλογής. Το λέμε για πλάκα με τα παιδιά «Ο μεγάλος νευρωτικός». Προσπαθώ να μιλήσω για τον έρωτα, αλλά με τον σπινταριστό και καρτουνίστικο τρόπο που τον βιώνουμε σήμερα: με αγχωμένα μηνύματα, συνεδρίες στο ιντερνέτ που καταλήγουν σε ψυχαναλύσεις, εξομολογήσεις σαν να είναι η τελευταία μέρα της γης, βία, ερωτηματικά και μια απελπισμένη διάθεση για δόσιμο – αυτό ήθελα να το κάνω τραγούδια. Στην αρχή δούλευα μόνο με ένα συνεργάτη, αλλά τον Σεπτέμβριο συναντήθηκα μ’ έναν παλιό φίλο, τον Γιώργο Κατσάνο, που είχε γυρίσει από την Αμερική. Ο Γιώργος ψάχνει περίεργα όργανα σε δημοπρασίες και γίνεται σολίστας: μουσικά πριόνια, βιμπαρντοντεόν, νερόφωνα… Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε μαζί, άρχισε και ο ήχος να αποκτά πολύ ενδιαφέρον. . Γύρω στο Νοέμβριο μπήκαμε στο στούντιο. Πριν βγει ο νέος δίσκος που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο, είχα ανάγκη να τα παρουσιάσω live αυτά τα τραγούδια. Κι έτσι προέκυψε αυτή η παράσταση.
Είπατε ότι τα τραγούδια σας είναι μικρές ιστορίες για τον έρωτα. Πάντα τα τραγούδια σας είναι μικρές ιστορίες…
Ναι, θα μπορούσαν να είναι ταινίες μικρού μήκους. Συνήθως κρύβομαι πίσω από το δάκτυλό μου, που είναι οι στίχοι. Ο στίχος μού είναι ευκολία από μικρός, τώρα όμως ξεκίνησα από τη μουσική. Πολλές φορές στα καινούργια μου τραγούδια οι στίχοι είναι δυο λέξεις που επαναλαμβάνονται, ή ένας διάλογος, ή ακόμα και ένα κατεβατό που έχει όμως ανάγκη τη μουσική για λειτουργήσει. Είναι διαφορετική δουλειά από τις προηγούμενες, είναι πιο εσωτερική, πιο δικό μου πράγμα, πιο εκτεθειμένη δουλειά. Με το χέρι πάνω στην πληγή.
Τι έγινε και συνέβη αυτή η αλλαγή;
Αισθάνθηκα ότι βαριόμουν να λέω τα τραγούδια μου, ότι θα μπορούσα να επαναπαυτώ σ’ ένα κοινό που έχει δημιουργηθεί, αλλά αυτό δε μου αρκούσε. Ήθελα έναν άλλο ήχο. Συν ότι είχα και πολύ έντονες προσωπικές ιστορίες που ήθελα να τις καταγράψω εις βάθος. Μου φαίνεται πάντως δύσκολο να μιλάω για αυτή τη δουλειά. Την αισθάνομαι ως την πιο ανυπεράσπιστη.
Φοβάστε αυτή την έκθεση;
Αυτή η έκθεση με αναγέννησε και μου δημιούργησε μια διάθεση να βγω πιο επιθετικά και να παρουσιάσω αυτή τη δουλειά. Ήδη είχα κάποιες αντιδράσεις από τον κόσμο: ή πολύ ενθουσιώδεις, ή κάποιοι που δε με έχουν συνηθίσει έτσι, αντέδρασαν άσχημα. Δε με φοβίζει η απόρριψη, είναι η αρχή της δημιουργικότητας. Άμα δεν αισθάνεσαι και το φόβο, δε δημιουργείς τίποτα. Αν αφεθείς στη σιγουριά ότι γοητεύεις κάποιους, μπορείς να κατασκευάσεις πράγματα. Αν όμως έχεις αυτό το φόβο, τότε δημιουργείς πραγματικά.
Τα τραγούδια σας έχουν ένα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα….
Περισσότερο από αυτοβιογραφικά θα έλεγα ότι είναι βιωμένα. Βαριέμαι την αυτοβιογραφία, μπορεί εύκολα να ψευτίσει το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Ενώ αν παίρνεις κάτι που έχεις ζήσει και το φιλτράρεις μέσα από πράγματα που έχεις ακούσει, διαβάσει ή σου διηγήθηκε κάποιος άλλος, τότε αυτό γίνεται βιωματικό και μπορεί να αφορά και άλλους.
Συνέχεια στα τραγούδια σας μιλάτε για τον έρωτα, αλλά αποφεύγετε τη λογική του καψουροτράγουδου…
Ναι, ξέρετε είναι εγωιστικά αυτά τα τραγούδια. Πάντα υπάρχει ένας κακός άντρας ή μια κακιά γυναίκα, και αυτό δεν είναι αλήθεια. Υπάρχουν καλλιτέχνες που το πραγματικό αίτημα το βρίσκουν στην μεταφυσική, άλλη στην πολιτική, εγώ το βρίσκω στον έρωτα. Και στη γυναίκα. Η γυναίκα είναι ασυνείδητος φορέας δημιουργικότητας. Η γυναίκα γεννάει, δημιουργούνται εκρήξεις στο σώμα της κάθε μήνα, έχει την αίσθηση του ωραίου, την αίσθηση της διάκρισης…Ο άντρας έχει την αίσθηση της κατασκευής. Το πνευματικό αίτημα το έβρισκα μέσα στη διαδικασία του έρωτα, στη βία και την ομορφιά της επαφής, στη διαδικασία που εκμηδενίζεσαι για τον άλλον και τον εκμηδενίζεις… Κι αυτό δεν αλλάζει, μεγαλώνω και μυαλό δε βάζω. Αλλά ξέρετε, ότι είναι σκοτάδι για μένα το βρίσκω ως φως σε μια γυναίκα και νομίζω ότι ισχύει και το ανάποδο. Και αυτό είναι δημιουργικό.
Μερικές φορές οι στίχοι σας είναι λίγοι προκλητικοί. Έχετε ανησυχήσει ποτέ; Έχετε νιώσει ότι μπορεί να στενοχωρήσετε κάποιον;
Δεν το σκέφτομαι αυτό. Εκείνη την ώρα παρασύρεσαι τόσο πολύ από το τι θες να πεις που αν αρχίσεις να αυτολογοκρίνεσαι και να καλύπτεις την επιθετικότητα που έχεις, τότε κάνεις κακό στο τραγούδι. Στενοχωρήθηκαν, ας πούμε, κάποιοι στρατηγοί για το τραγούδι που έγραψα για τον στρατό, αυτό με διασκεδάζει. Δεν αισθάνομαι επαναστάτης πάντως, αλλά ακριβολόγος. Βέβαια, για κάποια πράγματα που μου έχουν ξεφύγει κάπως από τον έλεγχο, στενοχωριέμαι. Γι’ αυτό που είχα γράψει για τον Ρουβά για παράδειγμα. Γι’ αυτό το συγκεκριμένο τραγούδι δεν το λέω πια στις παραστάσεις, γιατί αυτού του τύπου η επίθεση δε με ενδιαφέρει πια να την κάνω.
Σας αρέσει πάντως το πολιτικό τραγούδι με την ευρύτερη έννοια;
Ναι, αλλά όχι το ανέξοδο πολιτικό τραγούδι, το ηθικοπλαστικό. Ούτε αυτό που εκμεταλλεύεται μια κατάσταση τη στιγμή που καίει. Δε μου αρέσει, για παράδειγμα, που πολλοί εκμεταλλεύτηκαν τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου για να προκαλέσουν εύκολη συγκίνηση. Πολύ γρήγορα ο κόσμος της τέχνης εκμεταλλεύτηκε μια τραγωδία. Αυτή η συμπεριφορά έχει να κάνει με το φόβο του θανάτου και αυτό έμενα δε με αφορά. Μου αρέσει να είσαι σε εγρήγορση, να έχεις ανοικτές πολιτικές κεραίες, και μάλιστα να λες κάποια πράγματα σε ανύποπτο χρόνο. Όταν κανείς άλλος δεν το κάνει. Οι «Λέξεις», ας πούμε, δεν είναι συνθηματολογικό τραγούδι. Με ενδιαφέρει το τι κρύβεται κάτω από το γεγονός, ποιος είναι ο δραματικός πυρήνας που μας έχει αιχμαλωτίσει. Και η μουσική με βοηθάει να βρω μια απάντηση.
Η δική σας μουσική είναι ανένταχτη, δε σας έχουν κολλήσει καμιά από τις γνωστές ταμπέλες…
Το προσπαθώ αυτό, αυτές οι ταμπέλες είναι γελοίες. Ο όρος έντεχνος είναι αυτάρεσκος και πομπώδης. Ποιος μεγάλος καλλιτέχνης κατατάσσει τον εαυτό στους έντεχνους; Εντάξει, το να χαρακτηρίσεις μια δουλειά ως ηλεκτρονική, ή ροκ κ.τ.λ, το δέχομαι, ως ποιοτικό χαρακτηριστικό, τα υπόλοιπα μου φαίνονται πολύ στενόψυχα. Και οι συνάδερφοί μου που εγώ εκτιμώ είναι αντίστοιχης νοοτροπίας, έχουμε αλληλοσεβασμό, έστω κι αν δεν είμαστε κολλητοί… Με τον Κωνσταντίνο Βήτα, τον Λόλεκ, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη. Είναι παιδιά που αισθάνομαι συγγένεια. Με αυτούς αισθάνομαι καλά, ποτέ δεν αισθανόμουν καλά ούτε με το προβεβλημένο έντεχνο, ούτε με την εναλλακτική δικτατορία, με τις εξαιρέσεις αισθανόμουν καλά. Όταν ακούω τον δίσκο μιας εξαίρεσης- του Λόλεκ του Βούλγαρη, των Κορε.Υδρο που μου αρέσουν πολύ- αισθάνομαι καλά, αισθάνομαι κάτι να πανηγυρίζει μέσα μου.
Τι κάνει καλό ένα τραγούδι;
Το να μην καταλαβαίνει κανείς τα συστατικά του. Αν μπορείς εύκολα να εξηγήσεις ένα τραγούδι, μάλλον δεν είναι καλό. Όταν η μουσική ενώνεται με το λόγο και αυτό σε χτυπήσει ασυνείδητα, τότε έχουμε ένα καλό τραγούδι.
Τι συμβαίνει με τη δισκογραφία τα τελευταία χρόνια;
Οι ακροατές κάτω των τριάντα έχουν αποφασίσει ότι ο δίσκος δεν τους αφορά ως αντικείμενο. Ο δίσκος είναι πλήρως απαξιωμένος. Οι περισσότεροι προτιμούν να γεμίσουν ένα σκληρό δίσκο ή το ipod τους με 3000 χιλιάδες τραγούδια. Αυτό είναι εξίσου γοητευτικό και πολύ συνεπές με την εποχή. Πρέπει εμείς οι μουσικοί να καταλάβουμε ότι σήμερα τη μουσική την ακούει αλλιώς ο κόσμος. Ένας δημιουργός δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για τη μορφή, αλλά για τη μουσική. Πρέπει να βρούμε τρόπο να επικοινωνήσουμε με ένα κοινό που ακούει διαφορετικά σήμερα τη μουσική. Οι Radiohead βρήκαν πολύ δημιουργικούς τρόπους να επικοινωνήσουν με αυτό το κοινό που αλλάζει. Εγώ είμαι δεμένος με το δίσκο, συμβολικά κάτι σημαίνει για εμένα, παράλληλα όμως δεν έχω αντίρρηση να βρω και άλλους τρόπους διακίνησης της μουσικής μου.
Προτιμάτε τη δισκογραφία ή τα live;
Μέχρι τώρα έλεγα ότι προτιμώ τη συναυλία, έχει νύχτα, καπνό, γοητεία, έχει κρυφά ερωτικά υπονοούμενα, γνωριμίες με άγνωστο κόσμο. Δε θα το άλλαζα αυτό με τίποτα. Και ο τρόπος που παίζω -8 με 10 παραστάσεις- μου είναι αρεστός. Δεν αντέχω να παίζω όλη τη σεζόν, ούτε να κάνω μόνο μια εμφάνιση μέσα στη χρονιά. Από την άλλη, τώρα που κάνω την παραγωγή του δίσκου με μουσικούς που εκτιμώ, δεν αισθάνομαι καθόλου εγκλωβισμένος. Ίσως στους προηγούμενους μου δίσκους, επειδή ακόμα δεν είχα τόσο αυτοπεποίθηση στο πώς να κατευθύνω την ηχογράφηση, να μην κατάφερνα να βρω ακριβώς τον ήχο που ήθελα. Τώρα όμως έχω πετύχει έναν ήχο πολύ πιο προσωπικό από τις προηγούμενες φορές και είμαι ευτυχής.
Εσείς δεν έχετε αυτοπεποίθηση που στα 15 σας πήγατε και βρήκατε τον Χατζιδάκι;
Αχ, αυτή η ιστορία… Την έχω πει τόσες φορές. Κοιτάξτε, εγώ αισθανόμουν εγκλωβισμένος μέσα στο περιβάλλον μου, παρά τη ζεστασιά και τη θαλπωρή που είχε όλο αυτό. Ήξερα ότι κάπου υπήρχε μια διέξοδος. Τότε ήθελα να κάνω πολλά: θέατρο σινεμά, έγραφα διηγήματα, ήταν πολύ πηχτό μέσα μου το τι ήθελα να κάνω, αλλά ήξερα ότι ήθελα να ασχολούμαι με την τέχνη. Εκεί επούλωνα τις πληγές μου και έτρεφα τη φαντασία μου. Είχα δέκα τραγούδια και τα πήγα στον Χατζιδάκι. Ήταν το όχημά μου. Αν είχα κάμερα, μπορεί να είχα κάνει ταινίες και να πήγαινα σε ένα σκηνοθέτη. Τα τραγούδια ήταν όμως το πρόσχημα, στην ουσία ήθελα να του κάνω ερωτήσεις. Ο Χατζιδάκις με έκανε να δω τα τραγούδια όχι ως πρόσχημα, αλλά ως το όχημα με το οποίο θα διαπερνάω τους έρωτες, τις πληγές μου, όλα αυτά που με ρουφάνε. Μου έδειξε τι είναι η τέχνη. Μου απομυθοποιούσε τα πράγματα και έτσι κατάλαβα ότι η τέχνη δεν είναι μύθος, είναι η γη μας.
Εσάς έρχονται και σας βρίσκουν νέα παιδιά;
Ναι, και αισθάνομαι άσχημα μερικές φορές. Δε μου αρέσει το πατρονάρισμα, ούτε να σέρνονται οι νέοι καλλιτέχνες στο άρμα κάποιου. Μόνο ενθαρρυντικά μπορώ να λειτουργήσω και να βοηθήσω πρακτικά, αν μπορώ. Αλλά αν είσαι ισχυρή προσωπικότητα, θα βρεις τον τρόπο…
Γιατί τα ελληνικά τραγούδια δεν μπορούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό;
Γιατί είμαστε μια συμπλεγματική επαρχία και συμπλεγματικός είναι και ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την τέχνη: είτε ως ένα ξενοφοβικό σύμπλεγμα που τρέφεται με τη νοσταλγία του εαυτού του και ξεφτιλίζεται σε μια γραφικότητα και ηθογραφία που δεν είναι ελκυστική, είτε ως ξενομανία. Τα πράγματα που είχαν ενδιαφέρον στην Ελλάδα ήταν πράγματα μοντέρνα, αλλά και με έντονη ελληνικότητα, χωρίς να γίνονται φολκλόρ. Εννοείται ότι δεν είμαστε όλοι μεγάλα μεγέθη, ούτε είναι όλες οι εποχές ίδιες. Αλλά σίγουρα αν αποτινάζαμε τα συμπλέγματα της ξενοφοβίας και της ξενομανίας θα ήταν καλύτερα τα πράγματα. Αν γινόμασταν πιο συνειδητοί πολίτες του κόσμου και πιο συνειδητοί Έλληνες ταυτόχρονα…
Μετανιώσατε που κάνατε τη μουσική επάγγελμα;
Όχι ποτέ. Καμιά φορά μπορεί να είναι επώδυνο, αλλά το θεωρώ αξιοπρέπεια που ζω από τη δουλειά μου.
Ένα μεγάλο σας όνειρο;
Δεν έχω όνειρα, να σας πω την αλήθεια, του τύπου να παίξω εκεί, να κάνω αυτό και τέτοια. Θα ήθελα να γεράσω μέσα σ’αυτήν την παρά φύση οικογένεια που είναι η μουσική σκηνή, να είμαι ένας παρίας σε αυτό τον κόσμο, να λέω μυστικά στα καμαρίνια, να γνωρίζω άγνωστα κορίτσια μέχρι να έρθει η στιγμή να εξαφανιστώ. ..
Σας ευχαριστώ πόλύ.
Κι εγώ.
