Αριθμητική και Γεωμετρία

Απλή αριθμητική. Η γλώσσα των αριθμών είναι αμείλικτη. 1+1 δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο εκτός από 2. Κι ας εφηύρε στην Ιστορία της η ανθρωπότητα πλείστα όσα συστήματα μέτρησης για να προσδιορίζει το υλικό και το άυλο, ανά αντικείμενο ή ακόμη και ανά πολιτισμό. Ο πολιτισμός δεν απέκτησε ποτέ το δικό του, και όταν εμφανίστηκε η ανάγκη –και οι ποιοτικοί δείκτες κρίθηκαν ανεπαρκείς- τον λόγο πήρε η γλώσσα των αριθμών. Απλή αριθμητική, εκφρασμένη με συν και πλην, που σπεύδει να μετρήσει αυτό που θα κερδηθεί και όχι αυτό που χάνεται, ως αυτοσκοπός. Καμία περαιτέρω πρόβλεψη παρά για το ίδιο το τομάρι της. Οι αριθμοί να ευημερούν κι ας πένονται οι άνθρωποι.

Τι κι αν η ιδιωτική πρωτοβουλία επιμένει να επενδύει δεκάδες εκατομμυρίων ευρώ (για να μιλήσω με τη σύγχρονη γλώσσα) στον πολιτισμό και οι αξιωματούχοι της Ευρώπης διαλαλούν με κάθε τρόπο το ειδικό βάρος του πολιτισμού προωθώντας το νέο πρόγραμμα Creative Europe 2014-2020 ύψους 1,46 δις ευρώ (ακόμα κι αν κι εδώ η διαχείριση του πολιτισμού δεν είναι ακριβώς ιδεαλιστική, δηλαδή ως οχήματος πνευματικής ανέλιξης αλλά ως εργαλείου για την οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση, την καινοτομία, την κοινωνική συνοχή και την περιλάλητη πολιτισμική ένωση των λαών της Ευρώπης); Στα ενδότερα της χώρας, ένα ακόμη κίβδηλο δίλημμα διαιωνίζει μια ήδη παράλογη και καταστροφική πόλωση: τέχνη της επιβίωσης ή Τέχνη, αλλά νηστικοί; Λες και όσα εξοικονομούνται από αυτά που συνιστούν τη θαρραλέα μας απόπειρα να δείξουμε στη ζωή τον σωστό δρόμο –που έλεγε και ο Όσκαρ Ουάιλντ- πάνε καρφί στην κάλυψη των βασικών μας αναγκών.

Στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα του πολιτισμού Θεσσαλονίκη, η Τέχνη πένεται και παρά τις τέχνες που κατεργάζεται ο «βούρκος» επιμένει. Οι σημαντικότεροι πολιτισμικοί θεσμοί της πόλης ανταποκρίνονται στις προκλήσεις των χαλεπών καιρών με ευφάνταστες και δημιουργικές πρωτοβουλίες που θα ζήλευαν και οι πιο σκληροπυρηνικοί τεχνοκράτες. Έμφαση στις συνεργασίες, εξωστρέφεια, σημαντική αύξηση του κοινού, διεύρυνση καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, διεθνής αναγνωρισιμότητα, αποτελεσματική διεκδίκηση και διαχείριση ευρωπαϊκών προγραμμάτων χρηματοδότησης και όλα αυτά σε ένα πλαίσιο οικονομικής εξυγίανσης μάλλον πρωτόγνωρο για πολλούς λοιπούς δημόσιους αλλά και ιδιωτικούς φορείς. Φευ! Το μονίμως καθησυχαστικό, πανταχού απόν και επιλεκτικά ακούον, αρμόδιο Υπουργείο αδυνατεί να ανταποκριθεί ακόμη και στις πιο βασικές υποχρεώσεις του, ενώ τα προγράμματα ΕΣΠΑ έχουν πλέον παγιωθεί ως απαραίτητη πηγή εσόδων (από συνεπικουρική, όπως σχεδιάστηκαν να είναι).

Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης λίγο μετά την ολοκλήρωση της επιτυχημένης 4ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, την οποία διοργανώνει, κλήθηκε να αντιμετωπίσει ένα τραγελαφικό οξύμωρο: έχοντας εξασφαλίσει πλήρη χρηματοδότηση από χορηγίες για το σύνολο των καλλιτεχνικών του δραστηριότητων για το 2014, αδυνατεί να ανταποκριθεί στην κάλυψη των παγίων εξόδων του, μετά και τη δεύτερη συνεχόμενη μείωση στη χρηματοδότηση που του επιβλήθηκε από το Υπουργείο στις αρχές του έτους.

Η ανταπόκριση της διοίκησης του Μουσείου στην αδυναμία θεσμικής υποστήριξης ήταν άμεση και ενεργητική (χωρίς τις μεμψοιμιρίες και τους κλαυθμούς που συνηθίζουν όσοι, μην έχοντας καμία συναίσθηση της πραγματικότητας ή της αποστολής τους, κοντόφθαλμα πιστεύουν ότι η ζωή τούς χρωστάει). Έχοντας πλήρη επίγνωση ότι οι μέρες του κράτους-πάτρωνα έχουν τελειώσει και ότι τα μοντέλα μεικτής χρηματοδότησης είναι διεθνώς επιβεβλημένα, το Μουσείο στρέφεται προς το κοινό του και ζητάει τη βοήθειά του μέσω του προγράμματος «Υποστηρίζω το Μουσείο», στο πλαίσιο του οποίου, όποιος το επιθυμεί μπορεί να ενισχύσει το Μουσείο επιλέγοντας να υποστηρίξει τις εκθέσεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, την ενίσχυση της ασφάλειας των έργων και των συλλογών του, την απόκτηση νέων έργων, την συντήρηση έργων ή/και την πάγια λειτουργία του, με ποσά που ξεκινούν από τα 5 ευρώ.

Την ίδια στιγμή, ο καλλιτεχνικός προγραμματισμός αναπτύσσεται χωρίς αισθητικές εκπτώσεις. Από τις 5 Μαρτίου, το Μουσείο φιλοξενεί την πρώτη αναδρομική έκθεση της Ναυσικάς Πάστρα (1921-2011), μιας από τις σημαντικότερες και διεθνώς καταξιωμένες ελληνίδες γλύπτριες. Η έκθεση παρουσιάζει για πρώτη φορά, οργανωμένα περιοδολογικά, τα πιο χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από το σύνολο της πορείας της από το 1957 έως το θάνατό της, με την καθοριστική συμβολή του επιστημονικού συμβούλου της έκθεσης κ. Εμμανουήλ Μαυρομμάτη, στην πόλη που φέρει ανεξίτηλα τα σημάδια της δημιουργού: η αισθητική της αποτυπώνεται σε έργα που κοσμούν το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και ιδιωτικές κατοικίες, αλλά και επικοινωνεί γραφιστικά θεσμούς όπως το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης ή το Τελλόγλειο.

Η έκθεση συμπεριλαμβάνει γλυπτά, σχέδια, περιβάλλοντα και κείμενα που καταγράφουν την πορεία της ως μία αδιάκοπη εξέλιξη: Από τον ανθρωποκεντρισμό στην αφαίρεση, από τα γεωμετρικά σχήματα στη σύμμειξή τους στη μορφή «Σύνεκτρον» -στο μπόλιασμα του τετραγώνου με τον κύκλο που εμπνεύστηκε (κεντρική φωτογραφία) και για το οποίο έλαβε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας-, στη μέλετη των σχέσεων των αντικειμένων με το χώρο, στο δυναμισμό και την ενέργεια, στη μελέτη της ύλης που ξεκινά από τη γη και ανοίγει προς τον ουρανό, η Πάστρα εκφράστηκε με ένα απολύτως προσωπικό αισθητικό ιδίωμα που συγκεραίνει τέχνη, φιλοσοφία και επιστήμη. Το έργο της είναι αυτοαναφορικό: το αποτέλεσμα συμπεριλαμβάνει τη μέθοδο δημιουργίας του σε σημείο που η μέθοδος γίνεται το ίδιο το αποτέλεσμα, η θεωρητική τεκμηρίωση γίνεται η ίδια υλικό και τρόπος.

Η γεωμετρική τέχνη της Πάστρα έχει πολλά να διδάξει, σε πολλαπλά επίπεδα, και κυρίως στην πολιτισμική αλληγορία που μας ενδιαφέρει εδώ. Στη βάση της τοποθετείται η έννοια του συλλογισμού: πώς μπορεί να σκεφτεί κανείς για να κάνει τέχνη, όχι απλώς να εκφραστεί. Μια συνεχής διαδικασία λογικής επεξεργασίας μέσα από την ανάλυση και σύνθεση των συνισταμένων μερών που φτάνει κάποτε σε ένα όριο, ένα κατώφλι, πέρα από το οποίο η μόνη λύση είναι η πλήρης ανατροπή όσων έχουν προηγηθεί. Απλή γεωμετρία αλλά όχι ως αυτοσκοπός. Η βαθιά της πίστη στη δυνατότητα της Τέχνης να αναπτύσσει την ψυχική και πνευματική πλευρά του ανθρώπου, μακριά από την αξιολόγησή της με βάση πρόσκαιρους οικονομικούς όρους, και η επιμονή της στη λογική επεξεργασία όσων μας απασχολούν μέχρι να φτάσουμε στο σημείο μηδέν όπου δε μας μένει τίποτε άλλο από την ανατροπή όσων δεν έχουν τίποτε πια να προσφέρουν, δείχνει ότι υπάρχει τρόπος να σκέφτεσαι για το πώς να κάνεις πολιτισμό, χωρίς να μετράς απλά νούμερα.

Στο πλαίσιο λειτουργίας της έκθεσης από τις 5 Μαρτίου έως τις 25 Μαΐου 2014 θα πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις για το κοινό, καθώς και ημερίδα με θέμα το έργο της δημιουργού και την τεκμηρίωσή του, σε ημερομηνίες που θα ανακοινωθούν, ενώ την έκθεση συνοδεύει ένας πλήρως τεκμηριωμένος επιστημονικός κατάλογος με κείμενα και φωτογραφίες των έργων της σε επιμέλεια του κ. Εμμανουήλ Μαυρόμματη.

Παράλληλα, από τις 11 Μαΐου και στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων που διοργανώνει ο Δήμος Θεσσαλονίκης υπό τον γενικότερο τίτλο «Πολιτισμός είναι η θέση της γυναίκας στην κοινωνία», στο ισόγειο του ΚΜΣΤ, και σε άτυπο διάλογο με την έκθεση της Πάστρα, θα φιλοξενηθεί έκθεση με τίτλο «Γυναίκες δημιουργοί στα χρόνια της ρωσικής πρωτοπορίας» σε επιμέλεια Μαρίας Τσαντσάνογλου.

Ναυσικά Πάστρα 1921 – 2011 | 5 Μαρτίου – 25 Μαΐου | Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Μονή Λαζαριστών)

Κεντρική φωτογραφία άρθρου: Ναυσικά Πάστρα, Σύνεκτρον-Τετράγωνο-Κύκλος, σειρά Αναλογικά 1, 1968-1976, duraluminium, 81x81x19,5 εκ.Ministère de la Culture, France, National Gallery, Athens