Ένα μεγάλο στοίχημα

Κείμενο: Τώνια Καράογλου

Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών παρουσίασε το πρόγραμμά της για τη σεζόν 2013-14 σε μία τελετή που συνδύασε τις «ολυμπιακές προδιαγραφές» (οι ηχογραφημένες φωνές που μας καλωσόριζαν στην αίθουσα θύμιζαν το αντίστοιχο καλωσόρισμα των θεατών στις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων) και το… cocooning. Η απόφαση να συμπεριληφθούν παντόφλες στα περιεχόμενα του press kit και η παρότρυνση να χρησιμοποιήσουμε πάση θυσία τα κινητά μας τηλέφωνα για να φωτογραφήσουμε ή μαγνητοσκοπήσουμε τη βραδιά ήταν σαφείς ενδείξεις της επιθυμίας των ανθρώπων της Στέγης να μας κάνουν να αισθανθούμε «σαν στο σπίτι μας». Εξάλλου, το άτυπο σλόγκαν που υιοθετήθηκε για φέτος είναι: «η Στέγη μας, το σπίτι σας». Σε αυτό το πλαίσιο, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών θα συνεχίσει να ανοίγει την «αγκαλιά» της σε όλους, με συγκεκριμένη τιμολογιακή πολιτική, δράσεις και θεάματα για όλες τις ηλικίες (από βρέφη μέχρι 65+), με μέριμνα στην προσβασιμότητα κάθε λογής ευπαθών κοινωνικά ομάδων. Ταυτόχρονα όμως εξελίσσει τη δική της εξωστρέφεια· η Στέγη φέτος βγαίνει στις γειτονιές και συνομιλεί δυναμικά με την πόλη και τους ανθρώπους της, με μια σειρά παραγωγών που επιθυμούν να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο της τέχνης μέσα στο δημόσιο χώρο.

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα στους επιμέρους καλλιτεχνικούς τομείς, μια σειρά παράλληλων δράσεων και ημερίδων (που εκτείνονται από τον στοχασμό ως το design), με την πρωτοβουλία του Rethink Athens, που ξεκίνησε έναν δημόσιο διάλογο για την ανασυγκρότηση του αστικού κέντρου, και με την εγκαινίαση μιας σειράς «καινοτόμων» δράσεων με αφορμή την απόκτηση του Αρχείου Καβάφη, φαίνεται ότι οι άνθρωποι της Στέγης έβαλαν για φέτος στόχο να δώσουν σε κάθε πολίτη έναν τουλάχιστο λόγο να την επισκεφτεί. 

Περνώντας στο θεατρικό πρόγραμμα συγκεκριμένα και τις ελληνικές παραγωγές, στεκόμαστε για αρχή στο αφιέρωμα στον Δημήτρη Δημητριάδη και την επί σκηνής παρουσίαση τεσσάρων άπαιχτων στην Ελλάδα έργων του. Ο νεότατος, αλλά ήδη αναγνωρισμένος ως πολλά υποσχόμενος, Δημήτρης Καραντζάς θα αναμετρηθεί σκηνοθετικά με τον «Κυκλισμό του τετραγώνου», ενώ το αφιέρωμα θα συμπληρωθεί με τρία αναλόγια, ή «ημισκηνοθετημένες αναγνώσεις, από τον Γιάννη Κόκκο αλλά και την Αργυρώ Χιώτη (Vasistas) και την Έλλη Παπακωνσταντίνου σε μία διπλή γυναικεία παρουσία. Η Λένα Κιτσοπούλου, για να συνεχίσουμε με τις γυναίκες, θα καταθέσει την πρότασή της πάνω στην «Κοκκινοσκουφίτσα», που φέρει τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «το πρώτο αίμα», και σίγουρα αναμένεται με ενδιαφέρον. Το γνωστό παραμύθι, φορτωμένο ήδη με ένα σωρό φροϋδικών -και όχι μόνο- αναγνώσεων θα κατατεθεί σε μία ανατρεπτική παράσταση, για να καταρρίψει συμβάσεις, ταμπού, ιδεολογίες. Ρηξικέλευθος και αιρετικός και ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, θα σκηνοθετήσει τον «Φάουστ», ένα εμβληματικό έργο που η σκηνική του ανάγνωση αποτελεί τεράστια ιδεολογική και καλλιτεχνική πρόκληση. Ο Σίμος Κακάλας και η Εταιρεία Θεάτρου Χώρος, μετατοπίζοντας προς στιγμήν τα δραματουργικά τους ενδιαφέροντα, θα παρουσιάσουν το «Τέλος», μία δικής τους σύλληψης παράσταση, που λειτουργεί ως «κιβωτός της μνήμης και της παράνοιας του 20ού αι.», συνδυάζοντας τον υπερραλισμό, την επιστημονική φαντασία, την ποπ κουλτούρα και το θέατρο του Μπέκετ. Ο Έκτορας Λυγίζος, τέλος, θα σκηνοθετήσει την μεσοπολεμική αμερικάνικη φάρσα «Room service» (John Murray και Allen Boretz), γραμμένη στον απόηχο του οικονομικού κραχ, που αντλεί από τη μεγάλη κωμική δεξαμενή του αυτοαναφορικού θεάτρου.

Οι ξένες παραγωγές, πολλαπλάσιες σε αριθμό, αντλούν αμεσότερα από τη σύγχρονη, παγκόσμια κοινωνική/πολιτική πραγματικότητα. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει η παραγωγή του Thalia Theater «Τα συμβόλαια του εμπόρου», σε σκηνοθεσία του Nicolas Stemann, ίσως η πιο πολιτική επιλογή του φετινού προγράμματος. Γραμμένο το 2008, το έργο έμελλε να αποδειχθεί η «πιο διορατική και οργισμένη θεατρική προφητεία για την επερχόμενη χρηματοπιστωτική κρίση». Η τετράωρη παράσταση, που έχει χαρακτηρισθεί «αναρχικό θεατρικό happening» και «τετράωρο σκηνικό όργιο», έχει προσαρμοσθεί μάλιστα από τον σκηνοθέτη της στις συνθήκες της ελληνικής κρίσης.

Το μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον με τις ξένες παραγωγές είναι η φόρμα την οποία επιλέγουν για να περιβάλουν το ιδεολογικό τους ερέθισμα, το διαρκές φλερτ τους με τα όρια των τεχνών. Με την τέχνη συνεχώς να αυτοπροσδιορίζεται, φυσικό επακόλουθο μιας εποχής ραγδαίων εξελίξεων σε όλους τους τομείς, ελάχιστοι είναι οι ξένοι θίασοι που φέρνουν αμιγώς θεατρικές παραγωγές ή που συνδιαλέγονται με αυτούσια θεατρικά έργα. Η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι πολλά περισσότερα: συνδυάζουν στοιχεία μουσικής, χορευτικής κινησιολογίας, ή και τσίρκου, όπως το «Ground and floor», που φέρνει ο γνωστός στους θεατές της Στέγης Toshiki Okada, και το χορόδραμα του James Thiérrée  «Tabac rouge», ή αντλούν από όλες τις τέχνες και τεχνολογίες, όπως το «Μουσείο των φράσεων» (Heiner Goebbels), ένα ολιστικό έργο τέχνης, που χρησιμοποιεί την υποκριτική, τα πολυμέσα, τα εικαστικά, τον κινηματογράφο και τη video art.

Δίπλα σε αυτές, μια σειρά από παραστάσεις/performances/happenings, γεννήματα της οριακής, κοινωνικά και πολιτικά, εποχής μας, όπως οι δεκάδες που θα απαρτίσουν το Φεστιβάλ «Transitions», που ξεκινάει φέτος και θα είναι αφιερωμένο στην ανεξάρτητη βαλκανική σκηνή, για να δημιουργήσει μία πολυσυλλεκτική πλατφόρμα σύγχρονου κοινωνικού και καλλιτεχνικού διαλόγου. Ή όπως αυτές που εντάσσονται στο Fast Forward Festival: αρχής γενομένης με τους οικείους πια στην Ελλάδα Rimini Protokol, που θα στήσουν μία θεατρική-κινηματογραφική εγκατάσταση στα όρια του videogame («Situation rooms»), το FFF περιλαμβάνει μια σειρά πολυμορφικών, υβριδικών παραστάσεων που επαναπροσδιορίζουν τους ρόλους του θεατή και του καλλιτέχνη/performer, την ίδια τη λειτουργία του θεάτρου και έχουν έντονο πολιτικό και ακτιβιστικό χαρακτήρα· αποκορύφωμα ίσως το «No man’s land» (Dries Verhoeven), μια site specific «περιπατητική παράσταση», όπου είκοσι μετανάστες θα ξεναγήσουν είκοσι θεατές, ένας προς έναν, σε μία δική τους διαδρομή στην πόλη.

Τελειώνοντας αυτή την, αναγκαστικά όχι εξαντλητική, περιδιάβαση στο θεατρικό πρόγραμμα της Στέγης, θα πρέπει να σταθούμε σε κάτι ακόμη, σημαντικότερο ίσως: σε συγκεκριμένες επιλογές που καταδεικνύουν την πολιτική των ανθρώπων της απέναντι στη διαφορετικότητα και απέναντι στο ζήτημα της παιδείας και της διαπαιδαγώγησης των (ανήλικων) θεατών. Όσον αφορά το πρώτο, αρκεί να επισημανθεί η ένταξη στο φετινό πρόγραμμα της παράστασης «Ganesh vs The Third Reich» από την αυστραλέζικη ομάδα Back to Βack Theatre: μία ομάδα διεθνούς κύρους που απαρτίζεται από επαγγελματίες ηθοποιούς που πάσχουν από νοητική στέρηση και που καταρρίπτει αφοπλιστικά κάθε στερεότυπο που (μπορεί να) κουβαλάμε για την αναπηρία.

Όσο για το δεύτερο, τη συμβολή της Στέγης στη διαπαιδαγώγηση των ανηλίκων μέσω της θεατρικής τέχνης, το πρόγραμμά της είναι τόσο πλούσιο, που θα του άξιζε ξεχωριστή αναφορά. Δεν είναι μόνο οι παραστάσεις που αφορούν τους εφήβους, όπως το «Τρένο» του Λένου Χρηστίδη -που γράφτηκε μάλιστα σε συνεργασία με μαθητές Λυκείου ως μέρος της γόνιμης ζύμωσης που συντελείται στο καθιερωμένο πια Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου- ή όπως η φιλοξενούμενη «Before your very eyes» (Gob Squad), που φέρνει επί σκηνής μία ομάδα ανήλικων ηθοποιών-πρωταγωνιστών, που θα ζήσουν το μέλλον τους σε fast forward, σε ένα ιδιότυπο «reality show σαν να το σκηνοθετούσε ο Andy Warhol»· ούτε μόνο η διοργάνωση του 4ου Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου. Είναι κυρίως το σύνολο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορμούν σχεδόν από κάθε παραγωγή της Στέγης, απευθύνονται σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης, περιλαμβάνουν πληθώρα δράσεων- που μπορεί να αφορούν το τεχνικό background μίας παράστασης ή τη συζήτηση πάνω στον Φάουστ (η Στέγη δεν θεωρεί ούτε τον Γκαίτε ούτε τη δραματουργία του Δημητριάδη «απροσπέλαστα» για το ανήλικο κοινό)- και απευθύνονται με φαντασία στο παιδί και τον έφηβο του 21ου αιώνα. Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στον αντίποδα της Πολιτείας, που επιδεικτικά εξοβελίζει την τέχνη και τον πολιτισμό από το δημόσιο σχολείο, φαίνεται να στοχεύει σε κάτι παραπάνω από τη δημιουργία ενσυνείδητων θεατών: στη δημιουργία ολοκληρωμένων, μέσω της τέχνης, ανθρώπων.

Μπορείτε να βρείτε όλο το πρόγραμμα για την περίοδο 2013-2014 εδώ.

Φωτογραφία: από την παράσταση “GANESH VERSUS THE THIRD REICH”