Κατεβαίνεις τα σκαλιά για το -1 της Στέγης και με το που ακούς τον ήχο από το σκανάρισμα του barcode βρίσκεσαι ήδη στο πρώτο λέβελ εμβύθισης. Η πόρτα ανοίγει και εισέρχεσαι στον προθάλαμο. Ημίφως, σχεδόν σκοτάδι, οι τόνοι πέφτουν σταδιακά, το ηχοτοπίο σε καθοδηγεί προς μία στιγμή κάθαρσης και σε ωθεί στο δεύτερο επίπεδο της καταβύθισης. Η πόρτα ανοίγει, το μάτι εστιάζει απευθείας στα φώτα και στα υβριδικά καθίσματα που φωτίζουν σαν λαμπερές κουκίδες σε ένα απόλυτο μαύρο και εσύ καταδύεσαι ακόμα πιο βαθιά.
Πριν προλάβεις να επεξεργαστείς τον χώρο βρίσκεσαι κάτω από το φως, κάθεσαι στην ιδιόμορφη καρέκλα και φοράς τα ακουστικά και τα VR γυαλιά σου. Η 15λεπτη ταινία ξεκινά, έχεις πάρει τον δρόμο για τον Κολωνό…
Η εγκατάσταση εικονικής πραγματικότητας της Λουκίας Αλαβάνου που εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 59η Μπιενάλε της Βενετίας προσγειώθηκε στο -1 της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση:
«Η ελληνική συμμετοχή στην Μπιενάλε της Βενετίας πέρυσι αποτελούσε υπό μία έννοια ένα έργο το οποίο έφερε ένα κομμάτι της σύγχρονης Ελλάδας που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό μέσα σε έναν χώρο που έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως είναι το ελληνικό περίπτερο στη Βενετία. Ταυτόχρονα μας έδωσε τη δυνατότητα να μιλήσουμε, για πράγματα τα οποία έχουν να κάνουν με μία συγκεκριμένη φάση της ζωής του ανθρώπου, το τέλος της ζωής του, που αποτελεί ένα σημείο στο οποίο έρχεσαι αντιμέτωπος με τα όσα έχεις ζήσει μέχρι τώρα», σημειώνει ο Πρόδρομος Τσιαβός, επικεφαλής των προγραμμάτων της ψηφιακής τέχνης της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση.
Η Λουκία Αλαβάνου επιλέγει για πρωταγωνιστές της μέλη της κοινότητας των Ρομά από τη Νέα Ζωή Ασπροπύργου, στη Δυτική Αττική. Σημείο εκκίνησης η τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους επί Κολωνώ» και το παζλ της εγκατάστασης συμπληρώνει το έργο του αρχιτέκτονα της ουτοπίας του μοντερνισμού Τάκη Ζενέτου. Ενώνοντας όλα τα κομμάτια στόχος της είναι να μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι στον χρόνο και το πετυχαίνει δίχως σαφή κατεύθυνση. Παρελθόν, μέλλον και παρόν μοιάζουν να μην απέχουν και πολύ.
«Αυτό το έργο ήταν ένα πείραμα αρχικά. Τη συγκεκριμένη τραγωδία, τον ”Οιδίποδα επί Κολωνώ”, την αγάπησα πολύ σ’ εκείνη τη φάση της ζωής μου και εντελώς συμπτωματικά λοιπόν βρέθηκα σε αυτό το μέρος της Ελλάδας, που δεν είναι σαν τα υπόλοιπα, ένα γκέτο Ρομά στον Ασπρόπυργο που λέγεται Νέα ζωή, εντελώς αχαρτογράφητο. Την πρώτη φορά χάθηκα και μετά κατέληξα να περνάω δύο χρόνια εκεί», αναφέρει η Λουκία Αλαβάνου.
Η παραγκούπολη της Νέας Ζωής, ένα τοπίο από ψηλά που μοιάζει σεληνιακό και την ίδια στιγμή σαν χωματερή, ανάμεσα σε παλιά αυτοκίνητα και εργοστάσια. Από το εσωτερικό των στάβλων μεταφέρεσαι έξω στην αυλή και πάλι μέσα στο σπίτι με τη σόμπα αναμμένη και την τηλεόραση ανοιχτή.
Λίγο μετά παύση για τραγούδι, σαν διακοπή για διαφημίσεις. Παίζεις σε βίντεο κλιπ, τα brands δεν λείπουν και γύρω σου πέφτει βροχή από χρυσαφικά που συντονίζεται με τη μελωδία. Επιστρέφεις και απέναντί σου τα πρόσωπα των Ρομά, όπως και πριν καλυμμένα με μάσκες άλλοτε αστείες και άλλοτε τρομακτικές, μαύρα γυαλιά, τα κορμιά σε παράταξη και οι διαθέσεις γυρεύουν αποκωδικοποίηση.
Το έργο της Αλαβάνου χτίζεται καθώς το ντοκιμαντέρ συναντά τη μυθοπλασία και οι αερολήψεις, το σλάπστικ, τα βίντεο κλιπ εμπνευσμένα από την ποπ κουλτούρα και η σκληρή φαρσοκωμωδία ντύνονται με πολύπλοκη τεχνολογία VR 360 μοιρών.
Η ίδια δηλώνει ότι ήθελε πεισματικά αυτή η ταινία να είναι VR: «Το VR έχει κάτι πολύ ιδιαίτερο, ενσωματώνει, είναι inclusive. H κάμερα έχει 6 φακούς και υπάρχει κάτι πολύ θεατρικό. Τοποθετείς την κάμερα στη μέση και τα πάντα φαίνονται, δεν κάνεις κάδρο. Οπότε με αυτούς τους ανθρώπους για πολύ καιρό αυτοσχεδιάσαμε και μαζί φτιάξαμε τη νέα ιστορία».
Η ιεραρχία, ο οπαδισμός, οι βεντέτες και οι αιμομιξίες είναι κάποια από αυτά που βλέπουμε στις κοινότητες των Ρομά, προσθέτει η Λουκία Αλαβάνου. Περιπλανώμενη στη Νέα Ζωή κλήθηκε και να μάθει τους κώδικες επικοινωνίας τους, να γνωρίσει τους αρχηγούς της κοινότητας και τελικά να ανακαλύψει «κάτι πολύ βαθύ, πολύ κοντά στην τραγωδία του Οιδίποδα».
Οι πρωταγωνιστές της ταινίας προέκυψαν με οργανικό τρόπο. «Ο Οιδίποδας στην ταινία είναι ένας άνθρωπος που όντως είχε έρθει από τη Θήβα. Αυτός ο οικισμός εδραιώθηκε εκεί τη δεκαετία του ’80 και ήταν ο πρώτος άνθρωπος που πήγε και όπως λέει και ο ίδιος στην ταινία, κάποτε ήταν ”βασιλιάς των τσιγγάνων” στη Θήβα. Η κόρη του, η Αντιγόνη, η οποία για μένα είναι ένας πολύ ενδιαφέρων χαρακτήρας, είναι Ελληνίδα, δεν είναι τσιγγάνα, η οποία τα έσπασε με τους γονείς της και μπήκε σε αυτό το γκέτο, γιατί ερωτεύτηκε ένα αγόρι στην ηλικία της. Ήταν 17 χρονών όταν κάναμε την ταινία. Είναι μια γνήσια Αντιγόνη δηλαδή, με μια έννοια. Μου άρεσε και αυτή αντιστροφή ότι με τον Οιδίποδα δεν είχε συγγένεια, ενώ στην τραγωδία είναι η αδερφή και η κόρη του. Εκείνη ήταν η πιο εξωστρεφής, παρακαλούσε να παίξει και πραγματικά της ταίριαξε. Δεν είναι εύκολο τουλάχιστον για τις γυναίκες μικρών ηλικιών, είναι πολύ πατριαρχική κοινωνία.
Ο αγγελιαφόρος ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος ήταν κωφάλαλος και μου έλεγε την ιστορία για τον πατέρα του που είχε πεθάνει. Είχε ένα μεγάλο τατουάζ στο σώμα του με τον πατέρα του και το όνομα του πατέρα του. Μου έλεγε για το πόσο δυσκολεύτηκε να ταφεί ο πατέρας του στην Ελλάδα γιατί είναι Ρομά και δεν είχε χαρτιά. Τι πιο κοντά στον Οιδίποδα επί Κολωνώ λοιπόν; Επίσης το γεγονός ότι εξωλεκτικά μας δίνει το μήνυμά του ήταν πολύ σημαντικό για μένα.
Ο Θησέας από την άλλη, ήταν ο πιο θερμός και φιλόξενος άνθρωπος με έναν βαρύ τραυματισμό στο σώμα του. Στην κοινότητα έχει και εκείνος αρχηγική θέση».
Και κάπως έτσι η Αλαβάνου δημιουργεί μια νέα αφήγηση που μας βάζει πια βιωματικά μέσα στην κοινότητα των Ρομά με τον κάθε πρωταγωνιστή να κουβαλά τη δική του προσωπική ιστορία ακολουθώντας το μονοπάτι της σοφόκλειας τραγωδίας.
«Αυτό που αποκόμισα είναι ότι μπορεί να μην άλλαξα τη ζωή τους, αλλά έγινε αυτή ταινία την οποία κάποιοι είδαν, κάποιοι δυσκολεύτηκαν, και το γεγονός ότι πέρασα από εκεί και δεν πήρα μια ιστορία από αυτούς να την κάνω ρεπορτάζ ήταν σημαντικό και πολύ κοντά ίσως σε αυτή την ιστορία ενός νομά, του Οιδίποδα, που τυφλός προσπαθεί να βρει ένα μέρος να ενσωματωθεί, να ταφεί», επισημαίνει η ίδια.
«Στον δρόμο για τον Κολωνό» μας οδηγεί το ηχοτοπίο που έχει δημιουργήσει ο Μανώλης Μανουσάκης, ενώ παράλληλα συναντάμε και επιρροές από το έργο του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου και τα μοντερνιστικά οράματά του. Από τη στιγμή που εισέρχεσαι στους ημισφαιρικούς θόλους που έχουν στηθεί στο -1 της Στέγης, παίρνεις τη θέση σου στα εμπνευσμένα από τον ίδιο καθίσματα και ως θεατής πια γίνεσαι και μέρος της σκηνής, ένα είδος θεατρικής σκηνής που χτίζει η εγκατάσταση και αυτομάτως πρωταγωνιστείς και εσύ.
Παράλληλα οι ιδέες του Ζενέτου βρίσκουν κοινούς τόπους και με την κοινότητα των Ρομά όπως και με τον τρόπο που εκείνος οραματιζόταν «μια πόλη στα σύννεφα, άυλη», όπως έλεγε χαρακτηριστικά. Αποικίες στα σύννεφα με μοναχικούς ανθρώπους που επικοινωνούν από τα υβριδικά καθίσματα – τις «ανατομικές καρέκλες για ψηφιακές προβολές για άυλα περιβάλλοντα», στα οποία έκανες τα πάντα και τίποτα ταυτόχρονα.
«Ο Ζενέτος έχει πολύ ιδιαίτερη σχέση με το άυλο, όπως και οι Ρομά, δεν έχουν ιδιοκτησία, δεν τους ενδιαφέρει η ιδιοκτησία, φτιάχνουν ένα σπίτι από οποιοδήποτε υλικό. Οι ιδέες του Ζενέτου για την πόλη στα σύννεφα, έχουν σε μεγάλο βαθμό να κάνουν με το metaverse, τουλάχιστον έτσι όπως εγώ το βλέπω. Ο Ζενέτος φανταζόταν το πλάσμα που κάθεται σε αυτή την καρέκλα στο οποίο δεν έδινε φύλο και το έκανε να μοιάζει σαν έμβρυο. Δεν ήταν μια γυναίκα ούτε άντρας, δεν είχε γεννητικά όργανα και σε αυτό το ανατομικό κάθισμα ατροφούσε το σώμα του. Το θεώρησα ένα πολύ καλό πλαίσιο για να παρουσιαστεί αυτό το έργο και ουσιαστικά να γίνει ένας επαναπροσδιορισμός της ιδέας του Ζενέτου που δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Αυτό το κάθισμα είναι μόνο μια μινιατούρα», καταλήγει η καλλιτέχνιδα.
Το δίπολο της απομόνωσης και της ενσωμάτωσης είναι ίσως εκείνο που σου ξεκλειδώνει όλη την εμπειρία και σε ακολουθεί σε όλα τα στάδια της ιεροτελεστίας της κατάδυσης «στον δρόμο για τον Κολωνό». Η απομόνωση στην οποία μας ωθεί η εικονική πραγματικότητα αλλά και η ενσωμάτωση που παράλληλα μας προσφέρει. Η απομόνωση που βιώνει η κοινότητα των Ρομά από τον αστικό ιστό και η ενσωμάτωσή της για την οποία χρειάζεται μια σύγχρονη κοινωνία να παλέψει στους κόλπους της. Με VR γυαλιά ή χωρίς, μια περιπλάνηση στην παραγκούπολη των Ρομά στη Νέα Ζωή Ασπροπύργου, μπορεί τελικά και να μοιάζει με μια τελετουργία που σε ταξιδεύει στον χρόνο.
–
