-694174.jpg)
Κείνο το λείψανο που φύτεψες στον κήπο σου τον άλλο χρόνο, Άρχισε να βλασταίνει; Πες μου, θ’ ανθίσει εφέτο; T. S. Eliot, Έρημη Χώρα, μτφρ. Γιώργος Σεφέρης.
Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα: γίνονται αλλιώς τα πράγματα εκεί, έγραψε ο L. P. Hartley, μιλώντας για την απόσταση που μας χωρίζει από τα πράγματα που δεν έχουμε ζήσει. Η εικόνα μας όμως για την Ιστορία -το αντίθετο δηλαδή της «ζωής» – συχνά δεν είναι απλώς στρεβλή, αλλά και κενή. Οι ιστορικοί διαφωνούν, οι πολιτικοί ψεύδονται, οι μάρτυρες αποβιώνουν, οι άνθρωποι ξεχνούν. Η Ιστορία δεν είναι πια απλώς μια ξένη χώρα, αλλά μια χώρα έρημη, οι ιστορίες της καλά κρυμμένα «πτώματα». Οι ιστορίες όμως επιμένουν, η Ιστορία περιμένει καρτερικά τους Κολόμβους της. Και όσο τα επιστημονικά εγχειρίδια αποτυγχάνουν, την ευθύνη αναλαμβάνει η καλλιτεχνική δημιουργία. Οι ερευνητές της επικοινωνίας έχουν να το λένε για τη μίνι σειρά Holocaust που το 1978 πυροδότησε έναν άνευ προηγουμένου μαζικό κοινωνικό διάλογο για το ζήτημα του Ολοκαυτώματος.
Στον χάρτη της σύγχρονης Νεοελληνικής Ιστορίας οι μαύρες τρύπες πολλές. Έρημες χώρες, «πτώματα μισοθαμμένα» όπως η Μικρασιατική καταστροφή και ο Εμφύλιος (έστω ότι για τη Χούντα είναι νωρίς ακόμα) περιμένουν ακόμα την εξερεύνησή τους. Προς ώρας οι πιο καθαρές εικόνες που έχουμε γι’αυτές δεν προέρχονται φυσικά από τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας ούτε όμως και από έγκριτες επιστημονικές μελέτες. Είναι Το Νούμερο 31328 του Βενέζη, τα Ματωμένα Χώματα της Σωτηρίου και ο Λαβύρινθος του Καρνέζη, η Ελένη του Γκατζογιάννη και Οι Νικητές της Ζωρζ Σαρρή που μας έμαθαν Ιστορία γιατί μας μίλησαν για τις ιστορίες των ανθρώπων που δεν έγιναν δρόμοι ή αγάλματα, αλλά που πλήρωσαν τις ανάσες τους ακριβά με τη ζωή τους.
Το Κ.Θ.Β.Ε θέτει υπό τον μεγεθυντικό φακό της θεατρικής γραφής δύο χαρακτηριστικά, αλλά ανεπαρκώς διερευνημένα, στιγμιότυπα αυτού του διάτρητου Ιστορικού χάρτη: ο διαγωνισμός συγγραφής θεατρικών έργων που διοργανώνει καλεί τους ενδιαφερόμενους να δημιουργήσουν μια θεατρική μεταφορά της Αιολικής Γης του Ηλία Βενέζη ή ένα πρωτότυπο θεατρικό έργο για την Υπόθεση Τζορτζ Πολκ. Στόχο της δράσης δεν αποτελεί μόνο η ανάπτυξη της σύγχρονης νεοελληνικής δραματουργίας και η ανάδειξη νέων θεατρικών συγγραφέων, αλλά παράλληλα, σύμφωνα με τον Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Κ.Θ.Β.Ε. κ. Γιάννη Βούρο, η ενίσχυση της γνώσης μας και της καλλιτεχνικής μας σχέσης με την ιστορία αυτού του τόπου. Ο ίδιος αναφέρει σχετικά: «[…]αισθάνομαι ότι σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας και της πληροφορίας, χάνουμε σιγά σιγά την ιστορική μας μνήμη και την βαθειά ψυχική μας σύνδεση με αυτή. Η τέχνη του θεάτρου, που εξασφαλίζει την ζωντανή, άμεση και αμφίδρομη επικοινωνία με το κοινό, μπορεί να συμβάλει στη σύσφιξη των δεσμών με την ιστορία και την ανανέωση της επαφής μας με σημαντικά γεγονότα που σφράγισαν την πορεία του τόπου μας.»
Η ιστορία της Αιολικής Γης εν πολλοίς γνωστή: ο Βενέζης, που πλήρωσε με το αίμα του τη δυνατότητα να αυτοβιογραφείται, καταγράφει σε ένα εμβληματικό λυρικό μυθιστόρημα τα χρόνια πριν την απώλεια, την ιστορία των ανθρώπων και της προγονικής γης, την ιστορία των δέντρων που μπολιάζονται λίγο πριν τον απροσδόκητο ξεριζωμό, μια ιστορία ξεκάθαρη όσο θολό κι αν είναι το Ιστορικό της φόντο.
Στην περίπτωση όμως της Υπόθεσης Πολκ, θολή και η ιστορία, θολή και η Ιστορία. Η Υπόθεση Πολκ, ένα από τα χαμένα δισκοπότηρα της ελληνικής ερευνητικής δημοσιογραφίας, είναι η ιστορία ενός θανάτου που σήμανε την απαρχή του Ψυχρού Πολέμου. Το 1948, ένας βαρκάρης βρίσκει στο Θερμαϊκό το πτώμα του Αμερικανού Τζορτζ Πολκ να επιπλέει. Ο Πολκ, ασύχαστο δημοσιογραφικό πνεύμα, βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο μιας μεγάλης έρευνας που αφορούσε τις περίεργες διαδρομές των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής, τις καταγγελίες για υπεξαίρεση από τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, τότε Υπουργό Εξωτερικών, μεγάλων χρηματικών ποσών από τα πακέτα της Αμερικανικής βοήθειας, αλλά και την πραγματική εικόνα της Αριστεράς (επεδίωκε να συναντηθεί με τον καπετάνιο Μάρκο Βαφειάδη). Η δολοφονία του παραμένει άλυτος γρίφος. Η καταδίκη-σκευωρία του Γρηγόρη Στακτόπουλου και η επίμονη επίκληση στον απροσδιόριστο αριστερό κίνδυνο δε σώπασε τις φήμες για εμπλοκή Βρετανικών ή παρακρατικών παραγόντων.
Η Θεσσαλονίκη όμως που ξέρει καλά από πτώματα, φαντάσματα και σκελετούς σε ντουλάπες, ξέρει και να τα ξορκίζει. Λογοτεχνικά. Όπως ο Θωμάς Κοροβίνης ιχνηλάτησε την έρημη χώρα της Υπόθεσης Παγκρατίδη με τον Γύρο του Θανάτου, η Σοφία Νικολαΐδου ανασύρει και πάλι το «πτώμα» του Πολκ στο βιβλίο της Χορεύουν οι ελέφαντες (Εκδ. Μεταίχμιο, 2012). Όπως ο Κοροβίνης, η Νικολαΐδου χρησιμοποιεί μια αριστοτεχνικά δοσμένη πολυπρόσωπη αφήγηση, η οποία όμως δεν εξαντλείται στην καταγραφή της μακρινής χώρας της Ιστορίας, αλλά μπολιάζεται με την απόπειρα αποτύπωσης της ζωής τώρα. Οι ιστορίες των ανθρώπων στις ρωγμές της Ιστορίας και οι ιστορίες των απογόνων που καλούνται να διαχειριστούν τις συνέπειές της. Και φροντίζει να μας ξεκαθαρίσει πόσο αλληλένδετα είναι τα δύο. Ο εμπνευσμένος δάσκαλος Σουκιούρογλου -ήρωας του έργου- νουθετεί: «η Ιστορία δε συμβαίνει σε εξωγήινους. Συμβαίνει σ’εμάς, εδώ, τώρα. Αυτό που ζούμε είναι Ιστορία.»
Και σ’αυτήν την Ιστορία, δεν μπορούμε άλλο να κάνουμε ότι δε βλέπουμε τα «πτώματα» που επιπλέουν. Όπως δεν αρκούν και οι κατηγορίες στους υπεύθυνους για (πλημμελή) ενταφιασμό. «Μ’ αυτά που κάνουν στο τέλος θα με αναγκάσουν να έχω άποψη», λέει ο Μηνάς, ο νεαρός μαθητής του εμπνευσμένου δασκάλου, που δε βολεύεται και δεν καλύπτεται. Δε φταίμε για όλα τα «πτώματα» που βρέθηκαν θαμμένα στον κήπο μας. Όσο όμως δε μιλάμε γι’αυτά και δεν τα κάνουμε να φυτρώνουν, το παρελθόν θα παραμένει μια ξένη χώρα κι εμείς μετανάστες στο παρόν μας.
Η προθεσμία συμμετοχής στον διαγωνισμό του Κ.Θ.Β.Ε λήγει στις 28/02/2014. Για περισσότερες πληροφορίες, πατήστε εδώ.
Η φωτογραφία από το ντοκιμαντέρ Waste Land: η κάμερα της Lucy Walker καταγράφει την ιστορία του Vik Muniz, του καλλιτέχνη που μετέτρεψε τα θαμμένα σκουπίδια σε τέχνη.
