Επιμέλεια: Πέπη Νικολοπούλου
«Νομίζω ότι η γλυπτική, αν έχει οποιαδήποτε δυνατότητα, έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί τον δικό της τόπο και χώρο και να λειτουργεί σε αντίθεση με τους χώρους και τα μέρη όπου δημιουργείται» – Ρίτσαρντ Σέρα
Ο Ρίτσαρντ Σέρα, ο γλύπτης με τις γιγαντιαίες ατσάλινες δημιουργίες του που σε μεγάλο βαθμό καθόρισαν το μινιμαλιστικό κίνημα τέχνης, πέθανε σε ηλικία 85 ετών. Σύμφωνα με πληροφορίες από τους New York Times πέθανε την Τρίτη στο σπίτι του στο Orient της Νέας Υόρκης, ενώ ο δικηγόρος του καλλιτέχνη δήλωσε πως έδινε μάχη με την πνευμονία.
Τα γλυπτά του Σέρα καθόρισαν μια γενιά καλλιτεχνικής δημιουργίας. Δουλεύοντας σε ασυνήθιστα μεγάλη κλίμακα, ο Σέρα φιλοτέχνησε γιγαντιαία έργα τέχνης επιστρατεύοντας σπείρες, κύβους και κώνους από χάλυβα. Ατσάλινα γλυπτά που καταλαμβάνουν και σχεδόν ορίζουν αισθητικά ένα χώρο προκαλώντας έντονη σωματική αντίδραση στον θεατή:
«Δουλεύω στα όρια του εφικτού», είχε αναφέρει κάποτε ο Σέρα. Ήταν περισσότερο γνωστός για τα γιγαντιαία καμπυλωτά φύλλα οξειδωμένου χάλυβα, όπως η σειρά 1.034 τόνων The Matter of Time που κυριολεκτικά καταλαμβάνει την κεντρική αίθουσα του Μουσείου Guggenheim στο Μπιλμπάο.
Γεννήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο το 1939 από Ρωσοεβραία μητέρα και Ισπανό πατέρα που δούλευε σε ναυπηγείο. Ο νεαρός τότε Serra εμπνεύστηκε βλέποντας ένα πλοίο να καθελκύεται, ενώ ενθαρρύνθηκε από τη μητέρα του να ζωγραφίζει.
Σπούδασε καλές τέχνες στο Γέιλ μαζί με άλλους συμφοιτητές του, όπως ο Τσακ Κλόουζ και η μετέπειτα πρώτη σύζυγός του Νάνσι Γκρέιβς. Μεγάλο μέρος της δεκαετίας του 1960 δραστηριοποιήθηκε ως μέλος της underground καλλιτεχνικής σκηνής της Νέας Υόρκης, δουλεύοντας με αντισυμβατικά υλικά όπως λάτεξ, νέον και λιωμένο μόλυβδο – το τελευταίο το χρησιμοποιούσε για τα splash pieces του, δημιουργώντας την αίσθηση ενός κουρελιασμένου μετάλλου πάνω σε τοίχους.
Ο Σέρα βρήκε έμπνευση κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Παρίσι με τον Φίλιπ Γκλας, κατά τη διάρκεια του οποίου επισκέφθηκε το στούντιο του Κονσταντίν Μπρανκούζι και τριγυρνούσε στα στέκια του ήρωά του Αλμπέρτο Τζιακομέτι. Αλλά ήταν στην Ισπανία, που ο Σέρα άρχισε να επανεξετάζει όλα όσα γνώριζε για την τέχνη, επαναπροσδιορίζοντας την πρακτική του γύρω από τη γλυπτική, βλέποντας τον πίνακα του Ντιέγκο Βελάσκεθ Las Meninas -ένα ομαδικό πορτρέτο του 17ου αιώνα που παίζει με την έννοια της θέασης. Πρωταγωνιστής στο έργο του είναι ο θεατής πλέον, σε αυτόν θα εστιάσει θεωρώντας τον το πραγματικό αντικείμενο της δουλειάς του.
The Great Richard Serra (1938-2024) pic.twitter.com/OYNavz0o9l
— Philip Glass (@philipglass) March 27, 2024
Το 1970 ο Σέρα ταξιδεύει και αρχίζει να δημιουργεί γλυπτά τοπίου, στην Ιαπωνία, τον Καναδά και σε όλες τις ΗΠΑ, εστιάζοντας στην τοπογραφία κάθε τοποθεσίας και στο πώς το έργο θα αλληλεπιδρούσε με αυτήν καθώς ο θεατής θα περπατούσε γύρω της. Γλυπτά πελώρια, επιβλητικά που δημιουργούν αίσθημα αποπροσανατολισμού, εντείνοντας την ανάγκη διαφυγής. Για αυτό άλλωστε και τα γλυπτά του στον δημόσιο χώρο θα προκαλέσουν και τη μεγαλύτερη διαμάχη.
Το 1981, όταν το Tilted Arc (1981) εγκαταστάθηκε στην Federal Plaza του Μανχάταν, το μήκους 36,5 μέτρων σκουριασμένο ατσάλι δίχασε τον κόσμο με τους επικριτές να το χαρακτηρίζουν ως ενοχλητικό. Αφίσες απειλητικές κυκλοφορούν με με τη φράση Σκοτώστε τον Σέρα. Κατά τη διάρκεια δημόσιας ακρόασης το 1985, η κριτική επιτροπή ψήφισε υπέρ της απομάκρυνσης του γλυπτού. Ο Σέρα έφτασε στο σημείο να μηνύσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ για την ετυμηγορία, αλλά θα αποτύχει. Το έργο κόπηκε σε τρία μέρη και τώρα βρίσκεται σε μια αποθήκη στο Μπρούκλιν.
Παρά την απειλητική τους ποιότητα, τα γλυπτά του Σέρα έχουν γοητεύσει τους θεατές σε όλο τον κόσμο. Τα έχουν δει σε όλο τον κόσμο, σε χώρους από το Dia Beacon στο Upstate της Νέας Υόρκης μέχρι τις ερήμους του Κατάρ.
Οι κριτικοί έχουν μιλήσει υπερθετικά για το έργο του Σέρα, θεωρώντάς το ως ένα έργο που άλλαξε τα δεδομένα και κατάφερε να ωθήσει τη γλυπτική σε νέα εννοιολογικά πεδία. Αγωνίστηκε με τους τρόπους με τους οποίους ένα έργο τέχνης, όχι μόνο υπάρχει στον χώρο αλλά και τον επαναπροσανατολίζει, διαμορφώνοντας τον τρόπο με τον οποίο οι θεατές προσεγγίζουν την περιοχή γύρω τους. Αντίστοιχα, τα γλυπτά του περιορίζουν, διαστρεβλώνουν και μπλοκάρουν ποικιλοτρόπως τους χώρους στους οποίους κατοικούν οι θεατές, αναγκάζοντάς τους να κινηθούν μέσα στις γκαλερί με τρόπους που κανονικά δεν θα μπορούσαν.
«Νομίζω ότι η γλυπτική, αν έχει οποιαδήποτε δυνατότητα, έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί τον δικό της τόπο και χώρο και να λειτουργεί σε αντίθεση με τους χώρους και τα μέρη όπου δημιουργείται», είπε κάποτε ο Σέρα. «Με ενδιαφέρουν τα έργα όπου ο καλλιτέχνης είναι ένας δημιουργός “αντι-περιβάλλοντος”, το οποίο παίρνει τον δικό του τόπο ή δημιουργεί τη δική του κατάσταση, ή διαιρεί ή δηλώνει τη δική του περιοχή».
Μέχρι τον θάνατό του θεωρούνταν ο πιο γνωστός εν ζωή γλύπτης στις ΗΠΑ, με το βαρύ, φυσικό έργο του να έρχεται όλο και περισσότερο σε αντίθεση με το αέρινο εφήμερο της ψηφιακής εποχής.
