Ένα δοκίμιο για τους διανοούμενους; Γιατί; Πού τους θυμήθηκες; Υπάρχουν ακόμα; Τους έχουμε ανάγκη; Όσοι υπάρχουν ακόμα δεν παραβλέπουν όλα τα κρίσιμα νέα προβλήματα που απασχολούν σήμερα τον κόσμο και ιδιαίτερα τους νέους; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα άκουγε γύρω του ο Νίκος Παναγιωτόπουλος και οδηγήθηκε στη συγγραφή του βιβλίου «ΥΠΑΡΧΕΙ ακόμα ελληνική ΔΙΑΝΟΗΣΗ;» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος κάνει τη δική του παρέμβαση για να μας κάνει να καταλάβουμε μέσα από τις εκατό σελίδες του δοκιμίου αυτού την αναγκαιότητα του ρόλου του διανοούμενου. Όχι μόνο ως παραγωγού γνώσης αλλά και ως συν-διαμορφωτή των συνθηκών που θα επιτρέπουν να εξάγονται συμπεράσματα για το «τι πρέπει να γίνει» και «το πώς πρέπει να γίνει».
Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μαθητής του Πιέρ Μπουρντιέ, υπηρετεί ο ίδιος άλλωστε εδώ και χρόνια τον διανοουμενισμό. Όπως, αναφέρει στο βιβλίο, η παρέμβαση αυτή υπαγορεύεται από την κοινωνιολογική παράδοση, σύµφωνα µε την οποία η υποχρέωση της αντικειµενικότητας, στην οποία οδηγεί κάθε επιστήµονα η επιστηµονική ηθική, είναι αυτός να αγωνιστεί για να διαχυθεί η επιστηµονική αλήθεια του κοινωνικού κόσµου, να κάνει ό,τι µπορεί για να αυξήσει τις πιθανότητες να ακουστεί.
Τι είναι όμως ο διανοούμενος; Ποια κριτήρια πρέπει να πληροί κάποιος για να φέρει αυτόν τον τίτλο; Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος μας έδωσε τον ορισμό στην παρουσίαση του βιβλίου του στα Public Συντάγματος έχοντας δίπλα του τη Λένα Διβάνη, τον Βασίλη Παπαβασιλείου, τη Λίνα Νικολακοπούλου και τη Βίκυ Φλέσσα στον ρόλο της συντονίστριας της συζήτησης:
«Η ανθρωπότητα είχε την τύχη εδώ και έναν αιώνα περίπου να εφεύρει ένα μοντέλο παρέμβασης στον πολιτικό χώρο, τον διανοούμενο, που προέκυψε από την υπόθεση Ντρέιφους και την παρέμβαση του Ζολά.
Τι είναι ο διανοούμενος λοιπόν; Διανοούμενος είναι ένας συγγραφέας, ένας καλλιτέχνης, ένας επιστήμονας, ο οποίος παράγει έργο που αναγνωρίζεται καθολικά ή σε πολύ μεγάλο βαθμό τουλάχιστον από τους ομότεχνούς του, αποκτά κύρος και στο όνομα αυτού του κύρους παρεμβαίνει στον χώρο της πολιτικής όχι για να μείνει σε αυτόν αλλά για να θέσει το κύρος του στην υπηρεσία των αξιών που οι επαγγελματίες της πολιτικής αρνούνται ν’ αναγνωρίσουν.»
Για τον Βασίλη Παπαβασιλείου ο διανοούμενος μοιάζει μ’ έναν σαιξπηρικό ήρωα, τον Άμλετ: «Βλέπω σαν αρχετυπική φιγούρα του διανοούμενου τον Άμλετ. Ξέρει περισσότερα από όσα μπορεί να κάνει. Υπάρχει δηλαδή μία δυσαναλογία ανάμεσα στη γνώση και στην πράξη. Αυτό δημιουργεί ένα συναίσθημα συνεχούς δυσφορίας γιατί τελική λύση στο ανθρώπινο πρόβλημα, πρέπει να το πάρουμε απόφαση, δεν υπάρχει», τόνισε.
Γιατί χρειαζόμαστε λοιπόν τους διανοούμενους σήμερα; Τι έχουν να μας προσφέρουν; Η Λένα Διβάνη υπέδειξε τον λόγο που καθιστά την παρουσία τους στη ζωή μας αναγκαία. Ίσως όσο ποτέ άλλοτε. «Πρέπει να καταλάβουμε τι γίνεται γύρω μας. Και αυτό που γίνεται είναι ότι υπάρχει μία όλο και πιο ολιγάριθμη ολιγαρχία. Το χρήμα πλέον συγκεντρώνεται σε πολύ λίγες ομάδες παγκοσμίως και το χάσμα διογκώνεται. Αυτή η ολιγαρχία παραβλέπει όχι μόνο τη θεσμική υγεία των κρατών αλλά και την επιβίωση τους ανθρώπινου είδους. Ο κόσμος λοιπόν οργίζεται. Επειδή όμως δεν έχει τα εργαλεία ν’ αναλύσει αυτό που γίνεται οργίζεται τυφλά. Ποιο όπλο έχει ο πολίτης να πολεμήσει; Την απάντηση δίνει το βιβλίο του Νίκου Παναγιωτοπούλου».
Το πρόβλημα, ωστόσο, σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι ότι έχουμε ξεχάσει τι σημαίνει διανοούμενος: «Ο διανοούμενος είναι ένα ον που παράγει έργο και θεωρεί ότι οφείλει να παρέμβει στον χώρο της πολιτικής προκειμένου να την μπολιάσει με αξίες οικουμενικές. Τα τελευταία τριάντα πέντε, σαράντα χρόνια αυτό το ον αρχίζει να εξαφανίζεται. Από τη μία, απειλείται η ύπαρξη των διανοουμένων εξαιτίας της επικυριαρχίας των επιταγών της αγοράς στην πολιτισμική σφαίρα. Από την άλλη, περιφέρονται στον δημόσιο διάλογο σωσίες διανοούμενων που δεν διαθέτουν το αναγνωρισμένο έργο που προϋποθέτει η παρέμβαση ενός πολιτισμικού παραγωγού».
«Αυτό που μας ενώνει εμάς τους πολιτισμικούς παραγωγούς είναι η ανάγκη να αμυνθούμε γιατί δεν ελέγχουμε πια καθόλου τα μέσα παραγωγής αλλά και διάχυσης του έργου μας. Πρέπει να αγωνιστούμε από κοινού για να υπερασπιστούμε την αυτονομία μας», πρόσθεσε.
Ευτυχώς όμως δεν έχουν όλα χαθεί. Υπάρχει ελπίδα ανατροπής της παρούσας κατάστασης. Υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης του αντιδιανοουμενισμού. Η λύση είναι, όπως υποστηρίζει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, η δημιουργία ενός είδους εθνικού κοινοβουλίου συγγραφέων, επιστημόνων και καλλιτεχνών:
«Μια συντεχνία που, όπως έλεγε ο Μπουρντιέ, “θα υπερασπίζεται τις καθολικότερες των καθολικών αξιών”», μας εξήγησε. Αυτή η συλλογική διανόηση δηλαδή θα λειτουργήσει ως μία μορφή αντεξουσίας έναντι των πολιτικών, οικονομικών και μεσοενημερωτικών εξουσιών.
Διαβάστε το μικρό (σε έκταση μόνο) αυτό βιβλίο. Θα σας κάνει να καταλάβετε πόση ανάγκη έχουμε τους διανοούμενους, τους πραγματικούς διανοούμενους. Θα σας κάνει να ελπίσετε ξανά ότι τα πράγματα μπορούν ν’ αλλάξουν.
