Οι αίθουσες στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου είναι σχεδόν άδειες. Δεν έχει κλείσει μήνας από την τρομοκρατική επίθεση στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών. Ακούγονται διαρκώς σειρήνες, υπάρχει μια ηρεμία σαν πάχνη που σκεπάζει το φόβο. Τον Αντρές Σερράνο, στον οποίο είναι αφιερωμένο το κάτω επίπεδο σε μια αναδρομική έκθεση, από τις μεγαλύτερες που έχουν γίνει ποτέ, τον γνωρίζουν περισσότερο για το έργο του «Piss Christ», παρά για τις σειρές με τις φωτογραφίες των νεκροτομείων, της Κου-Κλουξ-Κλαν, των άστεγων του κόσμου. Η αλήθεια είναι ότι μπορεί εξαιτίας του πρώτου να έχει προκαλέσει σκάνδαλα, αλλά είναι οι σειρές των έργων του αυτές που δείχνουν τη μεγάλη του κλάση.
Η ιστορία του «Piss Christ», είναι πολύ ενδιαφέρουσα, ιστορία μύθος της ιστορίας της τέχνης, που πυροδότησε άπειρες συζητήσεις για τα όρια του επιτρεπτού και της λογοκρισίας στην τέχνη. Τι απεικονίζει ακριβώς το επίμαχο έργο για το οποίο ο Σερράνο δέχτηκε μέχρι απειλές θανάτου; Είναι μια φωτογραφία με ένα μικρό πλαστικό σταυρό που βυθίζεται μέσα σε ένα βάζο με τα ούρα του καλλιτέχνη, από τη σειρά έργων του με κλασικά αγάλματα να βυθίζονται σε διάφορα υγρά όπως γάλα, αίμα και ούρα.
To PissChrist πυροδότησε μια εκρηκτική συζήτηση για τη δημόσια χρηματοδότηση της τέχνης, όταν το έργο αγοράστηκε από τον ΝΕΑ (National Endowment for the Arts), οργανισμός ο οποίος αγοράζει έργα τέχνης για λογαριασμό του Αμερικανικού Κράτους. Οι συντηρητικοί γερουσιαστές επαναστάτησαν κυριολεκτικά όταν είδαν στη λίστα έργα των Σερράνο και Μέιπλθόρπ, τα όποια θεώρησαν προκλητικά και πρόστυχα. Έξαλλος ο ο Jesse Helms, πρώην γερουσιαστής της Βόρειας Καρολίνας, είπε την ιστορική φράση «Επειδή δεν είναι ένας καλλιτέχνης, είναι ένας μαλάκας», αιτιολογώντας την αντίθεσή του με την αγορά και θέλοντας να προστατεύσει τον Αμερικανό φορολογούμενο από την αγορά έργων «τέτοιου τύπου». Όταν το έργο παρουσιάστηκε το 2011, περίπου χίλιοι άνθρωποι διαδήλωσαν στους δρόμους της Αβινιόν, για να διαμαρτυρηθούν έξω από την γκαλερί. Στις 17 Απριλίου 2011, δύο από τα έργα του, το «Piss Christ» και το «Church» βανδαλίστηκαν ανεπανόρθωτα από ομάδα Χριστιανών φονταμενταλιστών. Στον χάρτη των βανδαλισμών των έργων του Σερράνο έχουμε τρεις πόλεις, τη Μελβούρνη το 1997, τη Σουηδία το 2007 και την Αβινιόν το 2011 και πέντε έργα. Και μεγάλες συζητήσεις σχετικά με την πρόκληση, την καλλιτεχνική εικονομαχία και τη λογοκρισία.
Η διεύθυνση του μουσείου στις Βρυξέλλες έχει πάρει τα μέτρα της «προκειμένου να προστατευθεί το κοινό»: τα πιο ευαίσθητα έργα του είναι ακατάλληλα για θεατές κάτω των δεκάξι ετών και η έκθεση χωρίζεται με μια βαριά βελούδινη κουρτίνα. Η επισήμανση είναι σαφής, οι γονείς θα αποφασίσουν αν τα παιδιά τους θα γίνουν κοινωνοί των σκληρών σκηνών της κοινωνίας. Στην πιο μεγάλη αναδρομική του που έγινε ποτέ, φαίνεται πόσο στρατευμένος σε αυτό που πιστεύει καλλιτέχνης είναι ο Σερράνο.
Στα 30 και περισσότερα χρόνια της δουλειάς του, αμφισβητεί συνεχώς τους θεσμούς, τις αρχές, τη διάχυτη υποκρισία στον κόσμο
Οι φωτογραφίες του είναι σαν ένα μοναδικό κράμα φωτογραφιών του Ρόμπερτ Μάπλθορπ, της Ναν Γκόλντιν και του Λάρι Κλαρκ, τοποθετούνται σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που περιγράφει την κρίσιμη μαρτυρία ενός κόσμου σε εγκατάλειψη, τις ιστορίες και την ιδιομορφία των ατόμων, την έννοια του θανάτου και της βλασφημίας. Φωτογραφίζει όπλα, νεκρούς, εκκλησίες, νάνους, γέροντες και ζώα σε παράδοξες ερωτικές σκηνές, ανθρώπους με τεχνητά μέλη. «Δεν νομίζω πως είμαι και πολύ καλός φωτογράφος. Δεν με ενδιαφέρει η τεχνική πλευρά της φωτογραφίας. Η φωτογραφική δουλειά μου έχει νύξεις ζωγραφικής», λέει στις συνεντεύξεις του. Η αλήθεια είναι ότι οι φωτογραφίες του δεν απεικονίζουν την «ορατή» πραγματικότητα. Είναι σκηνοθετημένες εικόνες. Ο φωτογραφικός φακός είναι απλώς το μέσο.
Γεννημένος πριν από 56 χρόνια στη Νέα Υόρκη, με καταγωγή από την Κούβα και την Ονδούρα, με σπουδές γλυπτικής και ζωγραφικής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μπρούκλιν, αρχίζει να φωτογραφίζει από το 1984. Θεωρεί τον εαυτό του αυτοδίδακτο φωτογράφο. Στα τριάντα και περισσότερα χρόνια της δουλειάς του, αμφισβητεί συνεχώς τους θεσμούς, τις αρχές, τη διάχυτη υποκρισία στον κόσμο.
Στην έκθεση των Βρυξελλών υπάρχει η σειρά «Immersions» και «Bodily Fluids», που αποκαλύπτει την εικαστική, σχεδόν αφηρημένη διάσταση του έργου του και τη σημασία της χριστιανικής θρησκείας σε αυτό. Πορτρέτα από τις σειρές «Nomads», «The Klan» και «America», ως μαρτυρίες μιας ανθρωπότητας που υποφέρει. Τα έργα «The Church» και «Holy Works» που αμφισβητούν τη χριστιανική του πίστη. Οι εμβληματικές του σειρές φωτογραφιών «The Morgue», «Objects of Desire» και «The Interpretation of Dreams», που επιτρέπουν στον θεατή να πάει πέρα από την εικόνα για να φτάσει στη συνείδηση της ίδιας της ανθρωπότητας. Οι σειρές «Cuba» και «Jerusalem» εισάγουν τις πόλεις ως αυτόνομο θέμα. Και τα διαχρονικά και επίκαιρα όλο και περισσότερο πορτρέτα «Residents of New York» και «Denizens of Brussels» με θέμα τη ζωή των ανθρώπων στους δρόμους των μεγάλων πόλεων. Την έκθεση ολοκληρώνει η σειρά έργων του «Torture».
Μιλώντας για τα θέματα που τον απασχόλησαν, ο Σερράνο, λέει ότι ασχολείται με την ιδέα του θανάτου και τη σχέση μας μαζί του. Αυτό που τον σοκάρει είναι ο απρόσμενος τρόπος. «Οι περισσότεροι από όσους φωτογράφισα στο νεκροτομείο δεν πέθαναν σε μεγάλη ηλικία, σκοτώθηκαν σε φριχτά δυστυχήματα, δολοφονήθηκαν, αυτοκτόνησαν, πέθαναν από ασθένειες». Τα βασανιστήρια που έχουν αποτυπωθεί από το φακό του Σεράνο είναι μια σειρά που ξεκίνησε το 2005, όταν του ζητήθηκε από το περιοδικό Νιου Γιορκ Τάιμ να δουλέψει πάνω στα βασανιστήρια. Ήθελαν εικόνες τύπου Αμπού Γκράιμπ.
Στις Βρυξέλλες στο μουσείο και στους δρόμους εκτίθεται και η ολοκαίνουργια σειρά έργων του «Denizens of Brussels», με εντυπωσιακά πορτρέτα των αστέγων στις Βρυξέλλες. Ακριβώς όπως στη σειρά έργων του «Οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης», που εκτέθηκαν στο μετρό της πόλης το 2014, ο καλλιτέχνης ταξίδεψε στους δρόμους των φτωχότερων περιοχών της Βελγικής πρωτεύουσας το Φεβρουάριο και το Μάρτιο του 2015 για να βρει και να φωτογραφίσει τους άστεγους που αυξάνονται ραγδαία στην πόλη. «Δε μου αρέσει να τους λέω άστεγους, προτιμώ το Κάτοικοι», λέει. Στο βίντεο ο Σερράνο μιλά για το πόσο θα τον ενδιέφερε να φωτογραφίσει του άστεγους στην Ελλάδα ή την Τουρκία. Το αποτέλεσμα της καταβύθισής του σε αυτό τον κόσμο είναι μια σειρά ισχυρών και συγκινητικών πορτρέτων, στο Μουσείο, στους δρόμους, στις στάσεις των λεωφορείων. Είναι η υπενθύμιση μιας μόνιμης πληγής στο κέντρο της Ευρώπης, δίπλα στα νωπά τραύματα της τρομοκρατίας.
—
Info έκθεσης: Andres Serrano “Uncensored photographs” | 18 Mαρτίου – 21 Αυγούστου 2016 | Royal Museums of Fine Arts of Belgium
