Ενάντια στην εμπορία ανθρώπων

Την 1η Ιουνίου 2012, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας ανακοίνωσε τις εκτιμήσεις του για τα θύματα εξαναγκαστικής εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο αριθμός των 21 εκατομμυρίων γυναικών, ανδρών και παιδιών παγιδευμένων σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας προκαλεί σοκ και εγείρει εύλογα ερωτήματα για τις υποτιθέμενες κατακτήσεις του πολιτισμού μας. Συνολικά 18,7 εκατομμύρια (90%) έχουν παγιδευτεί σε συνθήκες εξαναγκαστικής εργασίας στην ιδιωτική οικονομία, σε δίκτυα εκμετάλλευσης από εταιρείες ή μεμονωμένους εκμεταλλευτές:

• Από αυτούς 4,5 εκατομμύρια (22%) εξαναγκάζονται στη σεξουαλική εκμετάλλευση και 14,2 εκατομμύρια (68%) στην εργασιακή εκμετάλλευση σε τομείς όπως οι αγροτικές καλλιέργειες, οι κατασκευές, η οικιακή εργασία, και η βιομηχανική παραγωγή.
• Γυναίκες και κορίτσια αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μερίδιο στα θύματα εξαναγκαστικής εργασίαc με 11,4 εκατομμύρια (55%), συγκρινόμενη με το 9,5 εκατομμύρια (45%) ανδρών και αγοριών.
• Ενήλικες πλήττονται περισσότερο από τα παιδιά: 74% (15,4 εκατομμύρια) των θυμάτων είναι άνω των 18 χρόνων, ενώ τα παιδιά αποτελούν το 26% του συνόλου (δηλαδή 5,5 εκατομμύρια θύματα είναι παιδιά).
• 2,2 εκατομμύρια (10%) πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης σε δομές που εποπτεύονται από το κράτος, φαινόμενο που εντείνεται στα απολυταρχικά ή στρατιωτικά καθεστώτα.

Δεκάδες χρόνια μετά την κατάργηση της δουλείας, βρισκόμαστε μπροστά στο σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο, εμπόριο ανθρώπων. Οι δουλέμποροι δε λογαριάζουν ούτε σύνορα, ούτε νόμους, ούτε εθνικές προκαταλήψεις. Στόχος τους το κέρδος και εμπόρευμά τους ο άνθρωπος. Εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζονται ως σκλάβοι και ως εμπορεύματα. Είτε με απαγωγές, είτε με απατηλά μέσα, εξαπατούν απεγνωσμένους ανθρώπους που το όνειρο τους να απελευθερωθούν από την ανέχεια μετατρέπεται στο χειρότερο εφιάλτη. Tο Trafficking καταρρακώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πλήττει με βάναυσο τρόπο θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, εκμαυλίζει συνειδήσεις υποθάλποντας της διαφθορά, υπονομεύει τη διεθνή ασφάλεια και ανάπτυξη και αποφέρει τεράστια έσοδα στο οργανωμένο έγκλημα.

Πώς αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες μας όλους αυτούς που υποδαυλίζουν και εκμεταλλεύονται την εξαθλίωση και εμπορεύονται την ανθρώπινη ζωή, διοχετεύοντας στις αγορές της Δύσης πάσης φύσεως «ανθρώπινα καταναλωτικά προϊόντα»; Πώς αντιμετωπίζουν τα θύματα της σύγχρονης δουλείας;

Σε πολιτικό επίπεδο υπάρχει μεγάλη κινητικότητα. Οι πρωτοβουλίες του ΟΗΕ, όπως και αυτές της ΕΕ, του ΟΑΣΕ, και του Συμβουλίου της Ευρώπης, για στενότερη συνεργασία όλων των μεγάλων διεθνών οργανισμών, καταδεικνύει το ενδιαφέρον και την κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας. Όμως ταυτόχρονα, το μέγεθος αυτής της συσπείρωσης δείχνει, από την άλλη μεριά, τη δύναμη, την ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα των δικτύων εμπορίας και διακίνησης.

Όταν το σωματεμπόριο παρουσίασε ύφεση στα τέλη της δεκαετίας του ’80, τα «ορφανά» της Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης προωθήθηκαν στην αγορά της Δύσης και εκτόξευσαν τον τζίρο σε πρωτοφανή επίπεδα. Το οργανωμένο έγκλημα και η αδυσώπητη λογική της αγοράς διαστρεβλώνουν τους νόμους προσφοράς και ζήτησης φτηνού και ευέλικτου εργατικού δυναμικού. Η προστιθέμενη αξία της σύγχρονης δουλείας είναι ότι τα σεξουαλικά ή εργατικά υποκείμενα δεν κοστίζουν τίποτα για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπάρχουν, τους έχουν αφαιρέσει το διαβατήριο, τους κακοποιούν, απειλούν τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός από το εργατικό δυναμικό που καταφθάνει με τις καραβιές των προσφύγων καταλήγει σε αποθήκες καταναγκαστικής εργασίας στις μητροπόλεις της Δύσης ή στις αγροτικές καλλιέργειες να εργάζονται σε συνθήκες που προσομοιάζουν στη δουλεία. Οι περισσότερες γυναίκες του σεξ τράφικιν υποφέρουν από το σύνδρομο μετατραυματικού στρες, ενώ η συναίνεσή τους εξασφαλίζεται από τον εθισμό τους σε ναρκωτικά και αλκοόλ. Στα θύματα αφρικανικής καταγωγής επιστρατεύεται μέχρι και η μεθόδους της μαύρης μαγείας, ώστε να τα «δεσμεύσουν» και να τα διοχετεύσουν στους πορνοπελάτες. Βεβαίως, όλα αυτά δε θα μπορούσαν να λειτουργήσουν χωρίς την απαραίτητη «ζήτηση» από τους «πελάτες» που χρησιμοποιούν αυτές τις «υπηρεσίες».

Ανησυχούμε γιατί η παγκόσμια οικονομική κρίση αφήνει περιθώρια για έξαρση του φαινομένου με τη μορφή ενός εξαναγκασμού όπου το ίδιο το θύμα «αποδέχεται» την κατάστασή του, λόγω της έλλειψης ουσιαστικών επιλογών και διεξόδων από την ανέχεια. Ιδιαιτέρα τώρα που η οικονομία πιέζεται από την ύφεση και τη λιτότητα, καλούμε τα κράτη και τον ιδιωτικό τομέα να προστατέψει τα δικαιώματα των ευπαθών και ευάλωτων ομάδων εργαζομένων. Δυστυχώς, τα εγκληματικά δίκτυα των διακινητών βρίσκονται συχνά ένα βήμα μπροστά από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς και τις δομές κοινωνικής αλληλεγγύης του κράτους και των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Όπλο τους τα τεράστια κέρδη που αντλούν, υποθάλποντας τη διαφθορά μέσω του ξεπλύματος των κερδών τους σε νόμιμες επιχειρήσεις και επιχειρώντας να εξαγοράσουν την ασυλία τους έναντι του νόμου. Τα δίκτυα των διακινητών μπορούν να εξασφαλίσουν την υπεράσπιση του καλύτερου ποινικολόγου, ή να καλλιεργήσουν ένα άμεμπτο κοινωνικό προφίλ για τους εαυτούς τους. Το χειρότερο όπλο τους όμως είναι το λεγόμενο «χαμογελαστό trafficking». Μια διαδικασία ισοπέδωσης της αξιοπρέπειας του θύματος που σταδιακά παύει να ελπίζει και να διεκδικεί τη σωτηρία του. Μερικά ευρώ την ημέρα και ένα ρεπό, συχνά αρκούν ώστε το θύμα να μην επιδιώξει την απελευθέρωση και τη συνεργασία του με τις αρχές. Εάν επιθυμούμε να εξαρθρώσουμε τα δίκτυα των δουλεμπόρων χρειάζεται να προσφέρουμε τα κίνητρα που προβλέπει ο νόμος για την αρωγή των  θυμάτων, ώστε να εξασφαλίσουμε την ουσιαστική συνεργασία τους ως μάρτυρες κατηγορίας.

Αυτή η προσαρμοστικότητα και ευελιξία των δικτύων που εμπορεύονται και εκμεταλλεύονται ανθρώπους προκαλεί όλους εμάς να ανταποκριθούμε στο ζητούμενο της «σύνθεσης» και της συνεργασίας. Προβλήματα, όπως η εμπορία ανθρώπων, είναι από τη φύση τους πολυδιάστατα και προσκρούουν στο βασικό μας πρόβλημα που είναι μια αντιπαραγωγική νοοτροπία εσωστρέφειας, μια χρόνια παθογένεια συντεχνιακής γραφειοκρατικής λογικής που δημιουργεί έλλειψη επικοινωνίας και συνεννόησης τόσο μεταξύ των αρμόδιων φορέων του κράτους, όσο και μεταξύ του κράτους και άλλων φορέων από την κοινωνία των πολιτών. Η νέα εποχή απαιτεί ευέλικτα σχήματα που πρέπει να λειτουργούν συνεργατικά και αλληλοσυμπληρωματικά. Και σε αυτό το προσκλητήριο συνεργασίας έχουμε όλοι ρόλο, ειδικά στο θέμα της ευαισθητοποίησης του κόσμου και της καταπολέμησης της «ζήτησης».

Παρά τις όποιες καλές πρακτικές και πρωτοβουλίες, ποτέ δε θα είναι αρκετά όσα λέμε και όσα κάνουμε, όταν η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο συνεχίζεται. Δεν μπορούμε να είμαστε ούτε ήσυχοι με τη συνείδησή μας, ούτε περήφανοι για τον πολιτισμό μας. Για να τους σταματήσουμε πρέπει επιτέλους να προάγουμε την έμπρακτη και ουσιαστική συνεργασία και επικοινωνία με το ευρύ κοινό και ιδιαίτερα με την νεολαία. Ο πολιτισμός αποτελεί το ιδανικότερο πεδίο αναστοχασμού για τις ευθύνες μας έναντι της εκμετάλλευσης ανυπεράσπιστων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, αλλά και για τη συμβολή όλων μας στην αντιμετώπιση της.

Σε αυτό το πλαίσιο, αναπτύσσουμε εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού, με στόχο τον περιορισμό της «ζήτησης» για υπηρεσίες που προέρχονται από θύματα εμπορίας και εκμετάλλευσης. Επιδιώκουμε να συμβάλουμε με καινοτόμες και διαδραστικές πρωτοβουλίες, στις οποίες θα ηγούνται προσωπικότητες από όλο το φάσμα της πολιτιστικής δημιουργίας. Αναγνωρίζουμε την ουσιαστική δύναμη των ανθρώπων του πολιτισμού να συνεισφέρουν στην παγκόσμια εκστρατεία κατά της σύγχρονης δουλείας, ενώνοντας τις δυνάμεις τους σε ένα κοινό Σχέδιο Δράσης. Στους επόμενους μήνες, θέλουμε να βάλουμε ένα μεγάλο στοίχημα να διοργανώσουμε μια σειρά από καλλιτεχνικές παρεμβάσεις και δρώμενα που θα μεταφέρουν το μήνυμα της συμπαράστασης και της ελπίδας, σε αυτήν τη δύσκολη ώρα της κρίσης που κινδυνεύει να μετατραπεί και σε ισοπέδωση των οραμάτων μας για μια δίκαια κοινωνία ανθρωπιάς και αλληλεγγύης.

Διακηρύττουμε ξεκάθαρα τη θέση της μηδενικής ανοχής ενάντια στην Εμπορία των Ανθρώπων. Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι μπροστά στα μάτια μας άνθρωποι πωλούνται και αγοράζονται από άλλους ανθρώπους για 5 ευρώ. Θέλουμε να πολεμήσουμε αυτό το φαινόμενο και καλούμε τους συμπολίτες μας να πάψουν να ανέχονται τη σύγχρονη δουλεία που συμβαίνει δίπλα μας, αλλά συμβαίνει και εξαιτίας μας. Θέτουμε έναν ξεκάθαρο στόχο σε δύο χρόνια από σήμερα, η χώρα μας να είναι σε θέση να συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πρωταγωνιστές που μάχονται ενάντια στο ανθρώπινο trafficking, με απτά αποτελέσματα στο διπλασιασμό του αριθμού των θυμάτων που απελευθερώνει και αντίστοιχα στο διπλασιασμό του αριθμού συλλήψεων δουλεμπόρων.

* Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι Ειδικός Σύμβουλος του Εθνικού Συντονιστικού Μηχανισμού για την παρακολούθηση και την καταπολέμηση της Εμπορίας Ατόμων του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών.

Η κεντρική φωτογραφία είναι από τη θεατρική πάρασταση «Αόρατη ‘Ολγα».