Έχουν περάσει πάνω από δύο εβδομάδες από την ημέρα που στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξέσπασε ντόρος για την πολτοποίηση του στοκ των εκδόσεων Γαβριηλίδης. Πολλοί άνθρωποι από τον χώρο του βιβλίου εξέφρασαν το σοκ και τον αποτροπιασμό τους για την καταστροφή των βιβλίων. Στα ρεπορτάζ των επόμενων ημερών εκφράστηκαν αμφιβολίες για το αν τα βιβλία όντως πολτοποιήθηκαν ενώ άρχισαν να πληθαίνουν οι φωνές που μίλησαν για μια τακτική που δυστυχώς δεν είναι σπάνιο φαινόμενο και έχει τις ρίζες στη νομοθεσία που αντιμετωπίζει τα βιβλία ως ένα οποιαδήποτε άλλο εμπόρευμα.
Σταδιακά ο θόρυβος κόπασε όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα λύθηκε ή ότι βιβλία –αν όχι του Γαβριηλίδη τότε άλλων εκδοτικών- δεν θα έχουν αυτό το τέλος. Κι αυτός είναι επαρκής λόγος η συζήτηση που άνοιξε να μην λήξει άδοξα και να δοθούν πρακτικές λύσεις.
Το νομοθετικό πλαίσιο δεν στηρίζει την αποθήκευση του στοκ και τη σταδιακή πώλησή του σε μελλοντικό χρόνο -τα βιβλία είναι ένα προϊόν που επί της ουσίας δεν έχει ημερομηνία λήξης- και η πολιτεία δεν διευκολύνει τη δωρεά βιβλίων ώστε να διοχετευθούν σε περαιτέρω κοινό. Γι’ αυτό και τελικά κανείς δεν πέφτει από τα σύννεφα όταν σε συμβόλαιο μεταξύ εκδοτικού οίκου και δημιουργού περιλαμβάνεται ως όρος ότι «Μετά την πάροδο των πέντε ετών από την πρώτη έκδοση του Βιβλίου και εφόσον δεν πωλούνται 100 αντίτυπα ετησίως, ο Εκδότης έχει το δικαίωμα να προβεί σε καταστροφή των αποθεμάτων του Βιβλίου. Προτού προβεί στην καταστροφή είναι υποχρεωμένος να προσφέρει στον Συγγραφέα το απόθεμα του βιβλίου με έκπτωση 50% επί της λιανικής τιμής πώλησης και μόνον αν εκείνος αρνηθεί ή δεν απαντήσει μέσα σε 15 ημέρες από την αποστολή της προσφοράς μπορεί να προχωρήσει στην καταστροφή του αποθέματος κατά τα ανωτέρω».
Ο κ. Σταύρος Πετσόπουλος των εκδόσεων Άγρα εξηγεί τι ορίζει ο νόμος και γιατί αυτό το πλαίσιο «στραγγαλίζει» την αγορά του βιβλίου και απαξιώνει την πνευματική εργασία των δημιουργών και των εκδοτών:
«Υπάρχει παγκοσμίως ένας παράδοξος νόμος που ισχύει για τον τρόπο φορολόγησης της αποθήκευσης των εμπορευμάτων στις Ανώνυμες Εταιρείες, που αφορά όλους τους κλάδους και είναι ο ίδιος για τους εισαγωγείς κρεάτων, τους εισαγωγείς μόδας και για τους εκδότες βιβλίων. Ισχύει και για άλλους επαγγελματικούς κλάδους, αλλά φέρνω αυτά τα τρία πολύ διαφορετικά μεταξύ τους παραδείγματα ενδεικτικά για να εξηγήσω το παράλογο του πράγματος.
Αυτός ο νόμος λέει ότι από ένα σημείο και μετά το στοκ σου φορολογείται διότι λογιστικά στα δύο-τρία πρώτα χρόνια έχουν καλυφθεί με τα κέρδη και τις ζημιές της εταιρείας τα κόστη για το προϊόν και έτσι φορολογείται το στοκ του καθενός προϊόντος της αποθήκης σου. Ο παραλογισμός είναι ότι ο εισαγωγέας κρεάτων πουλάει τα κρέατά του μέσα σε λίγους μήνες και δεν κρατάει για πολύ χρόνο αποθήκη και ο εισαγωγέας μόδας έχει δύο φορές τον χρόνο κολεξιόν. Και οι δύο ανανεώνουν εντός του λογιστικού έτους το στοκ της αποθήκης τους. Δεν προβλέπει αυτός ο νόμος ότι το βιβλίο έχει ως εμπορικό προϊόν άλλη σχέση με το χρόνο, σε αντίθεση με ό,τι γίνεται με το κρέας. Ο δόλιος ο εκδότης αν θέλει να κρατήσει βιβλία που έβγαλε πριν 20-30 χρόνια την έχει άσχημα. Για τον λόγο αυτό Αμερικανοί και άλλοι εκδότες, όσα βιβλία δεν πωλούνται ικανοποιητικά μετά από τα δύο-τρία πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας τους, τα οδηγούν στην πολτοποίηση.
Αν όμως είσαι εκδότης του τύπου του δικού μας, όπως είναι άλλωστε και η μεγάλη μερίδα των βιβλιόφιλων εκδοτών, και θες να κρατήσεις τα παλιά βιβλία, έχεις τεράστιο διαχειριστικό πρόβλημα. Μια λύση, που ακούγεται φρικιαστική, όταν έχεις παλέψει ως εκδότης για τα βιβλία σου και τ΄αγαπάς, είναι να τα “απαξιώσεις”, όπως σου λέει ο λογιστής σου. Η “απαξίωση” είναι λογιστικός όρος!… Αυτό σημαίνει ότι ένα βιβλίο που έχει αξία 15 ευρώ θα καταλήξεις να το κοστολογήσεις για 50 λεπτά. Είναι έννοιες που εμφανίζονται ως καθαρά πρακτικές, αλλά είναι πολύ φορτωμένες συμβολικά. Επί της ουσίας, αποτελούν απαξίωση της δουλειάς σου. Αν εσύ ως εκδότης θέλεις να περισώσεις τα βιβλία που εξέδωσες σε προηγούμενες δεκαετίες και τα οποία έχουν αργούς ρυθμούς κυκλοφορίας και μειωμένη ζήτηση, αλλά εσύ έχεις το κουσούρι να θες να τα κρατήσεις ζωντανά, το σύστημα δεν μπορεί να το διαχειριστεί και αν προσπαθήσεις να το κάνεις, τότε έχεις αντίστοιχες οικονομικές επιπτώσεις αν δεν προχωρήσεις είτε σε πολτοποιήσεις είτε σε «απαξιώσεις» είτε σε άλλου είδους εκποιήσεις.
Θα μπορούσαμε, σε μια ιδανική κοινωνία, να αντιστρέψουμε το πρόβλημα και αντί να φορολογούνται για το στοκ τους οι εκδότες, να επιδοτούνται. Άλλωστε, πληρώνουν για μεγαλύτερες αποθήκες, παραπάνω ράφια και λοιπά. Επιτελούν κοινωφελές πολιτιστικό έργο. Νά μια πρόταση για το Υπουργείο Πολιτισμού.
Σχετικά με το ζήτημα ελάφρυνσης της αποθήκης, υπάρχει και η λύση της δωρεάς, αλλά και σ’ αυτό μπαίνει ένα όριο από τον νόμο: Επιτρέπεται μόνο μια αναλογία από το στοκ να δοθεί ως δωρεά, διαφορετικά θεωρείσαι λογιστικά “ύποπτος”.
Το ζουμί είναι ότι όλο το σύστημα σε οδηγεί είτε να “σκοτώσεις” τα βιβλία σε παζάρια εκποίησης είτε να τα πολτοποιήσεις. Εμείς προσπαθούμε τα βιβλία να έχουν μια “δεύτερη ζωή” και γι’ αυτό έχουμε κάνει πολύ λίγες πολτοποιήσεις, και αυτές όχι εξαφανίζοντας έναν τίτλο αλλά ελαφραίνοντας ένα υπερβολικά μεγάλο στοκ κάποιου τίτλου. Όλο αυτό το οικονομικό σύστημα δημιουργεί ένα άουτο-ντα-φέ στον χώρο του βιβλίου. Ως Άγρα είμαστε βαθιά αντίθετοι με την επιβεβλημένη από το φορολογικό σύστημα καταστροφή βιβλίων».
Η κ. Τζούλια Τσιακίρη των εκδόσεων Το Ροδακιό καταθέτει κι αυτή την εμπειρία της από τον χώρο του βιβλίου: «Υπάρχουν βιβλία πολύ σημαντικά που κάθονται απούλητα στις αποθήκες των εκδοτών. Μην ξεχνάμε ότι έρχεται και η φυσική φθορά των εκδοτών. Ο εκδότης φεύγει από τη ζωή, φεύγει από την πιάτσα. Να πω ένα παράδειγμα: τα βιβλία των σπουδαίων εκδόσεων Τροχαλία που άκμασαν γύρω στο 2000 είναι περιζήτητα, υπάρχουν άνθρωποι που τα αναζητούν αλλά είναι γνωστό ότι πολλά από αυτά, αναγκαστικά, πολτοποιήθηκαν κάποια στιγμή. Δεν είναι δράμα αυτό;
Όσον αφορά τη δωρεά συμβαίνει το εξής: αν έχω 500 βιβλία στοκ πρέπει να τα ταχυδρομήσω για να πάνε σε βιβλιοθήκες ή σε φυλακές ή σε ιδρύματα. Η ταχυδρόμηση αλλά και η εργασία που θα κάνει ένας άνθρωπος για να βρει τις διευθύνσεις και να πακετάρει έχουν ένα κόστος που δύσκολα μπορεί να ανταπεξέλθει ένας μικρός εκδότης, δηλαδή ένα κονδύλι περίπου 3.000 ευρώ. Υπάρχουν βιβλιοθήκες και ιδρύματα εκτός Αθηνών που στέλνουν επιστολές ζητώντας να τους δωρίσουμε βιβλία. Δεν σκέφτονται ότι αυτό συνεπάγεται χρόνο και κόστος που δεν διαθέτουμε. Πρέπει να βρουν από την πλευρά τους ένα τρόπο ώστε να μπορούμε να δωρίσουμε τα βιβλία.
Άλλη μια μάστιγα είναι ότι πολλές φορές τα βιβλιοπωλεία γράφουν στο site τους ότι το τάδε βιβλίο είναι “εξαντλημένο από τον εκδότη” ενώ αυτό δεν ισχύει. Έχω προσπαθήσει να βγάλω άκρη και δεν τα έχω καταφέρει γιατί το αναρτούν αυτό για βιβλία που εμείς τα έχουμε και πρόθυμα μπορούμε να τα προμηθεύσουμε. Μπορεί να μην έχουν χώρο για στοκ τα βιβλιοπωλεία, κι αυτό είναι κατανοητό. Αλλά οφείλουν να ενημερώνουν σωστά γιατί αλλιώς κόβουν τη ζωή βιβλίων. Είναι εγκληματικό να φεύγουν από τους διαδικτυακούς καταλόγους βιβλία που είναι σε ισχύ και που έχουν δυναμική, ειδικά σε μια εποχή που η φήμη ενός βιβλίου συνήθως κρατάει τρεις μήνες»
Όταν είναι βιβλία φτιαγμένα με πολύ προσοχή, με αυτοθυσίες, με πολύ καλό χαρτί, που έχει πάει μέχρι “την άκρη του κόσμου” για να πετύχεις το τάδε χρώμα στο τάδε εξώφυλλο πώς είναι δυνατόν να τα πολτοποιήσεις;».
Όσον αφορά την περίπτωση του εκδοτικού οίκου Γαβριηλίδη διάφορα ελέχθησαν ή γράφτηκαν αναφορικά με τη δραστηριότητά του, ειδικά μετά τον θάνατο του εκδότη Σάμη Γαβριηλίδη.
Ο συγγραφέας Άρης Σφακιανάκης σε δημόσια ανάρτησή του στο facebook έγραψε «Ο νεκρός δεδικαίωται – πλην όμως…Ο εκδοτικός Οίκος του οποίου τα βιβλία πολτοποιήθηκαν είχε πρωτοστατήσει στο πνίξιμο της αγοράς με αυτοχρηματοδοτούμενα βιβλία. Το παράδειγμά του ακολούθησαν πολλοί άλλοι, με αποτέλεσμα οι πάγκοι των βιβλιοπωλείων να στενάζουν από τον όγκο χαρτομάζας, την ίδια στιγμή που ένας αξιόλογος νέος συγγραφέας αγωνίζεται να βρει μια θέση στο λογοτεχνικό στερέωμα. Οι παροικούντες στην Ιερουσαλήμ τα ξέρουν βέβαια όλα αυτά αλλά προτιμούν τα δάκρυα από την αλήθεια. Είναι γεγονός ότι τα δάκρυα πουλάνε περισσότερο.».
Ο κ. Πετσόπουλος τοποθετείται σχετικά με τα του εκδοτικού Γαβριηλίδη παίρνοντας υπόψη του μια σειρά από παράγοντες και τοποθετείται δίχως αφοριστική διάθεση:
«Ως προς το ζήτημα που προέκυψε πρόσφατα με τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη, μπαίνει το εξής θέμα: Αν κάποιος εκδότης χρεωκοπήσει και έχει χρέη σε τράπεζες και άλλους και αναλάβει μια τράπεζα να καταστρέψει πολτοποιώντας τα βιβλία του για να ελευθερώσει χώρους, αυτό είναι ένα νοσηρό φαινόμενο. Υπάρχει όμως και άλλο σενάριο, ο έχων λαμβάνειν μπορεί να εκποιήσει το στοκ σε δημοπρασία ή σε χονδρεμπόρους και έτσι τα βιβλία να μην καταστραφούν. Έστω να βρεθούν να πωλούνται σε τιμή ευκαιρίας σε περίπτερα, παλαιοβιβλιοπωλεία και σύγχρονα βιβλιοπωλεία που προσφέρουν ευκαιρίες.
Έχει γίνει αρκετές φορές, με εκδοτικούς οίκους και δισκογραφικές εταιρείες, και όσο σκληρό και αν μοιάζει, αποφεύγεται η λύση του άουτο-ντα-φέ. Διότι πλησιάζουμε επικινδύνως ένα παράλληλο φαινόμενο με την περίπτωση Ψωμιάδη και κάποιων ιερέων και έξαλλων πολιτών που προέβησαν σε άουτο-ντα-φέ και έκαψαν βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη στην πλατεία Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη, όπως έκαναν οι ναζί παλαιότερα. Δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους οι μαζικές καταστροφές βιβλίων, έστω και αν είναι διαφορετικά τα κίνητρα. Ας σκεφτούμε ότι αν πράγματι πολτοποιήθηκε όλο το στοκ των Εκδόσεων Γαβριηλίδη, τότε θα πολτοποιήθηκε και ο Φάουστ, πρώτο και δεύτερο μέρος, του Γκαίτε, η μοναδική πλήρης έκδοση στα ελληνικά. Έχει συνείδηση του βάρους της πράξης της η τράπεζα όταν πολτοποιεί τον Γκαίτε; Τί σημαίνει για μια χώρα μία τέτοια πράξη, έστω και νομιμοφανής;
Πάλι σχετικά με την περίπτωση Γαβριηλίδη, θεωρώ ότι όταν κάποιος συνάδελφος καταστρέφεται και χάνεται από το εκδοτικό προσκήνιο είναι απώλεια και ήττα για όλο το συνάφι.
Ως προς το θέμα των εκδόσεων άστεγων λογοτεχνών επί πληρωμή για το οποίο εκφράστηκαν ενστάσεις στο διαδίκτυο: Από πολύ παλιά υπήρχε στην Ελλάδα το σύστημα έκδοσης ιδίοις εξόδοις, πήγαινε ο συγγραφέας ή ο ποιητής στο τυπογραφείο, τύπωνε με δικά του έξοδα και μετά μοίραζε τα αντίτυπα μόνος του στα βιβλιοπωλεία. Η σύγχρονη μορφή του φαινομένου είναι αυτή που ασκούσε βιοποριστικά και εμπορικά, παράλληλα με το εκδοτικό του έργο, ο Γαβριηλίδης, καθώς κάνουν και άλλοι στην Ελλάδα. Δεν είναι κακό κάποιος να πληρώσει για να κάνει το χούι του. Και μπορεί να προκύψουν από αυτή τη μέθοδο κάποια αξιόλογα βιβλία, που για διάφορους λόγους δεν βρήκαν τον δρόμο τους προς την κανονική έκδοση. Και ο Γαβριηλίδης παρείχε στον συγγραφέα barcode, ISBN, τρόπο να παραγγελθεί και τρόπο να υπάρχει το βιβλίο του μέσα στην ελληνική βιβλιαγορά, δηλαδή με κάποιον τρόπο να αποκτήσει ζωή το βιβλίο τού επίδοξου συγγραφέα. Ο Γαβριηλίδης δηλαδή έδινε στέγη, επιτελούσε ένα συγκεκριμένο έργο.
Η δική μου εκδοτική διαφωνία με την εκδοτική πολιτική του Γαβριηλίδη είναι ότι όλα τα βιβλία του, είτε έβγαιναν επί πληρωμή είτε όχι, κυκλοφορούσαν στην ίδια σειρά και δεν δημιούργησε δύο καταλόγους όπως έκαναν παλαιότερα οι Εκδόσεις Ιδεόγραμμα που διατηρούσαν παράλληλα και τη σειρά “Φοινικιά”, αν θυμάμαι το όνομα καλά, και έτσι υπήρχαν δύο κατάλογοι, ένας με όσα βιβλία έβγαιναν με τα εκδοτικά κριτήρια του εκδότη και ένας με όσα κυκλοφορούσαν επί πληρωμή. Αυτή είναι μια διαφωνία εκδοτικού τύπου, δεν σημαίνει ότι ο Σάμης Γαβριηλίδης δεν επιτελούσε έργο.
Εξέδωσε άλλωστε σπουδαία βιβλία και γνώριζε από σοβαρή τυπογραφική φροντίδα, πράγμα που λείπει δραματικά σε πολλούς σύγχρονους επιτυχημένους εμπορικά συναδέλφους».
Ο χρόνος κυλά και το θέμα έφυγε από την πρώτη θέση των συζητήσεων στα social media και στους λογοτεχνικούς κύκλους. Για την ώρα το μόνο που έχουμε στα χέρια μας είναι η ανακοίνωση της 9ης Ιουνίου όπου η υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη τονίζει ότι
«Το βιβλίο αποτελεί στοιχείο της ταυτότητας, του δείκτη πολιτισμού μιας κοινωνίας. Αποτελεί προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του ανθρώπου και ως πνευματικό έργο επιβάλλει τον σεβασμό μας προς τον δημιουργό, αλλά και τον ίδιο τον αναγνώστη. Η καταστροφή ενός βιβλίου αντιβαίνει σε κάθε προσπάθεια ανάδειξης, διαφύλαξης και διάσωσης των έργων του λόγου που αποτελούν κομμάτι της ανθρώπινης έκφρασης και πολιτισμικής δημιουργίας. Κάθε βιβλίο θα πρέπει να φθάνει στα χέρια του βιβλιόφιλου κοινού και να διασώζεται. Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, οργανισμός εποπτευόμενος από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με απόφασή μας, ως ο αρμόδιος φορέας για την προαγωγή του βιβλίου και των ελληνικών γραμμάτων αναλαμβάνει να ανοίξει τον δρόμο της δεύτερης ευκαιρίας σε βιβλία που κινδυνεύουν με πολτοποίηση με στόχο να βρουν τη θέση τους σε μια βιβλιοθήκη και στα χέρια κάποιων αναγνωστών».
Αναμένουμε λοιπόν να δούμε σε τι μεταφράζεται πρακτικά αυτή η ανακοίνωση και πώς σε x χρονικό διάστημα δεν θα πέφτουμε και πάλι από τα σύννεφα όταν θα μαθαίνουμε για την απαξίωση και την καταστροφή αδιάθετων βιβλίων που δεν τους δόθηκε ο χρόνος να συναντηθούν με το αναγνωστικό κοινό.
