Ζώα και άνθρωποι ή ξύλινες μαριονέτες που ονειρεύονται να γίνουν άνθρωποι σε δύο πρόσφατες εκδόσεις που προτείνουμε να προσθέσετε στις καλοκαιρινές σας αναγνώσεις. Ένα ημίαιμο λαμπραντόρ που θα μας μυήσει στην πολυσύνθετη σχέση ανθρώπων και ζώων και ένας ξεχωριστός Μάστρο Τζεπέτο και η γνωστή ξύλινη μαριονέτα του ο Πινόκιο σε μια αποδομημένη διασκευή που δεν θα απογητεύσει.
«Ίων ο Κύων», Στέλλα Παναγιωτοπούλου
Το σύντομο βιβλίο της Στέλλας Παναγιωτοπούλου είναι ένα τρυφερό εγχειρίδιο για μικρούς και μεγάλους με θέμα αφ’ ενός τους σκύλους και την ιδιαίτερη σχέση τους με τους ανθρώπους από την προϊστορία μέχρι σήμερα, αλλά κατά προέκταση το ευρύτερο ζήτημα της συνύπαρξης ανθρώπων και ζώων. Η προσέγγισή της είναι πολλαπλή: επιχειρεί να αποδώσει τους σκύλους ως είδος εξελικτικά και γονιδιακά, να ιχνηλατήσει τους κώδικες συμπεριφοράς τους και τις ιδιαίτερες ικανότητες που επιδεικνύουν, να εξετάσει ιστορικά, κοινωνιολογικά αλλά και βιολογικά την σχέση τους με τους ανθρώπους, μέχρι και να μας δείξει τα πιο ενδιαφέροντα παραδείγματα του πώς οι σκύλοι αποδίδονται στη λογοτεχνία, από τον Τζακ Λόντον και την Βιρτζίνια Γουλφ μέχρι τον Πολ Όστερ. Παράλληλα, όποτε βρίσκει αφορμή εξετάζει υπό παρόμοιο πρίσμα μια σειρά άλλων ζώων, θέτοντας έτσι ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς.
Η «αφήγηση» γίνεται σε πρώτο πρόσωπο από τον Ίωνα, ένα ημίαιμο λαμπραντόρ, ένα εύρημα με το οποίο η συγγραφέας επισκέπτεται βασικά ζητήματα του πολιτισμού (παγκόσμιου αλλά και της χώρας μας) με μια πιο αφελή ματιά, από-οικειοποιώντας τα και αναδεικνύοντας αλήθειες που επιλέγουμε συχνά να αγνοούμε σε ζητήματα που αντιλαμβανόμαστε ως δεδομένα. Με αυτό τον τρόπο η συγγραφέας «γλιστράει» αβίαστα σε διάφορα σχόλια για μια ευρύτερη γκάμα θεμάτων, σχόλια τα οποία δεν εξαντλούνται στο ζήτημα των δικαιωμάτων των ζώων και του ρόλου τους στις σύγχρονες κοινωνίες αλλά αγγίζουν κρίσιμα και αμφιλεγόμενα ερωτήματα που απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες.
Ο Ίων ο Κύων είναι ουσιαστικά ένα δοκίμιο που θίγει την πολυσύνθετη σχέση ανθρώπων και ζώων πλαισιώνοντάς τη με πλούσιες εγκυκλοπαιδικής φύσεως πληροφορίες. Παράλληλα, είναι εμφανώς ένα έργο ειλικρινούς αγάπης.
«Μάστρο-Τζεπέτο», Φάμπιο Στάσι
Ο Μάστρο-Τζεπέτο του Φάμπιο Στάσι είναι μια εκδοχή του περίφημου παραμυθιού Πινόκιο του Κάρλο Κολόντι που επικεντρώνεται όμως περισσότερο στον δημιουργό του Τζεπέτο. Ο Στάσι εστιάζει στη φιγούρα του γέρου μαραγκού και φιλοτεχνεί ένα πορτρέτο ταπεινωμένου, καταφρονεμένου και αποξενωμένου ανθρώπου, ο οποίος όμως παρά την μοναξιά και την εξαθλίωση που βιώνει και παρά το προχωρημένο της ηλικίας του επιδεικνύει μια υπαρξιακή ζωτικότητα και ενέργεια, μια βαθιά ανθρώπινη και σπαρακτική διάθεση για ζωή και αγάπη.
Οι αλληγορικές προεκτάσεις που προκύπτουν από την φιγούρα του Τζεπέττο και το ξύλινο δημιούργημά του τον Πινόκιο είναι εμφανείς ήδη από το κλασικό Ιταλικό παραμύθι. Η εστίαση στον Τζεπέτο από τον Στάσι υπογραμμίζει την διάσταση της πατρότητας και της ανάγκης για έναν μοναχικό άνθρωπο να ριζώσει, έτσι ώστε να ορίσει την παρουσία του στη γη, να την νοηματοδοτήσει. Σε κάποιο σημείο ο Τζεπέτο παρομοιάζεται με τα δέντρα: «…ψιλόλιγνα σαν εκείνον, είναι αδέρφια του και ως προς το παρουσιαστικό και ως προς τη φύση τους, ο άνεμος τα κάνει να λικνίζονται μα εκείνα βυθίζουν κι άλλο τις ρίζες τους στο χώμα». Ο απόλυτος συνεπώς τρόπος για να καταφέρει κάτι τέτοιο είναι μέσα από την αγάπη. Το όνομα έχει βεβαίως και βιβλικές αναφορές (Τζεπέτο άλλωστε είναι ο Ιωσήφ, προφανείς συνεπώς οι παραλληλισμοί με τον Ιωσήφ και τον Ιησού, του οποίου είναι και δεν είναι πατέρας).
Το μυθιστόρημα του Στάσι διατηρεί το προφίλ ενός δυστοπικού παραμυθιού. Είναι σκοτεινό, εφιαλτικό σχεδόν, συχνά σουρεαλιστικό με ίχνη από τον Ε.Τ.Α. Χόφμαν και τον Κάφκα. Όμως περιέχει και ορισμένα στοιχεία κοινωνικής κριτικής. Κάθε έκφανση της κοινωνίας στο μυθιστόρημα είναι αβάσταχτα εχθρική, χλευαστική, ψυχρή, βίαιη. Το κράτος είναι πάντοτε ψυχρά αδιάφορο και εκφράζεται μέσα από μια απρόσωπη γραφειοκρατία ή από αυταρχικές μεθόδους. Οι χωρικοί, περιπλανώμενοι, τυχοδιώκτες, είναι κατά βάση απειλητικές φιγούρες των οποίων οι στόχοι είναι σχεδόν πάντα κακόβουλοι. Ο Στάσι μας περιγράφει ένα σύμπαν άγριας ζούγκλας, στο οποίο ενδεχομένως προσδίδει και πολιτικό πρόσημο.
Ταυτόχρονα όμως, το μυθιστόρημα δεν επιτρέπει την υπερφυσική εξήγηση της μαγικής ύπαρξης μιας ξύλινης μαριονέτας. Αντ’ αυτού, ο Στάσι περισσότερο στέκεται στο ότι η ζωή του Πινόκιο είναι ένα αποκύημα της φαντασίας του Τζεπέτο, ο οποίος και λόγω προχωρημένης ηλικίας και λόγω απομόνωσης βρίσκεται στα πρόθυρα της άνοιας. Ο ίδιος ο Στάσι άλλωστε αποδίδει την μυθοπλαστική του εκδοχή για τον Τζεπέτο στον θείο του, από τον οποίο και άντλησε έμπνευση.
Η επαναπροσέγγιση και φρέσκια εστίαση σε έναν κλασικό ιταλικό (και ευρωπαϊκό μύθο) θίγει πληθώρα θεμάτων και παράλληλα εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ίδια την φύση και τον ρόλο της αφήγησης.
Τα βιβλία Ίων ο Κύων και Μάστρο-Τζεπέτο, κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ίκαρος.
