«Ο Παρθένης παρέμεινε για πάντα εθελοντικά αυτοεξόριστος και ανένταχτος, πολίτης της δικής του ουτοπικής Ελλάδας» Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα
Η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει την έκθεση «Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του». Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική έκθεση, που αφιερώνεται στο έργο ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της νεοελληνικής τέχνης και αποσκοπεί στο να τιμήσει και να φωτίσει τη σύνθετη, υψηλόφρονα και βαθιά ελληνική δημιουργία του.
Ο συμβολισμός της πρώτης αυτής αναδρομικής έκθεσης, που αφιερώνεται σε Έλληνα καλλιτέχνη στη νέα Εθνική Πινακοθήκη, δεν είναι τυχαίος, καθώς διαδέχεται την πρώτη μνημειώδη περιοδική έκθεση με θέμα την «Τέχνη του πορτρέτου στις συλλογές του Λούβρου».
Η έκθεση αποτίνει φόρο τιμής στον μεγάλο αυτό δάσκαλο. Η επιμέλεια της έκθεσης είναι απλή, λιτή και ξεκάθαρη. Προσωπικά αντικείμενα του καλλιτέχνη (καβαλέτο, πινέλα, το βαλιτσάκι του, το τετράδιο με τις σημειώσεις του, φωτογραφίες – πηγές έμπνευσής του, αλλά και προσωπικές του φωτογραφίες) σε φέρνουν πιο κοντά σε αυτόν τον μεγάλο καλλιτέχνη. Νιώθεις σαν να ρίχνεις μια μικρή ματιά από την κλειδαρότρυπα στο πιο προσωπικό στοιχείο ενός θρύλου.
Στη συνέχεια τα έργα, 170 ζωγραφικά και 70 σχέδια του, σχηματίζουν μια συγκλονιστική έκθεση που ουσιαστικά δεν χρειάζεται καμία επιμελητική τεχνική για να πλαισιώσει την έκθεση, μιας και από μόνα τους τα έργα φέρουν σε πέρας ένα άρτιο αποτέλεσμα. Έργα που ξεχωρίζουν είναι: Ο Χριστός-Ανθρωπότης. (1898-1900), ο Ευαγγελισμός, οι “Λουόμενες” (πριν το 1919), “Η αποθέωση του Αθανασίου Διάκου” (πριν το 1927). Σημαντικά έργα με θεματική τον «Ορφέα και την Ευριδίκη» καθώς και ευφορικά τοπία κ.α. Έργα από την εποχή της διαμονής του στο Παρίσι αλλά και από τα ύστερα του χρόνια στο σπίτι του στην Ακρόπολη. Έργα που αλλάζουν με τον χρόνο και απλοποιούνται. Έργα που σχηματοποιούν τη μεγαλειότητα του καλλιτέχνη και την αρχή της έμπνευσης πολλών και μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών.
Λίγα μπορούν να ειπωθούν για την έκθεση μιας και όλη η ουσία της κλειδώνει στα μάτια μας. Η μαγεία της τέχνης του δεν περιορίζεται σε εκθεσιακές πρακτικές. Όμορφη η αντίθεση της επιλογής του χρώματος κάποιων σημείων, ώστε να προβάλουν τα χρώματα και να ζωντανέψουν τα συγκεκριμένα αριστουργήματα. Μια έκθεση με απλή επημελιτική προσέγγιση που είναι ό,τι πρέπει δεδομένου του χώρου που βρίσκεται, του σεβασμού προς τον καλλιτέχνη και της ιστορίας του. Ένας ζωγράφος όπως ο Παρθένης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις και η επιλογή κι έκταση των κειμένων τόσο ισορροπημένη, ώστε να παρέχει την πληροφορία χωρίς να κουράσει τον επισκέπτη. Καλοδουλεμένη μελέτη, υπέροχος χώρος και έργα υψίστης αισθητικής συνετέλεσαν σε ένα πολύ όμορφο αποτέλεσμα.
Η Γενιά του ’30
Γενιά του ’30 ή Γενιά του 1930 ονομάστηκε η γενιά κατά την οποία εξέχοντες Έλληνες λογοτέχνες, λόγιοι και καλλιτέχνες, βρέθηκαν στο απαύγασμα της πιο δημιουργικής τους περιόδου. Τα χαρακτηριστικά που τους ένωσαν αφορούσαν κυρίως στη θεματολογία και στους τρόπους έκφρασης εμπνεόμενοι από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής αλλά και τα ιστορικά γεγονότα. Μέσα σε αυτή τη γενιά ξεχώρισαν πολύ σημαντικές προσωπικότητες διανοούμενων της εποχής που έμειναν χαραγμένοι στις σελίδες της Νέας Ελληνικής Ιστορίας. Λογοτέχνες, ποιητές, πεζογράφοι και εξέχοντες εικαστικοί σχημάτισαν μια θαυμάσια κληρονομιά πάνω στην οποία στηρίχθηκαν οι επόμενες γενιές.
Χαρακτηριστικό στοιχείο της γενιάς ήταν οι νέες φόρμες στις οποίες στηρίχτηκε επηρεασμένες από τη Δυτική Ευρώπη. Ο Υπερρεαλισμός εμφανίστηκε στην ποίηση και το μυθιστόρημα στην πεζογραφία. Με σεβασμό στην παράδοση, η γενιά αυτή ακολούθησε το κίνημα του Μοντερνισμού με φάρο πάντοτε τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό.
Σκοπός της Γενιάς του ΄30 λοιπόν, ήταν η εισαγωγή των πρωτοποριακών ρευμάτων στην Ελλάδα και η συνειδητή προσπάθειά τους να τα πολιτογραφήσουν και να τους δώσουν ελληνική ιθαγένεια. Ισχυρά ονόματα – σταθμοί της γενιάς αυτής υπήρξαν οι: Σεφέρης, Ελύτης, Εγγονόπουλος, Εμπειρίκος, οι οποίοι υπήρξαν οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του Ελληνικού Μοντερνισμού.
Στις εικαστικές τέχνες, βλέπουμε πως η έννοια του Ελληνικού Υπαιθρισμού δεν αργεί να παρέλθει για να τη διαδεχτεί μια πιο ανθρωποκεντρική εικαστική προσέγγιση. Με βασικό της γνώρισμα την κυριαρχία της νόησης πάνω στην αίσθηση που εμφανίζεται με κάποιες σημαντικές σχηματοποιήσεις στη σύνθεση και στο σχέδιο: το χρώμα απομακρύνεται από τη φύση και αλλάζει μορφή.
Σημαντικός εκπρόσωπος της γενιάς είναι ο Κωνσταντίνος Παρθένης, ο οποίος δημιουργεί αλληγορικές και θρησκευτικές συνθέσεις με σαφείς επιδράσεις από την ελληνική Αρχαιότητα, το Βυζάντιο αλλά και τα νεότερα ρεύματα.
Κωνσταντίνος Παρθένης
Ο Κωνσταντίνος Παρθένης (Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, 10 Μαΐου 1878 – Αθήνα, 25 Ιουλίου 1967) υπήρξε ένας διακεκριμένος Έλληνας ζωγράφος, που με το έργο του έφερε σημαντική αλλαγή στα εικαστικά δρώμενα της Ελλάδας στις αρχές του 20ού αιώνα. Από το 1895 έως το 1903 σπούδασε ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης, ένα από τα κέντρα του νεωτερισμού, κοντά στον Γερμανό ζωγράφο Καρλ Ντίφενμπαχ και παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα μουσικής στο Ωδείο της πόλης. Στη Βιέννη πραγματοποίησε την πρώτη έκθεση έργων του το 1899 (στο Boehms Künstlerhaus), ενώ τον αμέσως επόμενο χρόνο (1900) εξέθεσε έργα του και στην Αθήνα.
Ο Κωνσταντίνος Παρθένης αντιπροσωπεύει τον ελληνικό Μοντερνισμό, που στις αρχές του 20ου αιώνα φέρει τη ρήξη με το καλλιτεχνικό κατεστημένο του Μονάχου. Τον διακρίνει ένας ιδιαίτερος εκλεπτυσμός, ιδεαλισμός, μια μουσική αίσθηση, ένας ρυθμός και η πνευματική μεταστοιχείωση της ζωγραφικής ύλης. Στα έργα που φιλοτεχνεί στη Βιέννη και την Ελλάδα κατά την πρώτη διαμονή του (1903 – 1907) εμφανίζονται οι πηγές της έμπνευσης του όπως: Ο Συμβολισμός, η Αρ Νουβώ, και ιδιαίτερα ο Γκούσταβ Κλιμτ. Πιο συγκεκριμένα επηρεάζεται από στοιχεία όπως η ανάπτυξη της ζωγραφικής σύνθεσης στην επιφάνεια, ο υψηλός ορίζοντας, η διακοσμητική προσέγγιση των σχημάτων, η στιγμογραφία και τα ψυχρά χρώματα.
Μετά την επαφή του με την Πρωτοπορία που εδρεύει στο Παρίσι (1909 – 1911) και την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Παρθένης αρχίζει να προσεγγίζει το ελληνικό φως με ζωηρότερα χρώματα, επηρεασμένος από τους Μεταïμπρεσιονιστές ζωγράφους και τους Φωβ. Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου διακρίνουμε σαφείς επιρροές από τους Γάλλους Συμβολιστές σχετικά με τη μορφολογία και τις θεματικές επιλογές. Oι επιρροές αυτές είναι εμφανείς στα θρησκευτικά του έργα και τις ιδεαλιστικές αλληγορίες.
Δωρεά Σοφίας Παρθένη
Στη συνέχεια εμφανίζονται σαφείς επιρροές από τη Βυζαντινή αγιογραφία αλλά και τον Κυβισμό. Τα ώριμα έργα του Παρθένη παρουσιάζουν την ιδεατή του Ελλάδα επηρεασμένη από τη Μυθολογία αλλά και την Ελληνική Επανάσταση. Τα έργα αυτά γίνονται πιο πνευματικά σχεδόν υπερφυσικά με γνώμονα τον Θεό.
Ο ζωγράφος ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που επέβαλε τις ρηξικέλευθες για την εποχή του απόψεις για τον μοντερνισμό και έκανε πράξη την πεποίθησή του ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να έχει την αναγνώριση και την υποστήριξη του κράτους.
Όπως αναφέρει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα: «Η καλλιτεχνική δημιουργία του Παρθένη χαρακτηρίζεται από συνεχείς πρωτεϊκές μεταμορφώσεις. Μόνο ο ομήλικός του Picasso (1881-1973) μπορεί να παραβληθεί μαζί του σε αυτό τον τομέα. Άλλωστε, ο Έλληνας μοιράζεται με τον Ισπανό ομότεχνό του και ένα άλλο σπάνιο προνόμιο: ότι και οι δυο καλλιτέχνες καταφέρνουν να διατηρούν μια στιλιστική σταθερά, έναν ευανάγνωστο γενετικό κώδικα, ένα άμεσα αναγνωρίσιμο ύφος που διαπερνά και ενοποιεί τις πολύτροπες αναζητήσεις τους. Αυτό που χαρίζει στο έργο του Παρθένη τη μοναδική ατομικότητά του είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει την καλλιτεχνική δημιουργία, ως καθαρά πνευματική υπόθεση, ως cosa mentale, όπως την όρισε ο Leonardo da Vinci (1459-1519). Ο τελικός προορισμός της είναι η καθαρή ποίηση, αλλά ο δρόμος που οδηγεί σε αυτή την κορυφή είναι η έρευνα, η γνώση, η σοφία: “Η τέχνη όμως πρέπει να έχει και την επιστήμη της… Και την επιστήμη μπορεί καθένας να τη διδαχτεί. Η τέχνη είναι ουσιαστικά ατομική, προσωπική”.
Ο Κωνσταντίνος Παρθένης δεν χρειάζεται συστάσεις. Υπήρξε ο μεγαλύτερος δάσκαλος. Πάντοτε έλεγε ότι ο σκοπός του καλλιτέχνη είναι να δημιουργεί «με τον νουν και την ψυχήν και όχι μόνον με τον χρωστήραν και την σμίλην» έχοντας ως προορισμό του «να σμίγει εις τον συνηθισμένο κόσμο έναν κόσμο υπερφυσικό». Ας μη γελιόμαστε, σε αυτόν τον υπερφυσικό κόσμο του Παρθένη ζούμε σήμερα.
«Ο Παρθένης κατέχει μια ξεχωριστή θέση στο ομαδικό ασυνείδητο του μέσου Έλληνα. Είναι ταυτισμένος με μια οραματική Ελλάδα, που αγκαλιάζει έναν εξαϋλωμένο χώρο, ενοικημένο από τον μύθο και την ιστορία του», σημείωνε η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.
Η Εθνική Πινακοθήκη είναι ο κάτοχος του μεγαλύτερου μέρους έργων, σχεδίων και τεκμηρίων του Κωνσταντίνου Παρθένη. Προέρχονται κυρίως από όσα κληρονόμησε από τα δύο τέκνα του ζωγράφου. Για πρώτη φορά, οι επιλογές από τις συλλογές του μουσείου, που συμπληρώνονται με σημαντικά έργα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, παρουσιάζουν με νηφαλιότητα, ευκρίνεια και απλότητα την πορεία και την εξέλιξη του ζωγραφικού του έργου.
Μια έκθεση υψηλής αισθητικής που παρουσιάζει με ποιητική συνοχή το έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη. Μια έκθεση – φόρος τιμής στον ζωγράφο και η οποία παρουσιάζει την εξέλιξη της ζωγραφικής του μέσα στα χρόνια, την επιρροή του από τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής, αλλά και τη δημιουργική επαφή του τόσο με την αρχαία ελληνική όσο και με τη βυζαντινή τέχνη. Μια έκθεση για την ιδανική του Ελλάδα. Οραματιστής, μεγαλειώδης και αυτόφωτος, αυτός ήταν ο Κωνσταντίνος Παρθένης.
