Αοριστίες…

Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είναι ο αρχαίος «μας» ελληνικός πολιτισμός; Μην είναι το Βυζάντιο, η ορθοδοξία και η νεοορθοδοξία; Μην είναι ο σουρεαλισμός; Η λαϊκή τέχνη; Ή μήπως η «μεταπαράδοση» – η επανάχρηση λαϊκών στοιχείων; Ή η Κύπρος «μας»; Μήπως είναι η κόλαση; Όλα πατρίδα μας! Κι αυτά κι εκείνα, και κάτι που ‘χουμε μες την καρδιά και λάμπει αθώρητο σαν ήλιου αχτίνα και κράζει μέσα μας: Εμπρός παιδιά! Εμπρός παιδιά και όπου μας βγάλει πρέπει να σκέφτηκε και η επιμελήτρια Νάντια Αργυροπούλου προκειμένου να επιμεληθεί για το παρισινό Palais de Tokyo μια έκθεση για την Ελλάδα της κρίσης, την χώρα που έχει δαιμονοποιηθεί, που θεωρείται αυτή τη στιγμή με έναν τρόπο σχιζοειδή το λίκνο του πολιτισμού της Ευρώπης αλλά ταυτόχρονα και το μαύρο πρόβατο. Παρ’όλα αυτά, η επιμελήτρια δηλώνει ότι δεν είναι μια «εθνική έκθεση», αλλά μια έκθεση που μελετά το τέρας της παγκόσμιας κρίσης (εμάς δηλαδή) ως μια μεταιχμιακή, απροσδιόριστη κατάσταση η οποία θα μας επιτρέψει να αναστοχαστούμε πάνω σε έννοιες όπως ο ανθρωπισμός, η τιμωρία, η ριζοσπαστικότητα, η κοινωνία και η συνδεσιμότητα…

Απροσδιόριστη όμως είναι και η κατάσταση της ίδιας της έκθεσης. Ο έξυπνος τίτλος της –«Hell As Pavilion», Ελλάδα αν διαβαστούν οι δύο πρώτες λέξεις ενωμένες ή «Κόλαση όπως» αν διαβαστούν ξεχωριστά- άφησε στην Αργυροπούλου πολύ μεγάλη ελευθερία κίνησης και της επέτρεψε να τα έχει μονά ζυγά δικά της. Να αναφερθεί με ένα κλείσιμο ματιού στο ένδοξο παρελθόν αλλά και στη σημερινή οικονομική και κοινωνική κρίση. Να αναμίξει την αρχαιότητα και το βυζάντιο με την σύγχρονη τέχνη που κάποιες φορές δανείζεται στοιχεία από την λαϊκή παράδοση, αλλά και να τα υπονομεύσει ταυτόχρονα όλα δίνοντας τους την ίδια βαρύτητα, κάνοντας απλώς νύξεις και περάσματα. Να αναδείξει την δυτική πλευρά της ελληνικότητας αλλά και το συνονθύλευμα ετερόκλιτων στοιχείων που την ορίζουν. Να αφήσει την ελληνικότητα στην άκρη και να ασχοληθεί με την κόλαση, ένα θέμα ανοιχτό σε κάθε είδους ερμηνεία. Να βάλει ζωγραφική δίπλα σε βίντεο. Διάσημους καλλιτέχνες δίπλα σε άγνωστους. Αφαιρετικά έργα δίπλα σε αναπαραστατικά.

Όχι, αυτό το συνονθύλευμα δεν βγάζει νόημα. Κάποια στιγμή πρέπει να δεσμευόμαστε και αυτό που λέμε να είναι ξεκάθαρο. Τι βλέπουμε τελικά στην έκθεση; Πώς δεν είναι εθνική έκθεση όταν συμμετέχουν αποκλειστικά Έλληνες καλλιτέχνες; Ποιο είναι το τμήμα της έκθεσης που μιλά για ανθρωπισμό, ποιο για τιμωρία και ποιο για ριζοσπαστικότητα; Πού είναι οι ενότητες της έκθεσης και πού τα επεξηγηματικά κείμενα της επιμελήτριας στον εκθεσιακό χώρο που αναλύουν την όχι πρόδηλη επιλογή των συγκεκριμένων έργων και το ποιος είναι ο διάλογος που προκύπτει; Κατά την άποψή μου, δεν υπάρχει συγκεκριμένη διήγηση αλλά παράθεση έργων. Δεν υπάρχει διάλογος. Μπορεί το Palais de Tokyo να φέρει την ετικέτα του πρωτοποριακού και του αντισυμβατικού, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι η τεκμηρίωση δεν είναι απαραίτητη. Και κυρίως η τεκμηρίωση που ξεπηδά αβίαστα μέσα από τον διάλογο των έργων.

Επιπλέον, εβδομήντα έργα τέχνης σαράντα και πλέον καλλιτεχνών ασφυκτιούν τοποθετημένα μέσα σε έναν ελάχιστο χώρο. Το ένα πάνω από το άλλο, σε τετραπλές ακόμα και πενταπλές σειρές, χάνουν την αξία τους γιατί είναι δύσκολο ακόμα και να τα δεις. Αν μάλιστα είσαι Γάλλος και δεν αναγνωρίζεις τους καλλιτέχνες από τα έργα τους, είναι αδύνατον να παρακολουθήσεις την έκθεση μια που υπάρχουν μόνο συγκεντρωτικές λεζάντες – πλάνα στην αρχή κάθε τοίχου, όπου και  πρέπει να ανατρέχεις κάθε λίγο και λιγάκι προκειμένου να καταλάβεις τι είναι τι. Μια φωτοτυπία των πλάνων η οποία θα διανεμόταν στην είσοδο θα βοηθούσε πολύ, αλλά δυστυχώς δεν υπήρξε ούτε καν αυτή η μέριμνα. Έτσι ο περισσότερος κόσμος περνούσε με αδιαφορία μπροστά από αυτό το απίστευτο κολάζ χωρίς να μπορεί να αποκρυπτογραφήσει αυτόν τον καταιγισμό εικόνων, χωρίς να καταλαβαίνει ούτε ποια είναι η Ελλάδα, ούτε ποια είναι η κόλασή μας, ούτε ποιος είναι ο νέος «ανθρωπισμός». Για μια ακόμα φορά καταφέραμε να ομφαλοσκοπήσουμε έχοντας την απατηλή εντύπωση ότι αντίθετα ανοιγόμαστε στον κόσμο…

H έκθεση «Hell as Pavilion» φιλοξενείται στο Palais de Tokyo στο Παρίσι έως 4/4/2013.