Μια γυναίκα δεν μπορεί να κάνει νόμιμα άμβλωση στη Μάλτα και αναγκάζεται να ταξιδέψει στην Ιταλία, όπου οι αμβλώσεις επιτρέπονται. Μια άλλη γυναίκα δεν μπορεί να κάνει νόμιμα εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ιταλία (επειδή δεν βρίσκεται σε επίσημη ετερόφυλη σχέση) και αναγκάζεται να ταξιδέψει στην Ελλάδα, όπου όχι μόνο επιτρέπεται, αλλά ανθεί ο «αναπαραγωγικός τουρισμός». Μια άλλη γυναίκα δεν μπορεί να κάνει νόμιμα ευθανασία στην Ελλάδα και θα ταξιδέψουμε στην Ελβετία, όπου η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις.
Τα «Αδέσποτα Κορμιά», το ντοκιμαντέρ της Ελίνας Ψύκου, έκανε μεγάλο ντόρο στο πρόσφατο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όχι για τα βραβεία τα οποία τελικά απέσπασε (Ειδική Μνεία στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα και Ειδική Μνεία Διεθνούς Αμνηστίας), αλλά εξαιτίας των έντονων αντιδράσεων που προξενήθηκαν λόγω της αφίσας του. Το παράδοξο εδώ είναι ότι το ίδιο το σώμα (sic) της ταινίας, δεν δικαιολογεί αυτή την πολεμική εναντίον της, καθώς τα «Αδέσποτα Κορμιά» δεν κραδαίνουν καμία αντιθρησκευτική ή αντιεκκλησιαστική ρομφαία: ενώ είναι ένα ντοκιμαντέρ που έχει θέση, ταυτόχρονα δίνει χώρο και χρόνο και σε αντίθετες οπτικές, χωρίς να το κάνει με όρους γελοιοποίησής τους ή έστω υπονόμευσής τους.
Και η στάση αυτή, το άνοιγμα αυτό στην άλλη άποψη πάνω στα ζητήματα τα οποία θίγει, πλουτίζει ακόμα περισσότερο ένα ουσιαστικό και στιβαρό ντοκιμαντέρ, το οποίο έχει χτιστεί πάνω σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και γόνιμη κεντρική ιδέα: το γαϊτανάκι από κράτος σε κράτος (βασικά εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε κάθε περίπτωση εντός της Ευρώπης) ανάμεσα στο παράνομο και το νόμιμο, το απαγορευμένο και το επιτρεπτό, τη σχετικότητα των αντιλήψεων, αλλά ταυτόχρονα και το γαϊτανάκι από τη ζωή στον θάνατο, από το ξεκίνημά της ως το τέλος της.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η θρησκεία (και κατ΄αποτέλεσμα οι κοινωνικές αντιλήψεις που διαμόρφωσε, που με τη σειρά τους αποτυπώθηκαν τελικά σε νόμους) βάσει των διακηρύξεών της είναι στη μια περίπτωση (των αμβλώσεων) υπέρ της ζωής και του ιερού δικαιώματός της και στην άλλη περίπτωση (της εξωσωματικής γονιμοποίησης) ενάντια στη δημιουργία της, τουλάχιστον όταν δεν πρόκειται για σχέση που εγκρίνει. Στη μια πλευρά του διπόλου η εντός ή εκτός εισαγωγικών φυσικότητα των πραγμάτων (φυσικότητα όμως που μπορεί να προέρχεται ακόμη κι από ένα βιασμό) και στο άλλο η αυτοδιάθεση των ανθρώπων και βασικά των γυναικών. Κι από εκεί πηγαίνουμε στην ευθανασία, η αυτοδιάθεση των ανθρώπων και των σωμάτων τους ξανά από τη μια πλευρά και από την άλλη ξανά η φυσικότητα (αλλά και πάλι ούτε ακριβώς αυτή, αφού μεσολαβεί η ιατρική και τα διάφορα μηχανήματα και θεραπείες που σε κρατούν στη ζωή), ή ίσως πάλι ο έλεγχος, πάλι το έχω εγώ λόγο πάνω στο κορμί σου, πάλι το δεν δικαιούσαι να ορίζεις εσύ το κορμί σου, αφού για αυτά αποφασίζει η φύση και βασικά ο Θεός, τον λόγο του οποίου εμείς εκπροσωπούμε.
Στο τέλος των «Αδέσποτων Κορμιών», η σκηνοθέτις σημειώνει ότι η ταινία είναι αφιερωμένη στους γονείς της που τη γέννησαν χωρίς να τη ρωτήσουν, στο παιδί της που το γέννησε χωρίς να το ρωτήσει, και -αν κατάλαβα καλά και δεν παρανόησα κάτι- σε κάποιο άλλο παιδί που αν υπήρχε δεν θα είχε γεννηθεί η ίδια. Και νομίζω ότι και αυτή η καταληκτική αφιέρωση, μολονότι δεν είναι υπό τη στενή έννοια μέσα στην ύλη του ντοκιμαντέρ, βρίσκεται πίσω από τη συνολικότερη ματιά του, η οποία είναι ευρύτερη από τα ειδικά εξεταζόμενα θέματα, μια ματιά που χωρίς να αναιρείται η πολιτικοκοινωνική της διάσταση είναι πάντως και εντελώς υπαρξιακή.
Είναι πολύ βασικό δηλαδή, μιλώντας για αυτοδιάθεση, να έχουμε συναίσθηση ότι εκ των πραγμάτων αυτή τη στερούμαστε στον πιο θεμελιώδη όρο της ύπαρξής μας, στην ίδια μας την έλευση στη ζωή. Κι είναι εξίσου βασικό να θυμόμαστε πως όχι μόνο κανείς άνθρωπος δεν ήρθε στη ζωή ερωτώμενος αν το θέλει, αλλά και ότι όλοι, μα όλοι, μα όλοι έχουμε έρθει στη ζωή επειδή κάπως έτυχε, επειδή η τύχη και οι συγκυρίες έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στο να γεννηθούμε τη στιγμή που γεννηθήκαμε κι από τους ανθρώπους που γεννηθήκαμε.
Οι αντιλήψεις γύρω από ζητήματα όπως η άμβλωση και η ευθανασία μπορεί να αλλάζουν ανάλογα με τις εποχές και τις ειδικότερες κουλτούρες, ενώ ζητήματα όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση μέχρι πριν μερικές δεκαετίες αφορούσαν μόνο μια θεωρητική συζήτηση, αφού δεν υπήρχε καν η επιστημονική δυνατότητα πραγματοποίησής τους. Εκείνο που δεν αλλάζει, εκείνο που είναι κοινό για όλους ανεξαρτήτως εποχής ή κουλτούρας, είναι οι βασικές μας υπαρξιακές συντεταγμένες: ότι ερχόμαστε στη ζωή ενώ θα μπορούσαμε κάλλιστα να μην έρθουμε ποτέ, ότι άπαξ και έρθουμε στη ζωή κάποια στιγμή θα πεθάνουμε, ότι είμαστε όντα που έχουμε συνείδηση της θνητότητάς μας, ότι αν δεν μεσολαβήσει κάτι έκτακτο και πρόωρο και φτάσουμε ως τα γηρατειά, μαζί με αυτά έρχεται η φθορά, η φθορά που προηγείται του θανάτου, η φθορά την οποία τη βιώνουμε εμείς και οι οικείοι μας όσο ακόμα ζούμε.
Οπότε, όποια θέση κι αν πάρει κανείς απέναντι στην ευθανασία, υπάρχει μια συνείδηση απέναντι σε όλο αυτό που συμβαίνει, μια επίγνωση όλου αυτού που μας συμβαίνει, σε όλο αυτό που ο μόνος τρόπος να μην μας συμβεί είναι να πεθαίναμε νέοι, μια συνείδηση που είναι πραγματικά πάρα πολύ δύσκολο να αντιπαλευτεί, μια συνείδηση που ίσως ο μόνος τρόπος να την αντιπαλέψεις είναι μηχανισμοί άμυνας, άρνησης, απώθησης. Δεν θέλω να πω ότι η προβληματική περί ευθανασίας είναι δευτερεύουσα – κάθε άλλο: αν έχεις έναν συγγενή ή φίλο σε τόσο προχωρημένο στάδιο κι αν ο ίδιος βρίσκεσαι σε τόσο προχωρημένο στάδιο και υποφέρει, προφανέστατα το να έχετε ή να μην έχετε νομικά τη δυνατότητά της, το να αποτελεί ή να μην αποτελεί αυτό μια επιλογή, είναι εντελώς σημαντικό. Εκείνο που θέλω να πω είναι ότι είτε την έχεις είτε δεν την έχεις την επιλογή, η ακραία φθορά, ο ακραίος πόνος, η ακραία κατάπτωση είναι αυτοτελώς πάρα πολύ ζόρικα, είναι δυσβάσταχτα επώδυνα. Και μπορεί όταν βρίσκεσαι με τη μια ή την άλλη ιδιότητα ενώπιον μιας τέτοιας κατάστασης να είσαι στην καρδιά της οδύνης, αλλά κι όταν δεν βρίσκεσαι αλλά έχεις περάσει μια ηλικία, η επίγνωση ότι αυτή η οδύνη είναι κάπου στο βάθος του διαδρόμου και σου κουνάει το χέρι χαρωπά, δεν είναι ιδιαίτερα φωτεινή φάση.
Αυτά τα απάλευτα ήρθαν σε μεγάλο βαθμό να καλύψουν οι θρησκείες, αυτή την ανάγκη για φως και ελπίδα και παρηγοριά να αντιμετωπίσουν. Εκεί πάνω πάτησαν, και ταυτόχρονα με την όποια ελπίδα και την όποια παρηγοριά, λειτούργησαν και λειτουργούν ως μηχανισμοί εξουσίας, ελέγχου, καταπίεσης.
Info:
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΒΟΛΩΝ
ΑΘΗΝΑ – Κινηματογράφος Δαναός
Τετάρτη 3/4 – 17.50
Την Τετάρτη 3/4 θα ακολουθήσει Q&A με την Ελίνα Ψύκου και τον Αλέξανδρο Παπαγεωργίου, κριτικό κινηματογράφου (LUBEN).
Πέμπτη 4/4 – 17.45
Παρασκευή 5/4 – 17.45
Σάββατο 6/4 – 17.45
Κυριακή 7/4 – 17.45
Δευτέρα 8/4 – 20.00
Τρίτη 9/4 – 20.00
Τετάρτη 10/4 – 17.40
ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΡΟΒΟΛΕΣ
ΡΕΘΥΜΝΟ – Χώρος Πολιτισμού “Σημείο”
Σάββατο 6 Απριλίου, 20.00 Προπώληση στο ταμείο του χώρου (Πατριάρχου Αθηναγόρα 17, Ρέθυμνο)
ΠΑΤΡΑ – Θέατρο Λιθογραφείον
Τρίτη 9 Απριλίου, 21.30
Τετάρτη 10 Απριλίου, 21.30 Προπώληση στο ταμείο του θεάτρου (Μαίζωνος 172Β, Πάτρα)
