Το ΠΑΣΟΚ για τον πολιτισμό

Η Γενική Γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, κ. Λίνα Μενδώνη, με την πολυετή εμπειρία της στα ζητήματα σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτιστικής πολιτικής μιλάει στο ελculture για τις θέσεις του ΠΑΣΟΚ για τον πολιτισμό.

ελc: Ποιες είναι οι προτεραιότητές σας στο πεδίο του πολιτισμού;
Λίνα Μενδώνη: Βασική προτεραιότητα είναι η πρόσβαση στον πολιτισμό ‒ την πολιτιστική κληρονομιά και τη σύγχρονη δημιουργία. Ιδιαίτερα σήμερα ο πολιτισμός αναδεικνύεται το πλέον αποτελεσματικό μέσο για την άρση των διακρίσεων και των ανισοτήτων καθώς και της περιθωριοποίησης των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων.

Ακολουθεί η εξασφάλιση των προϋποθέσεων για ελεύθερη και ποιοτική πολιτιστική δημιουργία και έκφραση σε όλους τους τομείς που συνθέτουν το σύγχρονο πολιτιστικό πρόσωπο της Ελλάδας, με σεβασμό στη διαφορετικότητα και στον πλουραλισμό. Τα εργαλεία περιλαμβάνουν αφενός την κρατική μέριμνα για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος φιλικού προς τους δημιουργούς και αφετέρου την αξιολόγηση με σαφείς κανόνες και αξιοκρατικά κριτήρια και κατόπιν την ενδυνάμωση συγκεκριμένων δράσεων και πρωτοβουλιών, που εμφανίζουν τόσο μια καλλιτεχνική δυναμική όσο και την αποδοχή του κοινού. Αυτό επιχειρήθηκε με το Μητρώο, που καθιερώθηκε για πρώτη φορά στο ΥΠΠΟΤ το 2010, καθώς και με τις στοχευμένες επιχορηγήσεις σε φορείς που απέδειξαν ότι μπορούν να σταθούν σε ένα αξιοκρατικό περιβάλλον. Επίσης, στις προτάσεις του ΠΑΣΟΚ περιλαμβάνεται η μετά από αξιολόγηση αξιοποίηση των καταργηθέντων Δικτύων Πολιτισμού καθώς και η στήριξη των δημιουργών μέσα από την προστασία των βασικών εργασιακών τους σχέσεων, τα ειδικά προγράμματα ενίσχυσης των πρωτοεμφανιζόμενων και νέων δημιουργών καθώς και η θέσπιση βραβείων και, τέλος, η στήριξη των ερασιτεχνικών πρωτοβουλιών μέσα από τη θέσπιση ενός νέου πλαισίου για τον εθελοντισμό.

Ο πολιτισμός στην ενιαία σύλληψή του αποτελεί μια παραγωγική δύναμη. Η εφαρμογή πρότυπων πολιτικών πολιτιστικού τουρισμού, κάτι που δοκιμάστηκε στην πράξη την τελευταία διετία στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, αποτελεί βασική αναπτυξιακή επιλογή. Το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ προβλέπει την ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης του πολιτιστικού κεφαλαίου (μνημεία, κινητά ευρήματα, αρχεία, άυλη κληρονομιά κ.λπ.) καθώς και τη διαχείριση και αξιοποίησή του μέσα από τους κατάλληλους θεσμούς, οι οποίοι θα παρέχουν πρόσβαση στην παγκόσμια κοινότητα. Επίσης, άμεση προτεραιότητα συνιστά η προώθηση των αδειών προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας (creative commons) και ο εκσυγχρονισμός της οικείας ελληνικής νομοθεσίας, ώστε να παρέχεται από το δημιουργό στους χρήστες η δυνατότητα αναπαραγωγής, διανομής, παρουσίας στο κοινό και μετατροπής του καλλιτεχνικού έργου.

Αυτό στο οποίο καλούμαστε ως κοινωνία να δώσουμε εφεξής ιδιαίτερη έμφαση είναι η εμπέδωση ενός πολιτισμού της καθημερινότητας. Η ενίσχυση του προγράμματος μεγάλων μουσειακών υποδομών, η αναβάθμιση του περιβάλλοντος των υποβαθμισμένων περιοχών με τη δημιουργία πολιτιστικών υποδομών σε αυτές, οι εικαστικές και αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο, με στόχο τη βελτίωση της αισθητικής πυκνοκατοικημένων περιοχών, η περαιτέρω ανάπτυξη των προγραμμάτων ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων σε συνδυασμό με την ανάπτυξη δράσεων σύγχρονου πολιτισμού, στο πλαίσιο της γενικότερης αντίληψης για την ανάδειξη των κέντρων των πόλεων σε πηγές ένωσης πολιτισμών και πολιτισμικών τάσεων και η επαναφορά της «Απόσυρσης κτηρίων» αποτελούν επιμέρους εργαλεία, ορισμένα από τα οποία επανέφερε το ΠΑΣΟΚ στο δημόσιο διάλογο και στην πράξη, με πρωτοβουλίες όπως αυτή για το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και την Πολιτιστική Ακτή Πειραιά.

Ο έκτος άξονας αφορά στην επανατοποθέτηση της παρέμβασης της Κεντρικής Διοίκησης στην άσκηση της Περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής, την οποία θεσμοθετήσαμε άλλωστε με την εφαρμογή του «Καλλικράτη». Για την τόνωση των θεσμών της Περιφέρειας το ΠΑΣΟΚ δημιούργησε και εφάρμοσε Προγραμματικές Συμβάσεις ήδη από τη δεκαετία του ’90. Την τελευταία διετία, το ΥΠΠΟΤ υπέγραψε περισσότερες από 120 Προγραμματικές Συμβάσεις, με αντικείμενο τόσο την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και την τόνωση του σύγχρονου πολιτισμού. Επίσης, κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία προϋποθέσεων για τη δικτύωση των πολιτιστικών δομών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η μεταξύ τους επικοινωνία και συνεργασία, τόσο με τα μητροπολιτικά και περιφερειακά κέντρα όσο και με φορείς του εξωτερικού.

ελc: Πώς θα ενισχυθεί ο ελληνικός πολιτισμός, ώστε να αποτελεί ένα εξαγώγιμο προϊόν που θα επιφέρει έσοδα αλλά και θα αναδεικνύει την εικόνα της χώρας;
Λ.Μ.: Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να επαναδιατυπώσω το ερώτημα ως εξής: Αναγκαία συνθήκη για να αποφέρει ο ελληνικός πολιτισμός έσοδα είναι η ανάδειξη της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του καθώς και η αναβάθμιση της εικόνας της χώρας.
Ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει αυτόνομη παραγωγική δύναμη με την εξωστρεφή αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας καθώς και με τη δημιουργία ποιοτικών προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών, στο πλαίσιο των πολιτιστικών-δημιουργικών βιομηχανιών, και την κατάλληλη χρησιμοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες και, τέλος, τη δημιουργία συνεργιών μεταξύ των παραπάνω.

Τα παραπάνω αποτελούν εξάλλου και τα βασικά σημεία της συζήτησης που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή στο πλαίσιο της Στρατηγικής Ευρώπης 2020 για την Έξοδο από την Κρίση, όπου διατυπώνεται ένα όραμα για την κοινωνική οικονομία της αγοράς και δίνεται έμφαση τόσο στην οικονομική διάσταση του πολιτισμού όσο και στην πολυεπίπεδη συμβολή του στο πλαίσιο της τουριστικής ανάπτυξης.

Ωστόσο, το πολιτισμικό κεφάλαιο σε μεγάλο βαθμό δεν είναι ανανεώσιμο. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην πολιτισμική κληρονομιά, οι σημερινές γενιές πρέπει να μεριμνήσουν για τη διαφύλαξη του πολιτισμικού αποθέματος και να επενδύσουν στον διαρκή εμπλουτισμό του, ούτως ώστε στη συνέχεια να αντλήσουν από αυτό πόρους. Προϋπόθεση για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού είναι η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, που παρέχει το πλαίσιο για τις εμπειρίες εκείνες που σε μια οικονομία των εμπειριών θα προσελκύσουν τον επισκέπτη για περισσότερες από μία φορές και σε όλη τη διάρκεια του έτους, συμβάλλοντας στην άμβλυνση της εποχικότητας της τουριστικής ζήτησης και στην καθιέρωση εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

Η πολιτική πολιτισμού οφείλει να επενδύσει στη δημιουργικότητα, σε δίκτυα αριστείας, σε ευκαιρίες καινοτομίας και συνεργασίας δημιουργών και επιστημόνων, σε περιφερειακά προγράμματα, στην ψηφιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος, στη σύγκλιση και στο διάλογο με την κοινωνία της γνώσης. Η πολιτιστική πολιτική του ΠΑΣΟΚ έχει στόχο να αναδείξει το πολιτιστικό προϊόν, να ενθαρρύνει πρωτότυπες επιχειρηματικές ιδέες και να δώσει προβάδισμα στους ταλαντούχους.

Τέλος, σε μια περίοδο μείωσης των κρατικών δαπανών για τον πολιτισμό οφείλουμε να επανεξετάσουμε και να βελτιώσουμε το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για τις χορηγίες, έτσι ώστε να αξιοποιηθεί κατά το βέλτιστο τρόπο η συνέργια της κρατικής μέριμνας με την ιδιωτική πρωτοβουλία.

ελc: Τι θα κάνετε για να ενισχύσετε την πολιτιστική επιχειρηματικότητα και την εξωστρέφειά της;
Λ.Μ.: Επιγραμματικά θα αναφερθώ στα εξής άμεσα μέτρα:
– Δημιουργία προϋποθέσεων και κινήτρων συγχρηματοδότησης πολιτιστικών δράσεων (σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα) με διαδικασίες διαφάνειας, αξιολόγησης, διασφάλισης του ποιοτικού αποτελέσματος και κοινωνικής λογοδοσίας (θεσμοθέτηση αναπτυξιακών και φορολογικών κινήτρων για την τόνωση της επιχειρηματικότητας, την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τη δημιουργία δικτύων διανομής και με την προώθηση κανόνων πιστοποίησης βάσει αυστηρών και διάφανων κριτηρίων).
– Προώθηση και προβολή πιστοποιημένων προϊόντων και υπηρεσιών σε συνεργασία με την ιδιωτική πρωτοβουλία και ιδιαίτερα με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, σε καθορισμένο πλαίσιο αρχών και κινήτρων με διαφανείς διαδικασίες σε εξειδικευμένους και προνομιακούς για τη χώρα μας τομείς, όπως για παράδειγμα τα διατροφικά προϊόντα, η παραγωγή μουσειακών αντιγράφων και προϊόντων κ.λπ.
– Προώθηση επιστημονικών συμβατικών αλλά και ηλεκτρονικών εκδόσεων, ιδίως στο πεδίο της μελέτης και της έρευνας της πολιτιστικής κληρονομιάς.
– Δημιουργία και προώθηση «έξυπνων» υπηρεσιών και προϊόντων στην τουριστική αγορά με την αξιοποίηση των σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών.
– Προσέλκυση διεθνών γεγονότων και εκθέσεων, στο πλαίσιο ενός Δικτύου Ελληνικών Φεστιβάλ.
– Παραγωγή ταινιών και υπηρεσιών στην Ελλάδα.
– Δημιουργία «Κυψελών Δημιουργικότητας και Καινοτομίας» για την παραγωγή προστιθέμενης αξίας, με τη δημιουργία περιφερειακών πολιτιστικών εργαστηρίων με αντικείμενο τη σύνθεση των τεχνών με τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες και τις νέες τεχνολογίες, στο πλαίσιο της συνεργασίας και της δικτύωσης με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και τα Ερευνητικά Κέντρα.

Είναι αυτονόητο ότι τα παραπάνω προϋποθέτουν εξίσου τη συνέπεια του κράτους στις οικονομικές του υποχρεώσεις έναντι των επιχειρηματιών και την αποκατάσταση και την εμπέδωση ενός κλίματος εμπιστοσύνης που έχει διαρραγεί, στο πλαίσιο της έντονης οικονομικής κρίσης που βιώνουμε αυτή την περίοδο.

ελc: Ποιες είναι οι προτεραιότητές σας όσον αφορά τις διακρατικές συνεργασίες και την εισαγωγή πολιτιστικών προϊόντων και παραγωγών από το εξωτερικό;
Λ.Μ.: Σε περίοδο κρίσης, οι διακρατικές συνεργασίες καθίστανται απολύτως απαραίτητες για την αποφυγή της πολιτισμικής απομόνωσης και συνάμα εξαιρετικά δυσχερείς ως προς την υλοποίησή τους, λόγω του υψηλού τους κόστους. Πάγιο κριτήριο αποτελεί η ποιότητα και η καινοτομία, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει η δημιουργία νέων δεσμών και η εμπέδωση των παραδοσιακών σχέσεων. Περαιτέρω, όπως ήδη ανέφερα, οι συνεργασίες μας οφείλουν εφεξής να εντάσσονται σε ένα πλαίσιο συνεργειών και δικτύων, ούτως ώστε να προκύπτουν οικονομίες κλίμακας αλλά και μέγιστη διάχυση και πρόσβαση του κοινού στα πολιτισμικά αγαθά, ενώ ιδιαίτερη έμφαση πρέπει εφεξής να δίνεται στην πλήρη αμοιβαιότητα και ανταποδοτικότητα καθώς και στις δυνατότητες που παρέχει η συμπαραγωγή.

ελc: Ποια προγράμματα και πόροι μπορούν να αξιοποιηθούν στη χώρα μας για την παραγωγή και διάδοση του πολιτισμού;
Λ.Μ.: Στην παρούσα συγκυρία τα προγράμματα και οι πόροι που είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν για την παραγωγή και τη διάδοση του πολιτισμού είναι κατά βάση τα προγράμματα της ΕΕ, είτε πρόκειται για το ΕΣΠΑ 2007-2013 είτε για το Πρόγραμμα «Πολιτισμός 2007-2013» και το σχεδιαζόμενο διάδοχο πρόγραμμα είτε για άλλα χρηματοδοτικά μέσα και εργαλεία, στα οποία εντάσσονται και οι Συμπράξεις Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ).
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε τον ιδιαίτερο ρόλο που καλούνται και μπορούν να παίξουν στο ζήτημα της παραγωγής και της διάδοσης πολιτισμικών προϊόντων και υπηρεσιών και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Από την πλευρά της πολιτείας, αυτό προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο και δεσμευτικό πρόγραμμα πολιτισμού προς τα ΜΜΕ βάσει συμφωνίας, που θα υπερβαίνει το αποδοτικό διαφημιστικά ψυχαγωγικό θέαμα και θα ενσωματώνει επιμορφωτικές και πολιτιστικές εκπομπές, στιγμιότυπα και αφιερώματα στις ζώνες υψηλής τηλεθέασης και ακροαματικότητας της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου.

ελc: Πώς θα ενισχυθεί ο πολιτισμός σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης της χώρας;
Λ.Μ.: Ο πολιτισμός μπορεί και οφείλει να αποτελέσει κορμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε στην κατεύθυνση αυτή έγιναν ουσιαστικά βήματα την τελευταία διετία, τόσο από το Υπουργείο Παιδείας όσο και από το Υπουργείο Πολιτισμού.
– Με το διαρκή εμπλουτισμό και την αναβάθμιση των μαθημάτων τέχνης και καλλιτεχνικής παιδείας.
– Με την ανάδειξη των Μουσείων σε τόπους παιδείας και ψυχαγωγίας, με αξιοποίηση της τεχνολογίας και των διαδραστικών μεθόδων.
– Με την ψηφιοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων Πολιτισμού και τη δημιουργία ηλεκτρονικών εκπαιδευτικών βιβλιοθηκών, κάτι που ήδη προωθήσαμε κατά τη θητεία μας στο ΥΠΠΟΤ μέσω του ΕΣΠΑ.
– Με την ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα του τοπικού πολιτισμού, τόσο στο πεδίο της παράδοσης όσο και της σύγχρονης δημιουργίας. Με ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για την τοπική ιστορία και τον τοπικό πολιτισμό καθώς και προγράμματα διάσωσης και διάδοσης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
– Με ειδικά προγράμματα γνωριμίας και ώσμωσης των μεταναστών με τον πολιτισμό της χώρας που επέλεξαν να ζουν.