Origanum vulgare L. Η ρίγανη είναι το διασημότερο αρωματικό φυτό στα ελληνικά πιάτα. Τι θα ήταν η παραδοσιακή ελληνική χωριάτικη σαλάτα χωρίς αυτήν; Το ψημένο ψωμί στα κάρβουνα με ελαιόλαδο και ρίγανη που μοσχοβολάει στο τραπέζι μας για το καλωσόρισμα, τα φρεσκοψημένα ψάρια με ρίγανη και λεμόνι και όλα τα κρεατικά ευωδιασμένα από αυτήν, είναι η πρώτη κυρία στην ελληνική και τη μεσογειακή κουζίνα.
Όχι άδικα τόση δόξα, όχι μόνο για τα αρώματά της αλλά και τη μεγάλη ιστορία της. Τη συναντάμε από το 3000 π.Χ., όταν χρησιμοποιήθηκε από τους Ασσύριους. Κατά τους ελληνικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, ήταν ένα από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα βότανα για ιατρικούς κυρίως σκοπούς. Το όνομα της ρίγανης είναι ένας συνδυασμός των ελληνικών λέξεων «όρος» και «γανός» που μαζί σημαίνουν «χαρά των βουνών».
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει μόνο μια «ρίγανη», αλλά αρκετά είδη. Το Origanum vulgare, αναφέρεται επίσης και ως άγρια μαντζουράνα, μέλος της φυτικής οικογένειας Lamiaceae, είναι γενικά η ποικιλία μπαχαρικών που πωλείται στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ρίγανη πιστεύεται ότι αρχικά προέρχεται από τις βουνοπλαγιές της Ελλάδας και της Ιταλίας, αλλά και άλλων μεσογειακών χωρών. Η ρίγανη της Ελλάδας θεωρείται η καλύτερη σε ποιότητα και είναι η διασημότερη, εξαιτίας της ιδιαίτερα πικάντικης γεύσης και του υπέροχου αρώματός της. Ολόκληρη η Ελλάδα μυρίζει ρίγανη!
Η ρίγανη έγινε διάσημη για τις πολλαπλές χρήσεις της, για την κουζίνα ως μπαχαρικό αλλά και για τις θεραπευτικές χρήσεις της. Μία από τις αρχικές χρήσεις του λαδιού ρίγανης ήταν ως θεραπεία για τον πονοκέφαλο, αντίδοτο για το δηλητήριο, για να βοηθήσουν τις αναπνευστικές παθήσεις και να καταπραΰνουν τσιμπήματα εντόμων και σκορπιών.
Λέγεται ότι ο Αριστοτέλης, παρατήρησε ότι οι χελώνες όταν έτρωγαν φίδια θα έτρωγαν αμέσως τα φύλλα από ένα φυτό ρίγανης. Στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή αυτοκρατορία οι εφαρμογές των φύλλων χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία ασθενειών ως πληγών του δέρματος και για την ανακούφιση των πονεμένων μυών και ως αντισηπτικό. Η ρίγανη έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε παραδοσιακά φάρμακα για ασθένειες όπως άσθμα, κράμπες, διάρροια και δυσπεψία.
Ο Ιπποκράτης, γνωστός ως ο «πατέρας της δυτικής ιατρικής», συμμετείχε επίσης στο να κάνει τη ρίγανη ένα πολύ γνωστό ιατρικό βότανο. Χρησιμοποίησε τη ρίγανη για τη προστασία από αναπνευστικά και γαστρεντερικά προβλήματα και ήταν από τους πρώτους που αναγνώρισε τις αντισηπτικές της ιδιότητες.
Ο Διοσκουρίδης τη συνιστούσε σε αυτούς που είχαν χάσει την όρεξή τους. Η ρίγανη όμως δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο για ιατρικούς σκοπούς. Έχει επίσης πολλές παραδοσιακές χρήσεις σε αρχαίους πολιτισμούς.
Κατά τη διάρκεια ρωμαϊκών και ελληνικών γαμήλιων τελετών, η νύφη και ο γαμπρός στέφονταν με δάφνες που περιλάμβαναν ρίγανη. Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, η ρίγανη είχε μαγικές και πνευματικές ιδιότητες. Φυτεύτηκε γύρω από τάφους, έτσι ώστε ο νεκρός να αναπαυθεί εν ειρήνη.
Τα φύλλα της μεταφέρονταν συχνά ως γούρια καλής τύχης και χρησιμοποιήθηκαν σε μαγικά ξόρκια προσανατολισμένα στην επίτευξη ευτυχίας και ηρεμίας. Ακόμα και σήμερα είναι σύμβολο χαράς και ευτυχίας, κληρονομήσαμε αυτό το σύμβολο από τους αρχαίους Έλληνες.
Αν και άφθονη στις αυλές των σπιτιών, ήταν πάντα επιθυμητή και αγαπητή, γιατί πίστευαν ότι ήταν απαραίτητη για να τα προστατεύει από το κακό. Σήμερα, στην Ελλάδα, το έγχυμα ρίγανης εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως λαϊκό φάρμακο κατά του κρυολογήματος και του στομάχου και για τη διατήρηση της υγείας.
Συνδυάζεται υπέροχα με τα άνθη θυμαριού, με λεμόνι και ελαιόλαδο. Τα φρέσκα ανθισμένα κλωνάρια της θα τα συναντήσουμε στις κορφές των πιάτων, με σκοπό να προσελκύσει την όρεξη και τη καλή διάθεση στο υπέροχο ελληνικό μεσημεριανό τραπέζι.
Παρασκευή είναι σήμερα θα πάω στη λαϊκή
να κάνω έναν περίπατο στ’ αποκεφαλισμένα περιβόλια
να δώ την ευωδιά της ρίγανης
σκλάβα σε ματσάκια.
Κική Δημουλά
Από τη συλλογή Η εφηβεία της λήθης, 1994
