Ο Μαρκ Τουέιν κάποτε είχε γράψει: «Υπάρχουν πέντε είδη ηθοποιών: οι κακές ηθοποιοί, οι δίκαιες ηθοποιοί, οι καλές ηθοποιοί, οι σπουδαίες ηθοποιοί … και μετά υπάρχει η Σάρα Μπερνάρντ».
Η Σάρα Μπερνάρντ, (1844-1923), ήταν μια εμβληματική προσωπικότητα καλύπτοντας το διάστημα από τον 19ο και 20ό αιώνα. Η «Θεία Σάρα», η οποία ήταν καλλιτέχνις καθώς και ηθοποιός, βρίσκεται στο επίκεντρο της σκηνής στο Petit Palais σε μια «εξαιρετική» έκθεση με αφορμή τα 100 χρόνια από τον θάνατό της.
Η έκθεση Sarah Bernhardt, and the woman created the star αφηγείται τη σταδιοδρομία αυτής της σπουδαίας προσωπικότητας. Μέσα από μια εντυπωσιακή έκθεση σχεδόν 400 έργων, οι επισκέπτες μπορούν να πάρουν μια γεύση από τη ζωή αυτού του «ιερού τέρατος», όπως το αποκάλεσε ο Jean Cocteau.
Μια θρυλική ερμηνεύτρια των μεγαλύτερων ρόλων από τον Ρασίν, τον Σαίξπηρ, τον Εντμόντ Ροστάντ και του Αλέξανδρου Δουμά του νεότερου, μεταξύ άλλων. Η έκθεση παρουσιάζει τους μεγαλύτερους ρόλους της μέσα από τα κοστούμια που φορούσε στη σκηνή, φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, αφίσες και άλλα αναμνηστικά. Η «χρυσή φωνή» της και η ψηλή, λεπτή σιλουέτα της – ασυνήθιστη εκείνη την εποχή – κράτησαν το κοινό, καθώς και τον καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κόσμο, ο οποίος απλώς τη λάτρευε.
Το μουσείο διαθέτει σημαντικές συλλογές έργων που συνδέονται με την ηθοποιό, μεταξύ των οποίων το εντυπωσιακό πορτρέτο της που ζωγραφίστηκε το 1876 από τον φίλο της Georges Clairin και δωρήθηκε από τον γιο της Maurice.
Λίγα λόγια για τη ζωή της
Η Σάρα Μπερνάρντ γεννήθηκε στο Παρίσι ως Rosine Bernardt, νόθα κόρη της Julie Bernardt (η Σάρα θα προσθέσει αργότερα ένα h στο επίθετο), γνωστή εταίρα στο Παρίσι εκείνη την εποχή με το όνομα “Youle” και ενός άγνωστου πατέρα.
Τα αρχεία γέννησης της Σάρα χάθηκαν σε πυρκαγιά το 1871, αλλά προκειμένου να αποδείξει τη γαλλική υπηκοότητα, απαραίτητη για την επιλογή της αργότερα στη Λεγεώνα της Τιμής, θα δημιουργήσει μια πλαστή ταυτότητα, στην οποία ήταν η κόρη της “Judith van Hard” και του “Edouard Bernardt” από τη Χάβρη, και σε μεταγενέστερες ιστορίες, φοιτητής νομικής, λογιστής, δόκιμος ναυτικός, ή αξιωματικός του ναυτικού.
Καθώς η παρουσία ενός μωρού δεν ταίριαζε στη φοβερή και αγχωτική ζωή της μητέρας της, η Σάρα μεγάλωσε σε μια πανσιόν και αργότερα σε ένα μοναστήρι. Παιδί με ευαίσθητη υγεία, σκέφτηκε να γίνει καλόγρια, αλλά ένας από τους φημολογούμενους εραστές της μητέρας της, ο μελλοντικός δούκας ντε Μορνύ, ετεροθαλής αδελφός του Ναπολέοντα Γ’, αποφάσισε ότι θα έπρεπε να γίνει ηθοποιός.
Σε ηλικία 13 ετών θα εισαχθεί στο Κονσερβατόριο, τη σχολή υποκριτικής που χρηματοδοτούσε η κυβέρνηση. Δεν θεωρήθηκε ιδιαίτερα ελπιδοφόρα μαθήτρια και, παρόλο που εκτιμούσε ορισμένους από τους δασκάλους της, θεωρούσε τις μεθόδους του Κονσερβατόριου απαρχαιωμένες και πολύ βαθιά ριζωμένες στην παράδοση.
Ένας από τους εραστές της μητέρας της, ο ετεροθαλής αδελφός του Ναπολέοντα Γ’, κανόνισε να εισέλθει στην Comédie-Française. Η Μπέρναρντ συγκέντρωσε σιγά σιγά ένα κοινό, αλλά οι κριτικές ήταν ανάμεικτες. Ο Βίκτωρ Ουγκώ την αγάπησε, τόσο στη σκηνή όσο και στο μπουντουάρ. Στον Τζορτζ Μπέρναρντ Σω δεν άρεσε, γράφοντας ότι η υποκριτική της ήταν «παιδικά εγωιστική» και σχολιάζοντας: «Δεν μπαίνει στον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα: τον αντικαθιστά με τον εαυτό της».
Αποφασισμένη να εδραιώσει την ανεξαρτησία της, η Σάρα αντιστάθηκε στην οικογενειακή πίεση να παντρευτεί έναν πλούσιο, ηλικιωμένο μνηστήρα. Αλλά χρειαζόταν ακόμα τις διασυνδέσεις της μητέρας της Julie, οι οποίες της εξασφάλισαν μια θέση για ένα χρόνο στο μοντέρνο Théâtre du Gymnase (1863-64) από όπου θα φύγει υποστηρίζοντας ότι ο ρόλος της που της ανατέθηκε δεν ήταν ο ιδανικός.
Για τα επόμενα χρόνια οι ακριβείς κινήσεις της είναι ασαφείς. Θα ταξιδέψει για λίγο στην Ισπανία και το Βέλγιο. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι στις 22 Δεκεμβρίου 1864 γέννησε έναν γιο, τον Mauríce, του οποίου πατέρας ήταν ένας νεαρός Βέλγος αριστοκράτης, ο Henri, Prince de Ligne. Στο Théâtre de l’Odéon (1866-72), το δεύτερο θέατρο της Γαλλίας, θα γίνει τελικά η σπουδαία σταρ και θα εγκαθιδρύσει τη φήμη της.
Μια φήμη που θα εκτοξευτεί, γιατί αν κάτι κατέχει πολύ καλά η Σάρα Μπερνάρντ είναι η τέχνη της εκκεντρικής επίδειξης. Λάτρευε τα περίεργα αξεσουάρ όπως μια νεκρή νυχτερίδα, δεν πήγαινε ποτέ σε περιοδεία χωρίς το φέρετρό της, στο οποίο και ισχυριζόταν ότι κοιμόταν. Μια ευρέως διαδεδομένη φωτογραφία μιας γαλήνιας Μπερνάρντ ξαπλωμένης σε ένα φέρετρο, με κλειστά μάτια, σκεπασμένη με λουλούδια, αναμφίβολα χρησίμευσε για να τροφοδοτήσει την περιέργεια του κοινού. Κάποτε ταξίδεψε σε όλη την Αμερική συνοδευόμενη από έναν αλιγάτορα που ονομαζόταν Ali-Gaga (ο οποίος πέθανε, δυστυχώς, ως συνέπεια της κατανάλωσης υπερβολικής ποσότητας γάλακτος και σαμπάνιας).
Αργότερα η Μπερνάρντ θα επιστρέψει στη διάσημη Comédie Française για να ερμηνεύσει μερικούς από τους πιο διάσημους ρόλους της, όπως τη Δυσδαιμόνα στον Οθέλλο του Σαίξπηρ και με τη Comédie Française στο Λονδίνο, στο δεύτερο μέρος της Φαίδρας προτού δημιουργήσει τον δικό της θίασο το 1880 (το θέατρο διατήρησε το όνομά της μέχρι τη γερμανική κατοχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και σήμερα είναι γνωστό ως Théâtre de la Ville) και ξεκινήσει μια διετή περιοδεία στην Αγγλία και τις ΗΠΑ.
Το 1899, σε ηλικία 54 ετών, ανέλαβε τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια γαλλική διασκευή του Άμλετ, μια παράσταση που επανέλαβε στο Λονδίνο και το Στράτφορντ. Οι παραστάσεις της ήταν θρυλικές και οι σχέσεις της θορυβώδεις, που συνδυάζονταν μόνο με την εκπληκτική ικανότητά της να μετατρέπει και τα δύο σε χρήμα.
Η Σάρα, νευρική, οξύθυμη, ευφάνταστη και συχνά άρρωστη- μεγάλωσε θέλοντας απεγνωσμένα αγάπη και προσοχή επινοώντας τρόπους για να την αποκτήσει μέσω της ιδιότυπης και συχνά αλαζονικής συμπεριφοράς της.
Αν και οι κριτικοί κινηματογράφου, οι σινεφίλ και οι μελετητές έχουν επικρίνει τη θεατρική της υποκριτική στον κινηματογράφο, η συμβολή της Μπερνάρντ στον εκκολαπτόμενο κινηματογράφο ήταν τόσο ευρεία όσο και βαθιά. Εμφανίστηκε όχι μόνο σε ρόλους που ήταν οικείοι στη σκηνή στην εκπνοή του 19ου αιώνα (Καμίλ, Βασίλισσα Ελισάβετ, Άμλετ), αλλά και σε νέα και πρωτότυπα πεδία.
Από τις ταινίες που σώζονται, μπορούμε να τη δούμε σε σπάνια πλάνα στην ταινία Bernhardt at Home (1915), σε μια ταινία κοινωνικού προβληματισμού, Jeanne Doré (1916), καθώς και σε μια προπαγανδιστική ταινία που χρηματοδοτήθηκε από το γαλλικό Υπουργείο Πολέμου με στόχο την αμερικανική συμμετοχή στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Mothers of France, 1917).
Η μόνη ταινία που σώζεται από τη μεταπολεμική περίοδο είναι ένα απόσπασμα της σκηνής θανάτου από το Daniel (1920). Μια ταινία που δείχνει την Μπερνάρντ σε ηλικία εβδομήντα επτά ετών να ερμηνεύει έναν νεαρό κατάκοιτο άνδρα που πεθαίνει από εθισμό στη μορφίνη. Το Daniel μαρτυρά τη φήμη της Μπερνάρντ ως ηθοποιού που ειδικεύτηκε στην ερμηνεία του θανάτου. Όπως και οι προηγούμενες ταινίες της, αποτελεί επίσης μαρτυρία της άρνησής της να αποδεχτεί την απόσυρσή της, ακόμη και όταν ήταν πλέον ηλικιωμένη και ασθενής (το δεξί της πόδι είχε ακρωτηριαστεί το 1915).
Ήταν φίλη ζωγράφων όπως ο Gustave Doré, ο Georges Clairin, η Louise Abbéma, και του Alphonse Mucha, αλλά και συγγραφέων όπως ο Victor Hugo, ο Edmond Rostand, ο Victorien Sardou και ο Sacha Guitry, καθώς και μουσικών και συνθετών όπως ο Reynaldo Hahn.
Μια ολόκληρη ενότητα στην έκθεση Sarah Bernhardt, and the woman created the star ανατρέχει και σε άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητές της ως: σκηνοθέτρια θεάτρου, ζωγράφο και, πάνω απ’ όλα, γλύπτρια. Ορισμένα έργα -μεταξύ των οποίων ο Ηλίθιος και ο Θάνατος (1877), ένα υπέροχο μπρούτζινο έργο που φυλάσσεται στο Petit Palais- αποδεικνύουν το ταλέντο της στην τέχνη της γλυπτικής, την οποία ανέπτυξε στη δεκαετία του 1870 υπό τον παρισινό καλλιτέχνη Rodolphe Julian.
Φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, ακόμη και μια ταινία αποκαλύπτουν την τέχνη της, το πλουραλιστικό ταλέντο της αλλά και τη δημοσιότητα που επιδίωκε για το έργο της ως καλλιτέχνις. Επίσης, ένας μεγάλος αριθμός αντικειμένων που της ανήκαν, απεικονίζουν την προσωπική ζωή της Σάρα Μπερνάρντ και την προτίμησή της για την εκκεντρικότητα: τα σπίτια της, τους πολυτελείς, εκλεκτικούς εσωτερικούς χώρους της και την γκαρνταρόμπα της. Η Σάρα Μπερνάρντ μπορεί να θεωρηθεί ως μια πραγματική σταρ μπροστά από την εποχή της, που αναζητούσε συνεχώς νέες τάσεις και χρησιμοποιούσε την εικόνα της για την προσωπική της ανέλκυση.
«Ήταν η πρώτη πραγματική σταρ στην ιστορία- ανοίγοντας τον δρόμο για τις γυναίκες, όπως η Γκρέτα Γκάρμπο, η Μέριλιν Μονρόε, η Μαντόνα και η Μπιγιονσέ», δήλωσε η Annick Lemoine, διευθύντρια του Petit Palais, στα εγκαίνια της έκθεσης, η οποία περιγράφεται από τους κριτικούς ως «εξαιρετική» και «ανεπανάληπτη».
Η φρενίτιδα της λαϊκής συγκίνησης που υποδέχτηκε τον θάνατό της το 1923, σε ηλικία 79 ετών, πρόλαβε τη λατρεία των μεγάλων κινηματογραφικών αστέρων του 20ού αιώνα. Ο Βρετανός συγγραφέας DH Lawrence (David Herbert) όταν είδε την Μπερνάρντ να παίζει το Η κυρία με τις Καμέλιες το 1908 θα γράψει:
«Η Σάρα ήταν υπέροχη και τρομερή … δεν είναι όμορφη, η φωνή της δεν είναι γλυκιά, αλλά υπάρχει η ενσάρκωση του άγριου συναισθήματος που μοιραζόμαστε με όλα τα ζωντανά πλάσματα».
