1. Φέτος συμμετείχατε στο «Πεθαίνω σαν χώρα». Πώς ήταν η συνεργασία με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό;
Στην παράσταση έπεσα λίγο σαν αλεξιπτωτιστής. Εγώ δεν έχω δεν ξαναπάει Παρίσι. Ένα δέλεαρ λοιπόν ήταν να πάω στο Παρίσι (γέλια) Το άλλο είναι ότι με δελέαζε πάντα ο συσχετισμός με τα οράματα και τις αναζητήσεις του Μαρμαρινού. Είδα τη διδασκαλία του από κοντά με το «Πεθαίνω σαν χώρα». Γύρισα πολύ ανανεωμένος από τη Γαλλία, με ιδέες και αναβαπτισμένη την επιθυμία για αυτό που λέμε «θέατρο».
2. Μας έχετε συνηθίσει σε αλλαγές ή καλύτερα αναθεωρήσεις στην πορεία σας. Φέτος προς τα πού στρέφεται το ενδιαφέρον σας;
Το τελείωμα, ο θάνατος του ενδιαφέροντος είναι αυτό που με οδηγεί σε ένα καινούργιο ενδιαφέρον. Το δικό μου ενδιαφέρον διαμορφώνεται από το τι θέλω. Έχω την πολυτέλεια, αλλά και το βάσανο το τιμόνι των επιλογών μου να το κρατάω εγώ και έτσι πριν βρω αδιέξοδο πηγαίνω κάπου άλλου. Κάτι με οδηγεί στην αλλαγή, ή καλύτερα στην στροφή : μια βαρεμάρα, ένα ξενέρωμα, μια αποτυχία. Για να ερωτευτείς πρέπει πρώτα να απεμπλακείς από τον προηγούμενο έρωτα. Η ζωή μου δεν έχει ευθείες γραμμές, έχει στροφές, πολλές… Μεταστροφές. διαστροφές, καταστροφές, επιστροφές. Και λέω η ζωή μου, γιατί η ζωή ενός καλλιτέχνη είναι συνυφασμένη με την ίδια του τέχνη και αυτό είναι το τερατικό στο δημιουργό… Την ώρα που ξεριζώνει την καρδιά του και τη βάζει στο χειρουργικό τραπέζι, την ίδια ώρα φροντίζει και να την πουλήσει καλά.
3. Είπατε επιστροφές. Εσείς πού θα θέλατε να επιστρέψετε;
Στη προθεσμική μου θέση. Στο υπόγειο του Ιλίσια, ας πούμε, να κάνω δουλειές δωματίου. Αλλά η στέγη που μου προσφέρεται εδώ με χαροποιεί ιδιαίτερα. Το «Θησείον» μού δίνει μια ελευθερία έκφρασης, και αυτό μου δημιουργεί μια μεγάλη αγαλλίαση. Είμαι πολύ ήρεμος που θα φέρνω κάθε μέρα την ταραχή μου εδώ.
Καλλιτεχνικά θέλω να επιστρέψω στην απλότητα, με αυτή την παράσταση αυτό επιδιώκω. Δε θέλω να κάνω ένα θέαμα, αλλά ένα ακρόαμα. Γι’ αυτό πιο πολύ αυτή την παράσταση την ακούς παρά τη βλέπεις, χωρίς να εννοώ ότι κάνουμε ένα αναλόγιο. Αυτή η παράσταση είναι μια επιστροφή σε αυτό που νιώθω εγώ ότι έχω ανάγκη,. Θέλω να πω κάτι με κάποιο σκοπό, να ακούσει ο κόσμος κάποιες σκέψεις και κάποια ποιήματα. Δε θέλω να το παίζω, ούτε και είμαι, απόστολος του θεάτρου, αλλά αν δεν είχα αυτό το σκοπό θα καθόμουν σπίτι μου και θα τα έλεγα αυτά τα ποιήματα στο μπάνιο, όπως τα λέω εδώ και 45 χρόνια(γέλια).
4. Έχω την αίσθηση ότι οι παραστάσεις σας και τα έργα που επιλέγετε κάθε φορά συμβαδίζουν πολύ με μια προσωπική σας περίοδο . Ισχύει αυτό;
Ποτέ δε γίνεται κάτι ηθελημένα, εκτός από τον “Φάουστους” που το ίδιο το έργο με βρήκε σε μια φάση που ταλαντευόμουν ανάμεσα σε μια αλαζονεία και μια απίστευτα χαμηλή αυτοεκτίμηση. Γενικά όμως δεν προγραμματίζω να έχουν οι παραστάσεις μου προσωπικό στοιχείο, έτσι προκύπτει. Και η σκηνοθεσία άλλωστε κάπως έτσι προέκυψε, απλά μου δημιουργήθηκε αυτή η ανάγκη.
5. Εσείς τώρα ποια περίοδο διανύεται και επιλέγετε σε εποχές που πρωταγωνιστεί η εικόνα να ανεβάσετε Πλάτωνα και ποίηση;
Το δύσκολο με αφορά, τα σίγουρα σε γερνάνε και εγώ δε θέλω να γερνάω. Στην παράσταση ακουμπάμε στους ήρωες του Πλάτωνα. Το κείμενο και τα ποιήματα είναι αφορμή μιας περίεργης βραδιάς κάποιων νέων που θα προσπαθήσουν να αρθρώσουν σήμερα- και το τονίζω αυτό το σήμερα- κάποιες φράσεις. Ο Σαχτούρης λέει : «Διψάμε για ουρανό». Το τι είναι ουρανός για τον καθένα ποικίλλει. Για μένα είναι τα πρώτα μου ποιήματα που διάβασα και μέσα από αυτά αρθρώθηκα. Θέλω να μοιραστώ την αγαπημένη μου ποίηση. Όταν με ρώτησε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός τι θέλω να κάνω, είπα Πλάτωνα και ποίηση. Θέλω να πάω λίγο πιο βαθιά μέσα μου, και το πιο βαθιά μου βρίσκεται πάντα πίσω. Γι’ αυτό επιστρέφω στην ποίηση που αγάπησα. Αλλά νομίζω ότι και το κοινό- το έχω παρατηρήσει αυτό και στους μαθητές μου στη σχολή- έχει ανάγκη να ακούσει.
6. Πώς αντιμετωπίζετε τη μη θεατρικότητα του συγκεκριμένου κειμένου;
Με την τρέχουσα έννοια μπορεί το κείμενο να μη θεατρικό, αλλά εδώ στο “Θησείο” ο χώρος επιτρέπει, για να μην πω προτρέπει, να κάνεις πράγματα μη θεατρικά. Αλλά και τι είναι μη θεατρικό; Δεν είμαι τόσο επηρμένος που να πιστεύω ότι θα έρθουν οι θεατές και θα μπαστακωθούν να μας ακούσουν, δίνω μια θεατρικότητα σε αυτό που κάνω. Αλλά σε αυτή τη φάση τα πολύ θεατρικά πράγματα τα έχω βαρεθεί. Ίσως επειδή επαναπροσδιορίζω τη σχέση μου με το θέατρο. Γιατί κάνω θέατρο; Γιατί βρέθηκα εδώ; Αγαπώ το θέατρο ή το έχω ανάγκη, σαν τοξικομανία; Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτό, είναι βέβαιο, αλλά είναι αγάπη ή εξάρτηση αυτό που με κρατά; Και τελικά τι είναι θέατρο; Μια βόλτα στην Ευρώπη θα σε μπερδέψει, αλλά και μια βόλτα εδώ στις ομάδες στην Αθήνα θα σε χαροποιήσει και θα σε προβληματίσει. Τώρα δε κάτω από τον όρο performance, που τελευταία υιοθετήσαμε, χωράνε τα πάντα. Εγώ τώρα θέλω να πω δέκα ποιήματα. Αύριο μπορεί να θέλω να κάνω παραστάσεις μόλις σταματάει ο ηλεκτρικός. Την Ιλιάδα ή τον Μακβεθ στο μετρό για παράδειγμα.
7. Ο έρωτας είναι ο κεντρικός άξονας της παράστασης;
Φιλοσοφικά και ποιητικά, ναι. Η παράσταση είναι ένα συμπόσιο. Αλλά ο άξονας είναι ο πεποιημένος λόγος. Δεν κάνω καμιά κοινωνιολογική μελέτη για τον έρωτα. Ερωτήματα θέτουμε, αυτό κάνει το θέατρο, ερωτήματα βάζει … Ταχυφλεγή ή βραδυφλεγή. « Ποιοι μπορεί να είναι οι μεγάλοι έρωτες σήμερα και πώς μπορούν να ανθίσουν», για παράδειγμα. Για μένα ο μεγάλος έρωτας, αυτός που παρέμεινε σταθερός και αμφότερος εδώ και χρόνια, είναι ο Λόγος. Ποτέ δε μου άρεσε η πραγματικότητα, το προσπάθησα κι αυτό, αλλά… Ακούμε μερικές φορές τη λέξη “ποίηση” και νομίζουμε ότι πρόκειται για κάποια συνάντηση φιλολογικού συλλόγου, αλλά την ποίηση μπορείς να την ανιχνεύσεις παντού, από τον Σωκράτη μέχρι τη Σωκράτους, από το πανεπιστήμιο μέχρι την Πανεπιστημίου. Και οι ποιητές μας εκεί την έχουν αναζητήσει την ποίηση. Και εγώ στην παράσταση με τη σειρά μου αυτό προσπαθώ να συγκεράσω: το γήινο και το υπερβατικό.
8. Σας αρέσει πολύ να δουλεύετε με νέους, όπως και σε πολλούς καλλιτέχνες σήμερα. Γιατί;
Ο νέος άνθρωπος είναι το πιο καλό υλικό.
Ναι, αλλά αναρωτιέμαι μήπως αυτή η τάση…
Είναι μια ευκολία; Ναι, είναι, απαντώ ευθέως. Αλλά την έννοια νέος δε την θέτω μόνο ηλικιακά. Εγώ νιώθω κυρίως νέος. Μου κάνει εντύπωση που με λένε στη σχολή «κύριε», ή ότι έχω συνάδελφους τους παλιούς καθηγητές μου. Όμως ο δικός μου τρόπος δουλειάς στην αρχή είναι αρκετά χαοτικός και πελαγοδρόμος, όποτε ένας φτασμένος ηθοποιός, ακόμα κι αν λέει ότι το επιθυμεί, δύσκολα μπαίνει στη διαδικασία να αλλάξει συνήθειες. Το βλέπω δηλαδή και από τον εαυτό μου, όταν με σκηνοθετούν άλλοι. Αλλά ναι, η επιλογή νέων είναι και μια ευκολία, ή καλύτερα μια καταφυγή. Έχω πάντως συνεργαστεί με τεράστιους ηθοποιούς τους οποίους σέβομαι και οφείλω να πω ότι αντικαταστατή τους δεν έχω βρει ακόμα. Τους θαυμάζω τους μεγάλους ηθοποιούς, τους έχω σαν οδηγούς. Είμαι τελικά ένας άνθρωπος που προχωράει μπροστά κοιτώντας πίσω. Μερικές φορές, βέβαια, δίνω μια λανθασμένη εικόνα…
Τι εικόνα;
Τον Αριστοφάνη, ας πούμε, για τον οποίο κατηγορήθηκα, τον έκανα με λατρεία προς τα κλασικά κείμενα. Και θα επανέλθω σε αυτά. Έχω όμως αποφασίσει ότι δε θα λερώσω την αγαθή μου πρόθεση επειδή φοβάμαι τους κανόνες της αγοράς.
9. Είπατε πέρσι στην ανοιχτή συζήτηση μετά τον «Εφιάλτη της ευτυχίας» ότι ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται. Εσείς, κύριε Λιγνάδη, τι δε φοβάστε; Και τελικά γιατί φύγατε από το Εθνικό;
Δεν το θυμάμαι αυτό ( γέλια)… Καμιά φορά οι συμπεριφορές μου είναι παρεξηγήσιμες, δεν είμαι καλός στο επικοινωνιακό μέρος, αλλά αποφάσισα να έχω το θάρρος της γνώμης μου και να μη μιλάω με μισόλογα. Για να πας σπίτι και να κοιμάσαι ήσυχος πρέπει να έχεις λίγες αποσκευές. Και όσο μιλάς και εκφράζεσαι μπορεί να γίνεις και ενοχλητικός, θρασύς, να εγγραφείς ως επηρμένος. Αλλά μάλλον αυτό ήθελα, να αρθρώσω τη γνώμη μου. Το Εθνικό έχει για μένα 3 περιόδους: η πρώτη είναι όταν αποφοίτησα από τη δραματική, όπου με πήραν ως αριστούχο απόφοιτο στο θέατρο και συνεργάστηκα με τους μεγάλους πρωταγωνιστές: Μινωτή, Αρώνη κτλ. Μετά ήρθε η διδασκαλία και τελικά προέκυψε η σκηνοθεσία. Εν τω μεταξύ δίδασκα θέατρο στο Αρσάκειο. Αυτή ήταν μια ασυνείδητη προπόνηση για το θέμα της σκηνοθεσίας, πιο έντονη έχω πάντα μέσα μου την ιδιότητα του δασκάλου.
10. Τελικά τι νιώθετε ότι έχετε κερδίσει και τι έχετε χάσει δουλεύοντας στο θέατρο;
Πολλές βιολογικές ώρες και μεγάλο μέρος του μυαλού μου για να φτιάξω μία και μόνη φράση. Λέει ο Εγγονόπουλος σε ένα ποίημα ότι « εδώ και χρόνια έρχεται και με ταλαιπωρεί και δε με αφήνει να κοιμηθώ η λέξη μπαϊράκι». Όταν το πρωτοδιάβασα στην εφηβεία μου γέλαγα, μετά κατάλαβα… Μια λέξη και να μη σε αφήνει να κοιμηθείς…Έχω χάσει χρόνο, χώρο, φίλους και κυρίως προσωπικό χρόνο από τη σκέψη μου. Χάνεις την ίδια τη ζωή όταν κάνεις τέχνη, γιατί η τέχνη είναι μίμηση της ζωής και όχι η ίδια η ζωή . Όπως όταν προτιμάς από το να βλέπεις μια πεταλούδα στη φύση, να την πάρεις και να την ταριχεύσεις για να γίνει αιώνια. Την ίδια σχέση έχει ο καλλιτέχνης με τη φύση. Όσο για το τι έχω κερδίσει… Την κίνηση έχω κερδίσει, γιατί ό,τι μένει ακίνητο πεθαίνει.
.
11. Η Ελλάδα παράγει πολιτισμό σήμερα;
Ο πολιτισμός είναι αποκύημα, συνιστάμενη πολλών πραγμάτων. Για να παράγουμε πολιτισμό πρέπει να έχουμε παιδεία. Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι έχουμε αποκοπεί από τη μνήμη. Ο Έλληνας έχει χάσει την ταυτότητά του, δεν ξέρει σε ποιον θέλει να μοιάσει, ποιος θέλει να είναι. Δεν υπάρχει μνήμη. Και η ελευθερία είναι απόκτημα της μνήμης. Η αρχαία Ελλάδα που είναι κληρονομία μας, είναι ένας πνευματικός και ψυχικός τόπος. Αν καταφέρουμε να μην αποκόψουμε αυτό τον ιστό, που ιστορικά έχει αποκοπεί μεν, αλλά συναισθηματικά υπάρχει, τότε η μνήμη θα συντηρηθεί. Έχουμε σπουδαία κείμενα. Μεγάλους σκηνοθέτες . Αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε για πολιτισμό, αν δεν ξέρουμε ποιοι είμαστε. Γιατί τότε αναζητάμε ευρωπαϊκά μοντέλα, μονό που οι Ευρωπαίοι τα κάνουν καλύτερα όλα αυτά. Είμαστε λίγο αρχοντόβλαχοι ακόμα. Για μενα υπουργείο παιδείας και πολιτισμού πρέπει να είναι ένα πράγμα. Γιατί ποιος πολιτισμός θα υπάρξει αν δεν υπάρξει παιδεία; Ποιο παράδειγμα να πάρει ο σημερινός νέος; Του μπαμπά του που είναι από το κεφάλι και πάνω αριστερός και από τη μέση και κάτω δεξιός; Σε ποια γλώσσα να κάνει πολιτισμό ο νεός άνθρωπος; Έχοντας ποιες παραστάσεις; Και κυρίως γιατί να κάνει πολιτισμό; Υπάρχει μια κρίση – και λυπάμαι που χρησιμοποιώ μια λέξη που θα χρησιμοποιούσε ένας εβδομηντάρης καθηγητής πανεπιστήμιου, ο οποίος μάλιστα τη χρησιμοποιεί, ενώ έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη γι’αυτή την κρίση. Η σημερινή γενιά δεν είναι προπονημένη σε αυτό που λέμε σήμερα “διακύβευμα”. Έχει μάθει να ενεργεί δηλαδή, αλλά δεν έχει μάθει να δέχεται τις επιπτώσεις της κάθε ενέργειας. Η γενιά του Πολυτεχνείου επαναστάτησε, ξέροντας ότι θα φάει ξύλο και ότι θα σκοτωθεί. Σήμερα τα παιδιά κάνουν αποχή, αλλά δε θέλουν να πάρουν αποβολή. Κάνουν κατάληψη, αλλά δε θέλουν να χάσουν την πενθήμερη, καίνε ένα δέντρο, αλλά όχι το δέντρο της αυλής του. Όμως, αν δεν μπορείς να δεχτείς τις επιπτώσεις των πράξεων σου, είσαι τσάμπα μάγκας και ο τσάμπα μάγκας δεν μπορεί να κάνει τέχνη. Κι όλα αυτά τα λέω γιατί αγαπώ πολύ τα νέα παιδιά και τα καταλαβαίνω…
12. Ένα μεγάλο όνειρο, μια συνεργασία που ακόμα δεν έχει εκπληρωθεί;
Να παίξω τον Πεερ Γκυντ, γιατί κατά βάση και κατ’ επιφάνεια ηθοποιός είμαι. Γι’ αυτό και στις σκηνοθεσίες μου δεν μπορώ να ουδετεροποιηθώ. Κάτι λάθος έχει γίνει μάλλον, παίζω σαν σκηνοθέτης και σκηνοθετώ σαν ηθοποιός( γέλιο). Γι’ αυτό άμα δω τα σκούρα θα μείνω μόνο δάσκαλος. Μου αρέσει η διδασκαλία, γιατί όσα δεν έδωσα στη ζωή μου σε κάποιον, τα δίνω στη παιδιά στη σχολή. Βλέπω ένα παιδί να ανθίζει και χαίρομαι. Τώρα όσο αφορά στις συνεργασίες, υπάρχουν άνθρωποι που εκτιμώ πολύ και θέλω να δουλέψω μαζί τους. Θέλω όμως να πω κάτι ειλικρινές που μπορεί να ακουστεί σαν εξυπνάδα. Αλλά δεν είναι, πιστέψτε με: Θέλω κάποτε να συνεργαστώ με τον εαυτό μου καλά, γιατί ακόμα δεν τα έχω καταφέρει.
Σας ευχαριστώ πολύ και εύχομαι καλή επιτυχία στην παράσταση.
Κι εγώ σας ευχαριστω, και εύχομαι ευτυχία .
