“Everything is art. Everything is politics. You can call it art or non-art, I don’t give a damn”
«Είναι ένας αριβίστας». Αυτό είναι το πρώτο σχόλιο που γράφτηκε στον τοίχο μου στο facebook όταν ανέβασα την είδηση για την έκθεση του Ai Weiwei στην Αθήνα. Εκείνος που το έγραψε, προφανώς δεν έχει δει το έργο του, είναι ένας από τους πολλούς που ενοχλήθηκαν από την παρουσία του στη Λέσβο και την Ειδομένη. Αλλά και αυτό είναι μέσα στο παιχνίδι, ένας διάσημος εμφανίζεται και ακολουθεί το κύμα. Πρώτα της δυσπιστίας. Ή συμβαίνει κάτι πιο απλό, για να μη γίνω και εγώ δύσπιστη λέγοντας ότι αν δεν πετροβολήσουμε, δε ζούμε. Απλώς δεν αρέσει.
Στη Λέσβο τον πήραν χαμπάρι τυχαία, ήταν εκεί για εβδομάδες και ανέβαζε στο ίνσταγκραμ φωτογραφίες. Όμως όσοι τον ακολουθούν από την Ελλάδα είναι λίγοι. Με τα σωσίβια όπου μάζεψε εκεί στις ακτές, έκανε μια εγκατάσταση στους κίονες της εισόδου του εμβληματικού Σάουλσπιλχάουζ του Βερολίνου. 14.000 σωσίβια, μια υπόμνηση για τους χιλιάδες πνιγμένους του Αιγαίου. «Αυτό δεν είναι τέχνη», γράφουν στον τοίχο μου. Στην επίσημη βραδιά της Μπερλινάλε, οι σταρς φοράνε ισοθερμικές γυαλιστερές κουβέρτες. Ως υπενθύμιση και αυτό. Γιατί ο κόσμος μακριά από εμάς, δε γνωρίζει. Ούτε ενδιαφέρεται, μη γελιόμαστε. Όμως ο κόσμος δυσπιστεί απέναντι στους διάσημους που βρίσκονται στα μέρη της προσφυγιάς, της ανέχειας, της πείνας. Έχει και μια δόση αλήθειας αυτό. Πηγαίνουν για να δημοσιοποιήσουν ένα γεγονός. Το αποτέλεσμα της κίνησής τους είναι αμφιλεγόμενο. Ο κόσμος δε θα σταματήσει να έχει πολέμους, καταστροφές και λοιμούς.
Στην εγκατάσταση στο Βερολίνο δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Άι Γουέι Γουέι χρησιμοποίησε αντικείμενα θυμάτων για να υπογραμμίσει μια καταστροφή. Το 2009 έκανε μια εγκατάσταση με 9.000 σακίδια παιδιών στον εξωτερικό τοίχο του Haus der Kunst στο Μόναχο και τη φράση: «Έζησε ευτυχώς για επτά χρόνια σε αυτόν τον κόσμο». Η ιδέα είχε προέλθει από την επίσκεψη του καλλιτέχνη στη Σιτσουάν, μετά το σεισμό του 2008. Εκεί βρήκαν το θάνατο 5.335 μαθητές, ενώ πάνω από 12.000 σχολεία ή το 40% όλων των σχολείων της επαρχίας, καταστράφηκαν ολοσχερώς. Η διεθνής κοινότητα είχε ζητήσει ασφαλέστερα σχολεία και νοσοκομεία, ενώ ο Άι Γουέι Γουέι κατήγγειλε τις πρόχειρες κατασκευές και τη μαφία των Κινέζων εργολάβων.
Λίγο μετά την παραμονή του στη Λέσβο και πριν φτάσει στην Ειδομένη, ο Γουέι Γουέι αποφάσισε να κλείσει την έκθεσή του «Ruptures», στο Ίδρυμα Faurschou της Κοπεγχάγης, στη Δανία. Πήρε την απόφαση για να διαμαρτυρηθεί για το νόμο που ψήφισε το κοινοβούλιο της Δανίας, ο οποίος επέτρεπε την κατάσχεση τιμαλφών των προσφύγων και ο οποίος καθυστερεί την οικογενειακή επανένωση των αιτούντων άσυλο.
Από πολύ νωρίς εκθέτει τα ζητήματα της ελευθερίας του λόγου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, δίνοντας φωνή σε αδύναμους και αδυνατούντες
Και μετά έφτασε στην Ειδομένη. «Πήγε για να διαφημίσει το έργο του, τι δουλειά έχει σε στρατόπεδα; Είναι καραγκιόζης». Η αλήθεια είναι ότι έχει μεγαλύτερη σχέση με τα στρατόπεδα από όση έχουμε όλοι μας. Έχει περισσότερη σχέση με τα στρατόπεδα από όση ανάγκη να διαφημίσει το έργο του. Πατέρας του Γουέι Γουέι ήταν ο Κινέζος ποιητής Ai Qing. Στάλθηκε με την οικογένειά του σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας όταν ο Άϊ ήταν ενός έτους, ενώ στη συνέχεια έζησαν για δεκάξι χρόνια ως εξόριστοι στην Shihezi, Xinjiang. Επέστρεψαν στο Πεκίνο το 1976, μετά το θάνατο του Μάο. Σπούδασε στην Ακαδημία Κινηματογράφου του Πεκίνου και ήταν μέλος της αβάν γκάρντ ομάδας «Stars». Από πολύ νωρίς τον απασχόλησαν τα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, εκθέτει τα ζητήματα της ελευθερίας του λόγου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, δίνοντας μια συλλογική φωνή σε αδύναμους και αδυνατούντες να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.
Ο Γουέι Γουέι θεωρεί τον Γουόρχολ τον πρώτο καλλιτέχνη που κατανόησε πλήρως
Σήμερα ο Γουέι Γουέι είναι πλούσιος, διάσημος και οι εκθέσεις του κάνουν ρεκόρ επισκεπτών. Ήταν στην κορυφή της λίστας των εκθέσεων του Λονδίνου το 2015 με 4.335 επισκέπτες την ημέρα στο Royal Academy of Arts. Η έκθεση «Andy Warhol | Ai Weiwei» στη National Gallery της Victoria, η οποία κλείνει στις 24 Απριλίου, υποδέχτηκε τον 300,000ό επισκέπτη της την περασμένη εβδομάδα και θεωρείται η πιο επιτυχημένη και κερδοφόρα για το Μουσείο έκθεση από την ίδρυσή του. Το περιοδικό Smithsonian τον θεωρεί Άντι Γουόρχολ του καιρού μας. Ο Γουέι Γουέι θεωρεί τον Γουόρχολ τον πρώτο καλλιτέχνη που κατανόησε πλήρως. Για τον αινιγματικό pop καλλιτέχνη του 20ου αιώνα, έχει πεί ότι ήταν 50 χρόνια μπροστά από την εποχή του και ότι «ήταν εξαιρετικά ειλικρινής, ταυτόχρονα δεν ήταν ποτέ ειλικρινής, σαν ένα πρόσωπο που υπάρχει ουσιαστικά».
Ο Γουέι Γουέι έζησε από το 1981 μέχρι το 1993 στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε για λίγο στο Πάρσονς, αλλά κυρίως έκανε πορτραίτα στο δρόμο ή δουλειές του ποδαριού για να ζήσει. Λάτρεψε τα έργα του Marcel Duchamp, του Andy Warhol και του Jasper Johns, επηρεάστηκε από την εννοιολογική τέχνη και άρχισε να δημιουργεί με έτοιμα αντικείμενα τα έργα του. Συνδέθηκε με τον Άλαν Γκίνσμπεργκ, ο οποίος ταξίδεψε στην Κίνα και γνώρισε τον ποιητή πατέρα του. Το διάστημα που έζησε στο East Village, φωτογράφιζε όπου κι αν ήταν, όλη την ώρα. Η δουλειά του αυτή είναι γνωστή σήμερα ως «οι φωτογραφίες της Νέας Υόρκης». Όταν επέστρεψε στο Πεκίνο το 1993, βοήθησε να καθιερωθεί το East Village των πειραματικών καλλιτεχνών του Πεκίνου. Το 2003 έχτισε ένα σπίτι-στούντιο, το FAKE Design, που ήταν και το πρώτο του αρχιτεκτονικό πρότζεκτ.
Το 2005 άνοιξε το μπλογκ του στη Sina Weibo, τη μεγαλύτερη διαδικτυακή πλατφόρμα στην Κίνα. Για τέσσερα χρόνια, με σταθερή ροή, ανέβαζε καυστικά κοινωνικά και πολιτικά σχόλια, έκρινε την κυβερνητική πολιτική, δίπλα στα κείμενά του για την τέχνη και την αρχιτεκτονική. Λίγο μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες, δήλωσε ανοιχτά ότι ήταν λάθος του να πάρει μέρος και να βοηθήσει σε αυτή τη μεγάλης έκτασης προπαγάνδα για την πατριωτική εκπαίδευση του λαού της Κίνας από το κυβερνών κόμμα. Είχε ήδη αρνηθεί να παραστεί στην τελετή έναρξης των αγώνων. Λόγω της δημοτικότητάς του, η κινεζική κυβέρνηση κλείνει το μπλογκ του, το 2009. Ο Άι Γουέι Γουέι αρχίζει να χρησιμοποιεί το τουίτερ ακατάπαυστα μέχρι το 2013. Ακόμα και σήμερα, κάθε δημοσίευση στο ίνσταγκραμ είναι ένα αγκάθι στα πλευρά της κινεζικής κυβέρνησης.
Το 2009 ο Άι Γουέι Γουέι αναρτά στους τοίχους του στούντιό του όλα τα ονόματα των μαθητών που σκοτώθηκαν από το σεισμό στο Σιτσουάν, τα έχει συλλέξει μετά από ένα χρόνο έρευνας. Η πρόχειρη κατασκευή και ο θάνατος των παιδιών τον σημαδεύει για πάντα. Ήταν τότε που η κινεζική αστυνομία εισέβαλε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του και τον χτύπησε τόσο άσχημα, που χρειάστηκε μια πολύπλοκη και επικίνδυνη εγχείρηση στο Μόναχο για να αφαιρέσουν οι χειρουργοί από το κεφάλι του 30 ml υγρού.
Η Κινεζική κυβέρνηση κάνει στη συνέχεια κάθε προσπάθεια να τον αναγκάσει να εγκαταλείψει τη χώρα. Το 2010 τέθηκε σε κατ΄οίκον περιορισμό. Οι τραπεζικοί λογαριασμοί του ανοίγουν και ερευνώνται. Κατηγορείται ότι χτίζει στούντιο χωρίς άδεια στη Σαγκάη, για την οποία έχει κάνει δυο ντοκιμαντέρ καθόλου κολακευτικά, το ένα για τον Yang Jia, έναν πολίτη που μαχαίρωσαν οι αστυνομικοί της Σαγκάης και θεωρείται λαϊκός ήρωας. Στη συνέχεια του απαγορεύουν την έξοδο από τη χώρα. Κατηγορείται ότι με τη συμπεριφορά του κάνει κακό στην εικόνα της χώρας του, ενώ οι The Times γράφουν ότι προσφέρει στις αρχές τον εαυτό του στην πιατέλα, ειδικά με τις γυμνές φωτογραφίες του που δημοσίευσε ο ίδιος ο Γουέι Γουέι. Στις αρχές Απριλίου του 2011, ο Κινέζος καλλιτέχνης εξαφανίζεται. Συνελήφθη από τις κινεζικές αρχές στις 3 Απριλίου στο Πεκίνο, ενώ ετοιμαζόταν να επιβιβαστεί σε προγραμματισμένη πτήση για το Χονγκ Κονγκ. Παρά τις επίμονες ερωτήσεις της οικογένειάς του, κανένας δεν ήξερε πού βρισκόταν.
Ήταν η χρονιά που ο κόσμος όλος γνώρισε το όνομα του Ai Weiwei και όλοι άρχισαν να αναρωτιούνται ποιος είναι. Οι κινέζικες αρχές υποστήριζαν ότι έχει εμπλακεί σε φορολογική απάτη, ήταν διακινητής πορνογραφικού υλικού και λογοκλόπος. Την εποχή της σύλληψής του, ενώ δεν υπήρχαν νέα για την εξαφάνισή του και καμία είδηση από τη Διεθνή Αμνηστία, δυο εκθέσεις έργων του άνοιγαν στο Λονδίνο.
Η σύλληψή του ξεσήκωσε τον κόσμο της τέχνης. Εμφανίστηκαν γκράφιτι με τίτλο «Ποιος φοβάται τον Αι Γουέι Γουέι», η Tate Modern είχε το σύνθημα “Release Ai Weiwei” γραμμένο με τεράστια γράμματα κατά μήκος του εξωτερικού της τοίχου. Ήταν η χρονιά που η Tate Modern στην Turbine Hall φιλοξενεί τον πιο διάσημο εν ζωή Κινέζο καλλιτέχνη. Μετά την αράχνη της Λουίζ Μπουρζουά, τη ρωγμή των 167 μέτρων της Ντόρις Σαλσέντο και τον τεχνητό ήλιο του Όλαφουρ Ελίασον, ο σπηλαιώδης χώρος της γκαλερί καλύπτεται από 100 εκατομμύρια ηλιόσπορους από πορσελάνη. Η, κατά τους New York Times, «Warholian διασημότητα» του Πεκίνου, κάνει μια από τις πιο καθηλωτικές εγκαταστάσεις της Tate Modern. Εκατομμύρια μικροί ηλιόσποροι, εκατομμύρια μικρά έργα φαινομενικά πανομοιότυπα, αλλά στην πραγματικότητα μοναδικά. Περίπλοκα, χειροποίητα έργα τέχνης από πορσελάνη. Κάθε σπόρος ήταν ζωγραφισμένος σε εργαστήρια μικρής κλίμακας στην κινεζική πόλη της Jingdezhen. Ο κόσμος ξάπλωνε σε αυτό το άπειρο γκρίζο τοπίο. Ο Γουέι Γουέι μάς καλούσε να εξετάσουμε το φαινόμενο της μαζικής παραγωγής, το περίφημο «Made in China», τις γεωπολιτικές και οικονομικές συναλλαγές, ενώ στα χέρια μας κυλούσαν οι σπόροι μιας χώρας που είχε χειραγωγηθεί στις παραδοσιακές μεθόδους χειροτεχνίας. Λίγο καιρό αργότερα, ένα ταμπελάκι μπροστά στο έργο ειδοποιούσε τους χιλιάδες επισκέπτες ότι ο καλλιτέχνης έχει εξαφανιστεί.
Την ίδια εποχή, ο Ανίς Καπούρ τού αφιέρωσε την έκθεση Monumenta που άνοιγε τότε στο Grand Palais του Παρισιού. Στη Νέα Υόρκη οργανώνεται η διαδήλωση «1001 καρέκλες για τον Αι Γουέι Γουέι» που προέτρεπε καλλιτέχνες και κοινό να φέρουν μια καρέκλα και να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά για τον καλλιτέχνη. Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σαν Ντιέγκο διοργάνωσε εικοσιτετράωρη σιωπηλή διαμαρτυρία, το Γκουγκενχάιμ συγκέντρωσε 90.000 υπογραφές, ενώ μια ομάδα ευρωπαίων διανοουμένων δημοσίευσε μια ανοιχτή επιστολή προς τον Πρωθυπουργό της Κίνας, Wen Jiabao, καταδικάζοντας τη σύλληψη και απαιτώντας την άμεση απελευθέρωση του Γουέι Γουέι.
«Αν το κινεζικό καθεστώς μπορεί να συλλάβει έναν παγκόσμια γνωστό καλλιτέχνη τόσο εύκολα, με ποιο τρόπο μπορεί να αμυνθεί ο απλός Κινέζος πολίτης;», ήταν το ερώτημα που άνοιξε μια διεθνή συζήτηση.
«Μπορούν να με φυλακίσουν ή να με εξορίσουν, αλλά δεν έχουν καμία δημιουργικότητα ή φαντασία και στερούνται τόσο τη χαρά και την ικανότητα να πετούν»
Ο Άι είχε γράψει ήδη στο μπλογκ του από το 2009 ότι «μπορούν να με φυλακίσουν ή να με εξορίσουν, αλλά δεν έχουν καμία δημιουργικότητα ή φαντασία και στερούνται τόσο τη χαρά και την ικανότητα να πετούν». Σχεδόν τρεις μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2011, οι κινεζικές αρχές τον αφήνουν ελεύθερο, αλλά του απαγορεύουν την έξοδο από το Πεκίνο χωρίς άδεια για ένα έτος. Ο Γουέι Γουέι λέει ότι η κράτησή του από το κινεζικό καθεστώς ήταν κόλαση και ότι απαγορεύεται να μιλήσει σε δημοσιογράφους.
Οι λεπτομέρειες της κράτησής του έγιναν γνωστές από το έργο του SACRED, μια από τις τρεις εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας που έφεραν την υπογραφή του στη Μπιενάλε της Βενετίας το 2013. Μέσα στην εκκλησία του Sant’ Antonin υπήρχαν έξι μεγάλα κουτιά από σίδηρο, σαν σαρκοφάγοι. Οι επισκέπτες μπορούσαν να κρυφοκοιτάξουν και να δουν σε γλυπτά την αναδημιουργία των σκηνών από την κράτησή του. Η εμπειρία να κοιτάζεις τον εγκλεισμό του σε ένα «φέρετρο», ήταν σχεδόν εφιαλτική. Ήταν ένα εντελώς διαφορετικό έργο από τα ποπ βίντεο, το blogging, τον ακτιβισμό. Μπορούσε να καταλάβει κανείς ότι ο Άι Γουέι Γουέι μπορεί να τα κάνει όλα αυτά μαζί.
Οι δυο άλλες εγκαταστάσεις ήταν το Bang, ένα δάσος από εκατοντάδες μπερδεμένα ξύλινα σκαμπό, που αποτέλεσε γερμανική συνεισφορά στο γαλλικό περίπτερο της Βενετίας 2013 και θεωρήθηκε ως ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια της χρονιάς εκείνης και στο Zuecca Project Space η εγκατάστασή του Straight: 150 τόνοι θρυμματισμένου οπλισμού από τα σχολεία που ισοπέδωσε ο σεισμός του Σιτσουάν το 2008. Ο καλλιτέχνης και η ομάδα του αγόρασαν τις τσακισμένες ράβδους χάλυβα, τις ίσιωσαν και έκαναν ένα γλυπτό σαν κύμα με αυτές.
Ο Άι Γουέι Γουέι πήρε το διαβατήριό του το καλοκαίρι του 2015 και ταξίδεψε στη Βρετανία. Εξακολουθεί να έχει προβλήματα με τις κινεζικές αρχές, τεράστια πρόστιμα, κατάσχεση των έργων του από ομαδικές εκθέσεις, απαλειφή του ονόματός του από τα δελτία τύπου.
Για κάποιους ο Άι Γουέι Γουέι αγγίζει το όριο του μάρτυρα, καθώς επιμένει να στέκεται μόνος του ενάντια στην κινέζικη πολιτική καταπίεση. Για άλλους είναι απλά ένας χειριστής της κατάστασης και της φήμης του, ελέγχει άψογα τη θέση του στον κόσμο της τέχνης και της αγοράς. Για άλλους είναι όλα αυτά, πιο γρήγορος από τον Άντι Γουόρχολ σε αυτοπροβολή, στο να διαδώσει το έργο του και τον ακτιβισμό του με κάθε τρόπο που διαθέτει. Όποια και αν είναι η άποψή σας, ο ίδιος είναι παντού: με τις εγκαταστάσεις του στο Αλκατράζ, το 2014, το οποίo δεν επισκέφθηκε ποτέ, αλλά έστησε με 1.200.000 τουβλάκια lego τα πορτρέτα 176 πολιτικών κρατουμένων και εξόριστων από τον Νέλσον Μαντέλα μέχρι τον Έντουαρντ Σνόουντεν, με την κράτησή του να έχει γίνει έργο στο Hampstead του Λονδίνου από τον Howard Brenton, με τα σχόλια για κάθε κίνηση, με την ηχητική εγκατάστασή του «Illumination» σε ένα παλιό νοσοκομείο φυλακών, που μοιάζει με ταινία τρόμου, με την αμφιλεγόμενη φωτογραφία του στην ακτή της Λέσβου σαν τον μικρό Αϊλάν, το άσπρο πιάνο στις λάσπες της Ειδομένης. Θα μπορούσαμε να πούμε «The artist is present» αλλά αυτό ανήκει σε άλλον καλλιτέχνη του καιρού μας.
Υπάρχουν εκείνοι, ακόμη και μέσα στον κόσμο της τέχνης, οι οποίοι έχουν δει τον Άι Γουέι Γουέι με καχυποψία, θεωρώντας τον απλά οπορτουνιστή. Δε μπορώ να σκεφτώ πολλούς καλλιτέχνες που να αντιμετωπίζουν τις πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες με τόσο πάθος και να τις εκφράζουν τόσο εύγλωττα μέσα από την τέχνη τους. Είναι αμφιλεγόμενος ο Άι Γουέι Γουέι. Όπως οι καιροί μας. Τόσο γνωστός και άγνωστος, όσο και τα υλικά που χρησιμοποιεί και έρχονται από αρχαίους πολιτισμούς. Τόσο εκτυφλωτικά εκτεθειμένος, που μοιάζει με φάρσα. Τόσο στοχαστικός και οξύς, μακριά από την υποκρισία των διανοουμένων. Ποιος δε θέλει να καταλάβει τι υπάρχει στο μυαλό του Άι Γουέι Γουέι;
—
Info έκθεσης: «Η πρώτη έκθεση του Ai Weiwei στην Ελλάδα» | 20 Μαΐου – 30 Οκτωβρίου 2016 | Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00, Πέμπτη: 10.00-20.00, Κυριακή: 11.00-17.00 | Είσοδος 7€ | Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
