Kείμενο: Τώνια Καράογλου
Την παγκόσμια πρεμιέρα της νέας παραγωγής του ουγγρικού θιάσου Krétakör, «Η μέρα της οργής», σε συμπαραγωγή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών και του θεάτρου Trafó της Βουδαπέστης, θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο πλαίσιο του φεστιβάλ Transitions που οργανώνει η Στέγη για τρίτη χρονιά φέτος, αφιερωμένο στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Εμπνευστής, ιδρυτής και σκηνοθέτης του θιάσου, ο -ηθοποιός αρχικά- Άρπαντ Σήλινγκ (Árpád Schilling) τον δημιούργησε στα είκοσί του χρόνια (το 1995), πριν καν ξεκινήσει να σπουδάζει σκηνοθεσία στη Θεατρική Ακαδημία της Βουδαπέστης. Του έδωσε το όνομα «κύκλος με την κιμωλία», σε μια σαφή πρόθεση αναφοράς στον Μπέρτολτ Μπρεχτ· η παράσταση του «Μπάαλ» λίγα χρόνια αργότερα (το 1998) θα αποτελούσε τη σημαντικότερη, μάλλον, πρώτη παράσταση τους, και αυτή που εισήγαγε τον Σήλινγκ για τα καλά στο ευρωπαϊκό θεατρικό στερέωμα.
Από την παράσταση «Ο Γλάρος» του Αντών Τσέχωφ, το 2007 στο Φεστιβάλ Αθηνών
Ο θίασος έχει να παρουσιάσει δουλειά του στην Ελλάδα από το 2007, όταν είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών ο τσεχωφικός «Γλάρος» (παραγωγή του 2003), που εξυμνήθηκε για τη σκηνική αφαίρεση και την έμφαση στην υποκριτική έκφραση· ακόμη νωρίτερα, το 2001, οι Θεσσαλονικείς είχαν την ευκαιρία να δουν, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης, τη σκηνοθεσία του Σήλινγκ στην παράσταση του θεάτρου Κάτονα Γιόζεφ, «Μίκαελ Κόλχαας, ο εχθρός του λαού». Έκτοτε, πολλά άλλαξαν στον προσανατολισμό του θιάσου και του σκηνοθέτη.
Το 2008, έπειτα από δέκα και πλέον χρόνια θεάτρου ρεπερτορίου, ο θίασος στράφηκε αποκλειστικά προς αυτό στο οποίο επιδίδεται μέχρι σήμερα: ένα πολυμορφικό θεατρικό είδος που κινείται στα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας και επιθυμεί να συνενώσει την τέχνη με την πολιτική και τον ακτιβισμό. «Έβλεπα πια καθαρά πως τα εργαλεία του παραδοσιακού θεάτρου δεν ήταν ικανά να διαχειριστούν το χάσμα που είχε δημιουργηθεί στην ουγγρική κοινωνία -και που ολοένα μεγάλωνε-, μεταξύ της πολιτικής και οικονομικής ελίτ και αυτών που δεν έβρισκαν πολιτική εκπροσώπηση», επισημαίνει ο Σήλινγκ στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, όσον αφορά το σημείο καμπής που οδήγησε στην αλλαγή πλεύσης του θιάσου. «Κάπως ήθελα να βοηθήσω. Μπορεί εγώ να συνεχίζω να σκηνοθετώ σε θέατρα ρεπερτορίου, αλλά όσον αφορά αυτή την ομάδα, αντιλαμβάνεται τον εαυτό της περισσότερο ως κοινωνικό μεταρρυθμιστή, παρά ως θίασο. Βέβαια, στην προσπάθειά μου να είμαι χρήσιμος, διατηρώ το δικαίωμα να δημιουργώ έργα τέχνης».
Από την παράσταση του θιάσου “The party” (2014)
Ο θίασος προσανατολίζεται πια, εκτός του πειραματισμού στις νέες θεατρικές φόρμες, στην κοινωνική και εκπαιδευτική δράση και την άσκηση κριτικής στους φορείς εξουσίας, στην παρέμβαση, δηλαδή, σε θέματα που απασχολούν την ουγγρική -και όχι μόνο- κοινωνία. Δριμεία είναι και η κριτική τους απέναντι στην ουγγρική κυβέρνηση (που διέκοψε την επιχορήγησή της προς τον θίασο το 2014), η οποία εκφράστηκε σε παραστάσεις όπως αυτή με τον εύγλωττο τίτλο «Διαφθορά» (Korrupció, 2013), μια ποιητική προσέγγιση με στοιχεία ντοκουμέντου, που επιθυμούσε να «ορθώσει έναν καθρέφτη απέναντι στην ουγγρική κοινωνία» και να καταδείξει πως η διαφθορά έχει παγιωθεί ως αποδεκτή συμπεριφορά σε κάθε έκφανση της κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής· ή με το «Κόμμα» («The party», 2014), που επιθυμούσε να στρέψει το βλέμμα του θεατή στον τρόπο με τον οποίο η δημοκρατία μετατρέπεται σε υπερ-εξουσία στα χέρια των κυβερνώντων.
Τα projects τους, όμως, δεν αφορούν μονάχα παραστάσεις αλλά, σε μεγάλο βαθμό, εκπαιδευτικές δράσεις που απευθύνονται σε ανήλικους/μαθητές, αλλά και σε γονείς, και είτε αφορούν τη μέθοδο του «εκπαιδευτικού δράματος» μέσα στη σχολική τάξη, είτε άλλες δράσεις εκτός σχολείου, όπως η καμπάνια που δημιούργησαν για τον νεανικό αλκοολισμό· επίσης, αφορούν ακτιβιστικές δράσεις που μπορεί να εμπλέξουν ολόκληρες κοινότητες, όπως ήταν το «Úz néző» (αγγλικός τίτλος: «New spectator», 2010), με θέμα τη συνύπαρξη πολιτών Ρομά και μη· χρησιμοποιώντας στοιχεία θεάτρου forum, εκπαιδευτικού δράματος και κινηματογράφου, ο θίασος εργάστηκε με τους κατοίκους δύο ουγγρικών χωριών, ζητώντας την ενεργό συμμετοχή και τοποθέτησή τους επί του θέματος, τόσο ως θεατών όσο και ως πρωταγωνιστών στα επιμέρους projects που δημιουργήθηκαν.
Από την ακτιβιστική δράση “New spectator” (2010), με θέμα τη συνύπαρξη πολιτών Ρομά και μη
Ο θίασος δεν προβάλλει κάποια σταθερή μεθοδολογία στη δουλειά του, ο εκάστοτε στόχος είναι αυτός που την καθορίζει. Θεατρική έκφραση, φιλμ και βίντεο, όπερα, εικαστικές εγκαταστάσεις, που άλλοτε χρησιμοποιούνται ξεχωριστά και άλλοτε συνυπάρχουν, συνθέτουν το δραματικό τους λεξιλόγιο. Επίσης, χρησιμοποιούν, συχνά ταυτόχρονα, πότε τη μυθοπλασία και πότε το ντοκουμέντο, πότε επαγγελματίες ηθοποιούς και πότε ερασιτέχνες συμμετέχοντες. Αυτό που προέχει για τον Σήλινγκ είναι «ό,τι κάνω να βγάζει νόημα. Να έχει λόγο ύπαρξης, περιεχόμενο και μορφή». Ο ίδιος έχει προσδώσει στη δουλειά τους την έννοια του «δημιουργικού κοινοτικού παιχνιδιού» (creative community game). «Ο όρος», εξηγεί ο Σήλινγκ, «περιλαμβάνει όλες εκείνες τις ανθρώπινες δραστηριότητες που διασφαλίζουν στους συμμετέχοντες τις συνθήκες μιας υγιούς και δίκαιης αναμέτρησης. Μπορεί να είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι εκλογές ή μια σχολική τάξη· κάθε κοινωνική δραστηριότητα που ενθαρρύνει την ελευθερία, την ισότητα, την αδερφοσύνη και που εμπλέκει κάθε συμμετέχοντα. Ο θίασός μας, πρώτα και κυρίως, δημιουργεί τέτοιες εκπαιδευτικές, κοινωνικές και υποστηρικτικές δράσεις και δραστηριότητες».
Ο αντίκτυπος των παραστάσεων/projects τόσο στους θεατές όσο και στους μη-ηθοποιούς συμμετέχοντες απασχολεί ιδιαίτερα τον Σήλινγκ. «Μπορεί το θέατρο να μην αλλάζει τις ζωές μας, χρειάζεται κάτι παραπάνω από αυτό, όμως μπορεί πολύ αποτελεσματικά να μας κάνει να συλλογιστούμε πάνω στον εαυτό μας και να προβληματιστούμε. Αυτό βέβαια προϋποθέτει υπευθυνότητα και ωριμότητα. Και όταν το κοινό ενδιαφέρεται τόσο πολύ να δει τα χειροπιαστά κοινωνικά οφέλη των δράσεών μας, τότε και μεις οφείλουμε να μοιραστούμε μαζί του τα δημιουργικά εργαλεία μας, τα πάντα θα πρέπει να είναι φανερά», λέει. Ειδικά όσον αφορά τις παραστάσεις που χτίζονται πάνω σε πολίτες/μη-ηθοποιούς, τονίζει με έμφαση πως ο κύριος λόγος της δημιουργίας τους είναι αυτή ακριβώς η εθελοντική συμμετοχή: «αυτού του είδους το θέατρο δημιουργείται μέσω μιας κοινότητας και είναι σημαντικό, πρώτα και κύρια, για την ίδια την κοινότητα. Επιπλέον, ο πολίτης συμμετέχει ώστε να μοιραστεί μια εμπειρία με το κοινό· εμπλέκεται προσωπικά, και άρα του αξίζει ειδική μεταχείριση. Όταν παρακολουθούμε τέτοιες παραστάσεις, θα πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας την ευθραυστότητα της κατάστασης».
Από την παράσταση «Η μέρα της οργής» που θα παρουσιάσει ο θίασος στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών | Σταύρος Πετρόπουλος ©
Η παράσταση που ετοίμασε ο θίασος με τη συνεργασία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών είναι εμπνευσμένη από την αληθινή ιστορία της Ουγγαρέζας νοσηλεύτριας που, στις αρχές του 2015, κατήγγειλε τις μεσαιωνικές συνθήκες του επαγγέλματός της και κάλεσε τις συναδέρφους της να προβούν σε μαζικές διαμαρτυρίες. «Η ιστορία έρχεται από την πατρίδα μας. Η Ουγγαρία, όπως και η Ελλάδα, είναι συχνό θέμα στα νέα· αυτό σημαίνει πως κάτι συμβαίνει σε αυτές τις δύο χώρες», λέει. Στη συγκεκριμένη παράσταση, σκηνοθέτης και ηθοποιοί απομακρύνονται για λίγο από το μπρεχτικό δίδαγμα της αποστασιοποίησης: «Είναι καλό, ενίοτε, το έργο να επιδρά στους θεατές. Στις μέρες μας πρέπει να εξασκηθούμε ξανά στη συναισθηματική ταύτιση, πριν η πραγματικότητα μουδιάσει τις καρδιές μας. Η “Μέρα της οργής” δεν αποσκοπεί στη διάδραση, έχει διαφορετικό στόχο: θέλει να πει την ιστορία ενός ενάρετου ανθρώπου, και ελπίζουμε να βρει απήχηση στους Έλληνες θεατές».
—
Info: «Η μέρα της οργής» παρουσιάζεται στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, στο πλαίσιο του 3ου Φεστιβάλ Transitions, την Τετάρτη 11 & Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2015
