Ράφτες Ιστορίας

Η μεγαλύτερη ίσως λαχτάρα της ανθρωπότητας υπήρξε πάντα το να αλλάξει τον κόσμο. Το αιώνιο ανικανοποίητο του ανθρώπου, ο αέναος αγώνας στο δρόμο για την τελείωση.

Οι επίδοξοι «σκαφτιάδες» της Δύσης όμως, κυρίως από τα τέλη του ’60 και μετά, μοιάζουν να έχουν ακόμη ένα μεγάλο καημό: να γράψουν Ιστορία. Να ζήσουν τη μεγάλη στιγμή και να αισθανθούν παράφορα, όπως οι θεατές του Woodstock ή της πτώσης του Τείχους. Από το ’90 και μετά; Ησυχία. Κι ανησυχία να διαταραχτεί αυτή η ησυχία. Κι όσο μεγαλύτερη η ησυχία και η αντίστοιχη ανησυχία, τόσο μεγαλύτερος και ο καημός.

Αποφασίσαμε, λοιπόν, να σταματήσουμε να περιμένουμε παθητικά τον ερχομό της μεγάλης στιγμής και να τον προκαλέσουμε. Αρχίσαμε να κινητοποιούμαστε, να τρέχουμε μαζικά σε πορείες διαμαρτυρίας και να διοργανώνουμε σουαρέ ανταλλαγής ιδεών με την ελπίδα ότι κάποιο από αυτά θα γίνει η αίθουσα τοκετού της επόμενης μεγάλης ιδέας, εκείνης που θα αλλάξει τον κόσμο, που θα γράψει Ιστορία κι ότι εμείς θα είμαστε εκεί να τη χειροκροτήσουμε κατά προτίμηση όρθιοι.

Το πρόβλημα όμως με την Ιστορία είναι ότι γράφεται από τους νικητές. Από την ιστορία μιας εφεύρεσης, για παράδειγμα, θυμόμαστε σχεδόν πάντα την τελευταία απόπειρα γιατί είναι η επιτυχημένη και ξεχνάμε τις προηγούμενες άλλων επίδοξων σκαφτιάδων που διαμεσολάβησαν διαδοχικά ανάμεσα στο νικητή και σε μια αρχική, τραχιά και αγυάλιστη ιδέα.

Οι θεσμοί που καθιερώθηκαν από την πεινασμένη για ιδέες και αλλαγές ανθρωπότητα κατά την τελευταία εικοσαετία, π.χ., το TED, επέτρεψαν σε μεγάλο βαθμό να ξεπεραστεί αυτή η μαύρη τρύπα της Ιστορίας, καθώς διευκόλυναν την άρθρωση, τη συνάντηση, τη συνεύρεση, τη γονιμοποίηση και την τεκνοποίηση ιδεών στα φανερά. Ένα προς προς κάνει δύο. Αν έχω ένα μήλο κι εσύ έχεις ένα άλλο και τ’ ανταλλάξουμε, τότε κι οι δυο θα έχουμε πάλι από ένα μήλο. Αν έχω μια ιδέα κι εσύ έχεις μια άλλη και τις ανταλλάξουμε, τότε καθένας μας θα έχει από δυο ιδέες, υπολόγισε ο Σο.

Κι εδώ προκύπτει το επόμενο μεγάλο ερώτημα που τυραννάει αιώνες τώρα φιλοσόφους, ποιητές και λοιπά ανήσυχα πνεύματα: «Ωραία όλα αυτά, μπορούν όμως οι ιδέες να αλλάξουν τον κόσμο;».

Η ανθρωπότητα του ’90 και μετά αποφάσισε να το ερευνήσει στην πράξη. Ξεκίνησε, λοιπόν, να διοργανώνει συναντήσεις, καλώντας ειδικούς και μεγάλα πνεύματα –επίδοξους «γονείς» ιδεών– και στήνοντας ένα διευρυμένο διάλογο, όπου οι συμμετέχοντες μιλούν ή ακούν για την πορεία προς τη μεγάλη στιγμή.

Με το «σεμιναριακό» τους ύφος, αυτές οι συναντήσεις σηματοδοτούν την επιστροφή στην προϊστορία του δυτικού πολιτισμού και στην κουλτούρα της προφορικότητας. Στην εποχή όπου οι άνθρωποι μαζεύονταν γύρω από τη φωτιά κι έλεγαν ιστορίες, όπου οι αφηγήσεις ήταν ο κύριος τρόπος ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, αλλά και καταγραφής και διάδοσης της Ιστορίας, στις εποχές όπου το ρυθμό έδιναν οι σταρ της εποχής, εύγλωττοι ραψωδοί, των οποίων το ταλέντο και το επάγγελμα ήταν να αφηγούνται ιστορίες «ράβοντας» ωδές.

Έτσι, το ερώτημα μετατοπίζεται από το αν οι ιδέες μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο στο αν οι ιστορίες μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Κι οι ιστορίες μοιάζει πιθανότερο να το καταφέρνουν για δύο βασικούς λόγους: αφενός γιατί οι ιστορίες, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, δεν είναι παρά οι ιδέες μας στην πράξη, αφετέρου γιατί, όπως έγραψε και η Αμερικανίδα ποιήτρια Muriel Rukeyser, το σύμπαν αποτελείται από ιστορίες, όχι από άτομα (χημικών στοιχείων). Οι ιστορίες είναι οι κλωστές που σταδιακά σχηματίζουν και αναδιατάσσουν το παγκόσμιο υφαντό.

Έτσι και τώρα, στα σύγχρονα σουαρέ ιδεών κρεμόμαστε από τα χείλη ανθρώπων που έχουν –ή ελπίζουμε ότι έχουν– μια καλή ιστορία να διηγηθούν. Κι όσο πιο συναρπαστική η ιστορία, τόσο πιο δυνατό το χειροκρότημα, κι άλλο τόσο πιο πιθανό το ενδεχόμενο να έχει κάποιο αντίκτυπο. (Γιατί καλό είναι να σκέφτεσαι να αλλάξεις τον κόσμο, αλλά ας σκεφτεί και κανείς να αλλάξει τον εαυτό του ‒ παλιά μεγάλη επιτυχία του Τολστόι). Αυτές οι ιστορίες μπορεί να είναι απλοϊκές ή μια σύγχρονη Οδύσσεια. Αλλά πάντα φωνάζουν με όλη τους τη δύναμη γιατί είναι προϊόντα «βιωματικής καλλιέργειας». Ιστορίες που λειτουργούν μολυσματικά, καθώς μοιράζονται δημιουργώντας συναισθηματικούς δεσμούς και χτίζοντας κοινότητες.

Στο φετινό TEDx της Θεσσαλονίκης όπου κεντρικό θέμα ήταν «Το θάρρος να δημιουργείς» δεν ακούσαμε τόσο ιδέες για το πώς μπορεί κανείς να δημιουργήσει με θάρρος –ή πιο ταιριαστά για την εποχή με θράσος, σύμφωνα με τον Γιάννη Αγγελάκα– ακούσαμε όμως αρκετές ενδιαφέρουσες ιστορίες. Κι αυτό είναι διπλά σημαντικό, γιατί παράλληλα αναιρεί εν πολλοίς κάποια από τα βασικά μειονεκτήματα του θεσμού του TED, π.χ., τον ελιτίστικο χαρακτήρα που του έχουν προσάψει ή τη σχετικά περιορισμένη διάδραση που επιτρέπει το φορμά του.

Ακούσαμε, λοιπόν, ιστορίες για το πώς το τέλος μιας μεταναστευτικής περιπέτειας βρήκε το δημοσιογράφο Gazmend Kapllani αλλαγμένο, πώς ο σοσιαλιστής Edi Rama άλλαξε τον κόσμο βάφοντάς τον και πώς ο δάσκαλος Άγγελος Πατσιάς «γκρέμισε ντουβάρια» φυτεύοντας σπόρους λαχανικών στην αυλή και «σπόρους αλλαγής» στις καρδιές των μαθητών του Φουρφουρά της ορεινής Κρήτης.

Ακούσαμε και τον Γιάννη Αγγελάκα να τα λέει καλύτερα απ’ όλους: «Δεν πειράζει που δε σου ’ρθε η ζαριά, τζογάρισες στο όνειρο κι είσαι έτοιμος για όλα. Το λέει κι ένα τραγούδι που μας μάθαιναν παλιά. Ο χαμένος τα παίρνει όλα».
Γιατί, είπαμε, η επίσημη Ιστορία μπορεί να γράφεται από τους νικητές, αυτή όμως που σιγοκουβεντιάζουμε γύρω από τις φωτιές τα βράδια, αυτή που περνάει λέξη-λέξη από γενιά σε γενιά μέσω του DNA γράφεται από το μεγάλο αφανή ήρωα, τον κ. Χαμένο.

Η Ιστορία, λοιπόν, δε γράφεται με νίκες, αλλά με αλλεπάλληλες ιστορίες, ιστορίες που μιλάνε για το πόσο αλλάξαμε μέσα στα χρόνια, ιστορίες που περιγράφουμε γλαφυρά και πολύχρωμα, γιατί παλέψαμε γι’ αυτές και δεν τους πρέπει το γκρι του συμβιβασμού, ιστορίες όπου διηγούμαστε πώς σπάσαμε τα μούτρα μας προσπαθώντας, ιστορίες που ανοίγουν το βλέμμα μας στη θέα γκρεμίζοντας τα ντουβάρια του παρελθόντος.

Ιστορίες που αξίζει να διαδοθούν. Για να δούμε τι κόσμο υφαίνουν κι όπου δε μας κάνει να τον αλλάξουμε. Πόσα, λοιπόν, μικρά γιώτα χρειάζονται για να (γ)ραφτεί ένα κεφαλαίο; Περίπου 7.041.490.000…

ΥΓ. Όσο για την ανθρωπότητα και τη λαχτάρα της να αλλάξει αλλά και για το φόβο της μπροστά στην αλλαγή, την πιο ωραία ιστορία τη διηγήθηκε το τρέιλερ του φετινού TEDx. Αυτό που η κάμπια το βλέπει σαν τέλος, ο κόσμος το ονομάζει «πεταλούδα».