-43469.jpg)
Ο αθλητισμός υπήρξε ανέκαθεν αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμού. Σε μια εποχή που η σύνδεσης τους αρχίζει να θολώνει μια έκθεση φωτογραφίας του Εβραϊκού Μουσείου με θέμα «Έλληνες Εβραίοι αθλητές και αθλήτριες. Η συμβολή της Θεσσαλονίκης» έρχεται μέσα από τα ασπρόμαυρα, στην πλειοψηφία τους, καρέ που ξεκινούν από το 1925 και ακολουθούν χρονολογική σειρά, να διηγηθεί ιστορίες ερασιτεχνικού αθλητισμού, άμιλλας και ήθους.
Αναφέρουμε συνοπτικά πως στη Θεσσαλονίκη το 1935 ζούσαν περίπου 60.000 Εβραίοι. Τα κύρια γνωρίσματα της ζωής τους ήταν η τήρηση της παράδοσης και η αλληλεγγύη που υπήρχε μεταξύ τους. Οι άντρες απασχολούνταν σε κάθε επαγγελματικό κλάδο. Οι γυναίκες ασχολούνταν κυρίως με οικιακά, ενώ όσες εργάζονταν δούλευαν ως εργάτριες, καθαρίστριες ή μαγείρισσες. Τα παιδιά μετά από νόμο του 1931 φοιτούσαν υποχρεωτικά σε ελληνικά σχολεία στα οποία είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν και μαθήματα εβραϊκής γλώσσας. Ζούσαν στις ίδιες περιοχές με τους Χριστιανούς και διατηρούσαν κοινωνικές σχέσεις και φιλίες μαζί τους. Η κύρια διασκέδαση τους ήταν ο κινηματογράφος και δύο από τις πιο γνωστές αίθουσες της εποχής το ‘Ολύμπια’ και το ‘Παλλάς’ ήταν εβραϊκής ιδιοκτησίας. Βραδινή διασκέδαση ήταν οι χοροί στους οποίους πήγαιναν οικογενειακώς.
Μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο, δημιουργήθηκαν τα δύο μεγάλα εβραϊκά αθλητικά σωματεία: η Μακκαμπή που πήρε το όνομα της από τους Μακκαβαίους, οικογένεια της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία διακρίθηκε για το μαχητικό πνεύμα και τον ηρωισμό της, και η Ακόαχ που σημαίνει δύναμη. Η Μακκαμπή μάλιστα με έτος ίδρυσης το 1908 είναι μαζί με τον Ηρακλή από τα αρχαιότερα σωματεία της πόλης. Και τα δύο σωματεία παράλληλα με τα αθλητικά διατηρούσαν και προσκοπικά τμήματα. Στα τελευταία από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 άρχισε να καλλιεργείται η ενασχόληση με την ποδηλασία ως μέσο σωματικής άσκησης και η διοργάνωση εκδρομών των νεαρών προσκόπων σε γειτονικές πόλεις με αποτέλεσμα τη διάδοση του ποδήλατου. Στην έκθεση υπάρχει στιγμιότυπο μιας ομάδας παιδιών που με τις χαρακτηριστικές στολές τους ποζάρουν σε πρώτο πλάνο πάνω στα ποδήλατα με φόντο ένα κατάφυτο τοπίο και δίπλα η λεζάντα διευκρινίζει ότι η συγκεκριμένη τοποθεσία είναι ο Λαγκαδάς. Σήμερα, παρόλο που η απόσταση δεν είναι μεγαλύτερη των είκοσι χιλιομέτρων, η ιδέα μιας εκδρομής ως εκεί με ποδήλατο φαντάζει μάλλον εξωπραγματική. Και αυτή είναι μόνο η αρχή μιας σειράς διαδοχικών εικόνων που προκαλούν μεγάλη εντύπωση.
Φυσικό μάλλον επακόλουθο καθώς τα ενσταντανέ ξεχειλίζουν από το άρωμα των χρόνων που μεταφέρουν: η αθλητική περιβολή- άσπρα φορέματα που έφταναν μέχρι τη μέση της γάμπας- των αθλητριών βόλεϊ της Ακόαχ, τα μαύρα, ολόσωμα αντρικά κολυμβητικά μαγιό, αλλά και αθλητές όπως ο ποδοσφαιριστής Αλβέρτος Ναχμίας, ο πυγμάχος Ντίνος Ουζιέλ, οι αθλητές του στίβου Λέων Πασύ και Αλλέγκρα Γκατένιο. Ονόματα που σήμερα μπορεί να μη λένε πολλά αλλά στην εποχή τους έλαμψαν στα γήπεδα, στα στάδια και στα ρινγκ, γράφοντας ο καθένας τη δική του ιστορία.
Βρισκόμαστε πλέον στο 1940 και οι φωτογραφίες της έκθεσης αλλάζουν. Τα χαμογελαστά πρόσωπα γίνονται μελαγχολικά και συλλογισμένα. Οι αθλητικές ενδυμασίες δίνουν τη θέση τους στο άστρο του Δαυίδ που υποχρεωτικά φέρουν στο στήθος τους. Τα ενσταντανέ από τα γήπεδα και τα προπονητήρια έχουν εξαφανιστεί. Στη θέση τους υπάρχει ένα στιγμιότυπο από τη συγκέντρωση των Εβραίων ανδρών από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής στην πλατεία Ελευθερίας.
Εξίσου συγκλονιστικές είναι και οι ιστορίες των αθλητών που βρέθηκαν στη δίνη της ιστορίας. Του πυγμάχου Ντίνου Ουζιέλ που αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της γροθιάς του στο στρατόπεδο Χιρς, τόπο συγκέντρωσης των εβραίων προκειμένου να μεταφερθούν στο Άουσβιτς, για να καταφέρει να αποδράσει. Εν συνεχεία μαζί με έναν άλλο αθλητή τον Ιντό Σίμσι που επονομάστηκε και Καπετάν Μακκαβαίος κατέφυγαν στο βουνό παίρνοντας μέρος στην αντίσταση.
Άλλοι πυγμάχοι δε στάθηκαν τόσο τυχεροί. Ο Τζακό Ραζόν και ο Σαλαμό Αρούχ χρειάστηκε, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου στάλθηκαν και προς διασκέδαση της φρουράς, να δίνουν αγώνες με συγκρατούμενους τους, η έκβαση των οποίων έκρινε αν θα επιβιώσουν.
Στη διάρκεια του πολέμου έχασε τη ζωή του το 96% του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά πανευρωπαϊκά. Από τους 60.000 περίπου κατοίκους στην πόλη κατάφεραν να επιστρέψουν λιγότεροι από 2.000. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Μακκαμπή κατάφερε να αναγεννηθεί μετά τα μέσα της δεκαετίας του’60 συμπεριλαμβάνοντας στις τάξεις της και μη Εβραίους αθλητές. Η ελληνική εβραϊκή αποστολή επέστρεψε στη Μακαμπιάδα- αθλητική διοργάνωση παρόμοια των Ολυμπιακών αγώνων αποκλειστικά για Εβραίους αθλητές από όλο τον κόσμο- το 1969.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν νέοι αθλητές πήραν δυναμικά τη σκυτάλη συνεχίζοντας την παράδοση. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να κάνουμε στον Λέων Ερρέρα, παλιό αθλητή του μπάσκετ και σημερινό πρόεδρο της επιτροπής του μουσείου. Με τη βοήθεια του επιμελητή της έκθεσης Νίκου Ζάικου, το μουσείο δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες του να γνωρίσουν ένα ανεξερεύνητο πεδίο της ιστορίας της εβραϊκής κοινότητας, αλλά και γενικότερα της πόλης φέρνοντας στο φως στοιχεία για την καθημερινότητα των κατοίκων της παλαιότερα.
