Έχοντας χαράξει μία πορεία που διατρέχει τρεις αιώνες, με εκκίνηση μία συλλογή 117 έργων, διασχίζοντας μονοπάτια με πρόσωπα-σταθμούς, αλλαγές κομβικές και διακυμάνσεις διαρκείς, η Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου υποδέχεται τη νέα εποχή της υπό τη διεύθυνση της Συραγώς Τσιάρα.
Τέσσερις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, μετά τον θάνατο της επί 30 ετών διευθύντριας Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, η Συραγώ Τσιάρα ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Εθνικής Πινακοθήκης με πυξίδα τη Συμπερίληψη, τη Βιωσιμότητα, την Κοινωνική Διαπερατότητα, τη Δημόσια Λογοδοσία, τη Διάκριση, τη Συνέργεια και την Πολυφωνία.
Όπως σημειώνει η ίδια: «Καιρός να γίνει πιο ευαίσθητη περιβαλλοντικά, πλουραλιστική, ανοιχτή και συμπεριληπτική, να φέρει τις συλλογές και την ιστορία της σε γόνιμο διάλογο με τις σημερινές ανάγκες της κοινωνίας και τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης.»
Στον χαιρετισμό που απηύθυνε στη Συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε για την παρουσίαση του σχεδιασμού, των στόχων και του προγράμματος 2023-24, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη επεσήμανε: «Η Πινακοθήκη μαζί με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην πραγματικότητα είναι δύο πυλώνες οι οποίοι συμβάλλουν καθοριστικά στη ανάδειξη της σύγχρονης φυσιογνωμίας της Αθήνας».
«Η Πινακοθήκη σήμερα δεν έχει καμία σχέση με την Πινακοθήκη που έκλεισε πριν από 12 χρόνια περίπου για να ξεκινήσει το έργο της αποκατάστασης, είναι ένα έργο το οποίο έχει πολύ περισσότερες ανάγκες, πολύ περισσότερες απαιτήσεις. Αυτό σημαίνει περισσότερα χρήματα, περισσότερη στήριξη και αυτό είναι δεδομένο ότι θα υπάρχει.»
Ο Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης συμπλήρωσε: «Μέχρι σήμερα κομβικό ρόλο έπαιξαν, αφενός κάποιοι οραμαστές πολιτικοί που κατάλαβαν τη σημασία της Πινακοθήκης και της ύπαρξής της, δωρητές και χορηγοί και ξεκινάμε από τον ίδιο τον Σούτσο, τον Κουτλίδη, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος πιο πρόσφατα, το οποίο έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στην επέκταση του κτηρίου, αλλά φυσικά όλα τελικά εξαρτώνται από τον εκάστοτε διευθυντή της Πινακοθήκης -το αποτύπωμα εξάλλου της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα για τα προηγούμενα 30 χρόνια ήταν πάρα πολύ σημαντικό- και τους ανθρώπους που δουλεύουν σαν ομάδα στην Πινακοθήκη. Το δικό μας χρέος είναι ακριβώς να τους δώσουμε όλα εκείνα τα εφόδια που απαιτούνται προκειμένου να κάνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και στο εκπαιδευτικό κομμάτι και στο κομμάτι του ρόλου τους ως θεματοφύλακα της εικαστικής ιστορίας της χώρας, η οποία μπορεί να ιδωθεί με διαφορετικούς τρόπους».
Στόχοι
Παίρνοντας τον λόγο για να ανακοινώσει τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν ο σχεδιασμός, οι στόχοι και ο προγραμματισμός των επόμενων δύο ετών της ΕΠΜΑΣ, η Συραγώ Τσιάρα ανέφερε: «Εδώ και τέσσερις μήνες, από τότε που ανέλαβα τη διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης, συνομίλησα πολλές φορές με τους περισσότερους από τους συναδέλφους και συνεργάτες για να καταλάβω τι σημαίνει η Πινακοθήκη για τον καθέναν ξεχωριστά, να αξιολογήσω τις διαφορετικές εμπειρίες και να διαμορφώσω το δικό μου βλέμμα.»
Το έργο της διεύθυνσης κινείται γύρω από τους εξής άξονες: τον συνολικό σχεδιασμό του εκθεσιακού και λοιπού καλλιτεχνικού προγραμματισμού, την εκπαίδευση του κοινού, τη διαφύλαξη, τεκμηρίωση, συντήρηση, διαχείριση, μελέτη, έκθεση και εμπλουτισμό των συλλογών, την προώθηση της έρευνας, την ενίσχυση της διασύνδεσης της Εθνικής Πινακοθήκης Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου με την καλλιτεχνική και την επιστημονική κοινότητα, την προσέλκυση νέων κατηγοριών κοινού, την εύρυθμη καθημερινή λειτουργία με τις βελτιώσεις που απαιτούνται στην εσωτερική οργάνωση, τη σχέση του κεντρικού κτηρίου με τα παραρτήματα, καθώς και τη μελλοντική ανάπτυξη.
Η ερμηνεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, η επικοινωνία με την κοινότητα τόσο σε αναλογικό όσο και σε ψηφιακό περιβάλλον, και η προώθηση της κριτικής σκέψης, σε συνδυασμό με τον διαμοιρασμό της γνώσης και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης ανατροφοδοτούν και διευρύνουν τον ρόλο της Εθνικής Πινακοθήκης σε αυτή τη νέα εποχή.
Στο κομμάτι που αφορά τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό, η Συραγώ Τσιάρα σημείωσε ότι θα ενθαρρυνθούν και θα προταχτούν οι ομαδικές, θεματικές εκθέσεις που συγκροτούν ένα κριτικό αφήγημα σε σχέση με το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο παραγωγής και υποδοχής του έργου τέχνης, σε διάλογο με τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης, καθώς και η διατομεακότητα, με την προσέγγιση ζητημάτων μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές εκφάνσεις.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2023-2024
ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
Ο προγραμματισμός των περιοδικών εκθέσεων ξεκινά επίσημα με την παράταση της έκθεσης «Κωνσταντίνος Παρθένης. Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του» μέχρι τις αρχές Μαρτίου 2023 με ταυτόχρονη εισαγωγή δημόσιου προγράμματος.
Στο πλαίσιο αυτο για την έκθεση του Κωνσταντίνου Παρθένη θα πραγματοποιηθεί μεταξύ άλλων στις 13 Ιανουαρίου 2023, επιστημονική συνάντηση με θέμα την επίδραση του Θεοσοφισμού στις Εικαστικές Τέχνες. «Ο Θεοσοφισμός με επέκταση και δυναμική παρουσία, όχι μόνο στη Ρωσία αλλά και στην Κεντρική Ευρώπη, επηρέασε με διαφορετικούς τρόπους καλλιτέχνες, όπως ο Piet Mondrian, ο Kazimir Malevich, o Κωνσταντίνος Παρθένης και έχει πολύ ενδιαφέρον να διερευνήσουμε την ισχυρή επίδραση που άσκησε στο έργο και του Παρθένη και των άλλων καλλιτεχνών», υπογραμμίζει η Συραγώ Τσιάρα.
Μία θεατρική παράσταση, βασισμένη σε ένα ιστορικό κείμενο του Νίκου Γιοκαρίνη του 1930 αποτελεί τη δεύτερη εκδήλωση που σχεδιάζεται για τον Φεβρουάριο του 2023. Το θέμα της οι έριδες γύρω από την καλλιτεχνική στάση του Κωνσταντίνου Παρθένη, μία ψυχογραφική και κοινωνική μελέτη με επίκαιρο και διαχρονικό χαρακτήρα.
Παράλληλα στο πλαίσιο της επικοινωνίας της έκθεσης «Κωνσταντίνος Παρθένης. Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του», έχει ήδη παραχθεί τρίλεπτο, δίγλωσσο ενημερωτικό βίντεο παρουσίασης της έκθεσης στο κοινό, πρακτική που θα υιοθετηθεί για όλες τις μεγάλες παραγωγές.
Όπως τόνισε βέβαια η Συραγώ Τσιάρα, από εδώ και στο εξής τα δημόσια προγράμματα δράσεων και εκδηλώσεων θα πλαισιώνουν κάθε έκθεση και θα σχεδιάζονται ειδικά για αυτήν. Θα περιλαμβάνονται εκδηλώσεις λόγου και τέχνης στο αμφιθέατρο «Ίδρυμα Ωνάση», καθώς και ένας κύκλος εκπαιδευτικών δράσεων που θα σχεδιάζονται για διαφορετικές κατηγορίες κοινού και κοινωνικές ομάδες.
Άνοιξη – τέλη 2023
Με την ολοκλήρωση της έκθεσης του Κωνσταντίνου Παρθένη, η πρώτη περιδική έκθεση που θα παρουσιαστεί θα έχει ως θέμα το «Αστικό Βίωμα» στις δεκαετίες 1950 – 1960 – 1970 στις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο. Πρόκειται για μία ομαδική έκθεση 45-50 Ελλήνων καλλιτεχνών που θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος και θα εγκαινιάσει το νέο εκθεσιακό πρόγραμμα την άνοιξη-αρχές καλοκαιριού του 2023.
Η έκθεση αντιμετωπίζει την πόλη ως εμπειρία, εξετάζει την αστικοποίηση, την ανοικοδόμηση και τη μετανάστευση –εσωτερική και εξωτερική– στο πλαίσιο των ραγδαίων αλλαγών που συνέβησαν μεταπολεμικά στην ελληνική κοινωνία. Οι καλλιτέχνες συλλαμβάνουν και αναπαριστούν την πόλη, όχι μόνο ως δομημένο περιβάλλον που τους εμπεριέχει, αλλά και ως καθημερινό βίωμα, ένα πλαίσιο με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι, είτε με όρους αναγνώρισης, ασφάλειας και αποδοχής είτε με όρους ανίχνευσης, διαπραγμάτευσης και σύγκρουσης. Παρατηρούν, καταγράφουν και ερμηνεύουν τις μεταβολές του αστικού τοπίου με ρεαλιστική διάθεση τεκμηρίωσης ή προτιμούν να εξιδανικεύουν το αστικό τοπίο συνοψίζοντάς το σε ένα ελληνοκεντρικό ιδεόγραμμα ειδυλλιακής αστυγραφίας.
Η καινοτομία που διακρίνεται εδώ είναι η εφαρμογή της διατομεακότητας. «Δεν μας ενδιαφέρουν μόνο οι εικαστικές τέχνες», σημειώνει η Συραγώ Τσιάρα. «Θέλουμε να δούμε αυτές τις αλλαγές στο αστικό βίωμα μέσα από τη σχέση των εικαστικών τεχνών με τον κινηματογράφο, όχι μόνο τον πειραματικό νέορρεαλιστικό κινηματογράφο που έχει πολύ ενδιαφέροντα δείγματα στη δεκαετία του ’60 αλλά και τον λαϊκό, δημοφιλή ελληνικό κινηματογράφο, ο οποίος συνεχίζει ακόμα να είναι αγαπητός και αποτύπωσε πολλές από αυτές τις αλλαγές για τις οποίες μιλάμε».
Άνοιξη – τέλη 2024
Tο 2024 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας το 1974, και αυτό θα αποτελέσει την αφορμή για την έκθεση που θα φιλοξενήσει η Εθνική Πινακοθήκη, την πρώτη διεθνή έκθεση με θέμα τη «Δημοκρατία».
Μισός αιώνας αδιάσπαστης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μετά την ανατροπή της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας, ιστορική τομή που ορίζει και την έναρξη της περιόδου της μεταπολίτευσης. Την ίδια χρονιά, με την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία αποκαταστάθηκε η δημοκρατία μετά τη μισού σχεδόν αιώνα δικτατορία του Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, ενώ στην Ισπανία την επόμενη χρονιά αρχίζει η μετάβαση προς τη δημοκρατία, μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο, που διατηρούσε αυταρχικά την εξουσία από το 1939.
«Η σκέψη μου ήταν να δούμε την εμπειρία της μετάβασης από τα αυταρχικά καθεστώτα στη δημοκρατία και τον ρόλο που έπαιξαν οι καλλιτέχνες στην αποτύπωση των αγώνων για τη δημοκρατία, όχι μόνο στην ελληνική πραγματικότητα αλλά στον ευρωπαϊκό νότο συνολικά. Να δούμε τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις της ιστορικής μνήμης και των εικαστικών αναπαραστάσεων στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, τις σχέσεις ανάμεσα στον κινηματικό λόγο και την επαναστατική συνείδηση με τις νέες μορφές τέχνης που αναδύθηκαν σε συνθήκες περιορισμού των ελευθεριών και πολιτικών διεκδικήσεων, όπως ήταν η περφόρμανς, το γκραφίτι, η τέχνη του δρόμου», αναφέρει η Συραγώ Τσιάρα.
Και συνεχίζει: «Η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου πιστεύουμε ότι εχει φτάσει σε μία καίρια στιγμή της ιστορίας της που οφείλει και μπορεί να παίρνει διεθνείς πρωτοβουλίες οργανώνοντας τέτοιου είδους εκθέσεις. Σε μια εποχή απειλητικής επανάκαμψης αυταρχικών δυνάμεων στην Ευρώπη και διασάλευσης των δημοκρατικών κεκτημένων, μια έκθεση για το πώς οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τους αγώνες ενάντια σε αυταρχικά καθεστώτα αποκτά πρόσθετη σημασία.»
Για την υλοποίηση της έκθεσης πραγματοποιείται συνεργασία με μουσεία και ερευνητικά ιδρύματα στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Θα πλαισιωθεί από συνέδριο, εργαστήρια, παρουσιάσεις βιβλίων, προβολές ντοκιμαντέρ και ταινιών μυθοπλασίας, δημόσιες συζητήσεις και άλλες δράσεις, με στόχο να διερευνηθούν η ποικιλία, οι συνάφειες και οι ιδιαιτερότητες των καλλιτεχνικών αναζητήσεων.
ΜΟΝΙΜΗ ΣΥΛΛΟΓΗ
«Μια αντίληψη που ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη, και ενθέτει την ιστορική και βιωματική πρόσληψη της τέχνης στη χρονολογική και θεματική παρουσίαση με συγκεκριμένα προγράμματα», κινεί τον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό αναφορικά με τη μόνιμη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης.
Αρχικά ολοκληρώνονται και τίθενται σε λειτουργία δράσεις που σχεδιάστηκαν από την προηγούμενη διεύθυνση της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα. Μεταξύ των οποίων, η επαναλειτουργία της Γλυπτοθήκης στο Γουδή έπειτα από δύο χρόνια διακοπής λειτουργίας, της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου ΕΠΜΑΣ, καθώς και η έναρξη λειτουργίας της Αίθουσας Δυτικοευρωπαϊκής Τέχνης.
Με μια περιήγηση στην Αίθουσα Δυτικοευρωπαϊκής Τέχνης, στο -2 της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου, μπορούμε να θαυμάσουμε από την «Αγία Τριάδα» (π. 1389), που αποδίδεται στον Μάρκο Βενετσιάνο, το παλαιότερο έργου που εκτίθεται έως το νεότερο, το «Σεληνιακό τοπίο (π. 1966) του Λούτσιο Φοντάνα, καθώς επίσης το «Γυναικείο Κεφάλι» του Πάμπλο Πικάσο και ο «Ανεμόμυλος» του Πιετ Μοντριάν, που κλάπηκαν το 2012 από την Εθνική Πινακοθήκη.
Παρά το γεγονός ότι στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης περιλαμβάνονται περίπου 1.250 έργα ζωγραφικής που ανήκουν σε ξένες σχολές, κυρίως δυτικοευρωπαϊκής τέχνης, την αίθουσα κοσμούν 47 έργα στο σύνολό τους, με τα περισσότερα να προέρχονται από δωρεές, κυρίως πλούσιων Ελλήνων της διασποράς, λιγότερα από αγορές του ιδρύματος, κυρίως έργα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, και άλλα από δωρεές καλλιτεχνών.
Στη αίθουσα υπάρχει ένας λευκός τοίχος στον οποίο, όπως ανακοίνωσε η Συραγώ Τσιάρα, πρόκειται να εκτεθεί ένα έργο, μεγάλων διαστάσεων, αφού προηγουμένως συντηρηθεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, στο Γουδή με τη διαδικασία να είναι ανοιχτή στο κοινό. Πρόκειται για το έργο του Γάλλου ζωγράφου Charles-Louis-Lucien Muller (Σαρλ-Λουί-Λυσιέν Μυλλέρ) με τίτλο «30ή Μαρτίου», 1814 – λάδι σε μουσαμά, διαστάσεων 445 x 845 εκ που απεικονίζει την ιστορική σκηνή της παραμονής της πτώσης του Παρισιού στις δυνάμεις της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας.
Αναφορικά με όσα σχεδίασε και θα υλοποιήσει η νέα διεύθυνση της Πινακοθήκης, περιλαμβάνονται δύο νέα προγράμματα με τίτλο «Η Συλλογή ως Εργαστήριο» και «Ενδιάμεσος Χώρος». Στα τέλη του 2023, που θα παρουσιαστεί το πρόγραμμα «Η Συλλογή ως Εργαστήριο» με άξονα την ιστορία των συναισθημάτων, των ιδεών, των εμπειριών και των στάσεων ζωής, επανασχεδιάζεται η παρουσίαση της μόνιμης συλλογής, η οποία και θα εναλλάσσεται με συχνότητα περίπου δύο ετών.
Στο πλαίσιο του «Ενδιάμεσου Χώρου», στον άξονα της συμπερίληψης και της ενίσχυσης της πολυφωνίας, θα εγκαινιαστεί ένας κύκλος εκθέσεων και δράσεων στο μεσοπάτωμα και σε άλλους χώρους, στεγασμένους και υπαίθριους όπου οι επιμελητές της ΕΠΜΑΣ αρχικά και εν συνεχεία ανεξάρτητοι, εξωτερικοί επιμελητές θα προσκληθούν να αναπτύξουν τις δικές τους επιμελητικές προτάσεις με μια πυκνή περιοδικότητα, έχοντας ως σημείο εκκίνησης ένα έργο ή μια ιστορία και με στόχο να αναπτυχθεί διάλογος ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και τη μόνιμη συλλογή.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
«Θεωρώ ότι είναι σημαντικό να νιώσουμε όλοι ότι η Πινακοθήκη είναι ένας πολυδιάστατος και πολυδύναμος οργανισμός που έχει μέλλον και προοπτικές», τονίζει η διευθύντρια Συραγώ Τσιάρα.
Σημαντικό κομμάτι λοιπόν στον σχεδιασμό και τη χάραξη της νέας εποχής της Εθνικής Πινακοθήκης διαθέτει η ανάδειξη και η προβολή της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας των παραρτημάτων της, όπως η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη στη Σπάρτη, το Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα, το Παράρτημα Ναυπλίου, Κέρκυρας, αλλά και το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ), μέσα από ειδικές δράσεις, εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στόχος είναι να ενισχυθεί η όσμωση ανάμεσα στο κεντρικό και τα παραρτήματα.
Στον άξονα της εκπαίδευσης από την άλλην πλευρά, η Εθνική Πινακοθήκη επενδύει διαρκώς μέσα από δοκιμασμένες εκπαιδευτικές πρακτικές, όπως ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα αλλά εισάγοντας νέα προγράμματα και εξειδικευμένες δράσεις. Από τη Νεοελληνική Τέχνη και Μουσειακή Αγωγή Προσχολικής Ηλικίας (από 18 μηνών έως 5 ετών), στις θεματικές Ξεναγήσεις στη Μόνιμη Συλλογή με άξονα το πορτρέτο και την τοπιογραφία, τις ξεναγήσεις στα αγγλικά (κατόπιν αιτήματος και συνεννόησης) αλλά και τη νέα συνεργασία με το Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες – Διαπολιτισμικό Κέντρο «Πυξίδα» δημιουργώντας ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα που θα απευθύνονται σε ομάδες προσφύγων.
