H Βαλκυρία είναι το πρώτο έργο του Ρίχαρντ Βάγκνερ που παρουσιάζεται στις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, σε μια διεθνή συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα της Δανίας, σε μουσική διεύθυνση Ρόλαντ Κλούττιχ και σκηνοθεσία Τζων Φούλτζεϊμς. Πρόκειται για το δεύτερο πολύ δημοφιλές μέρος της τετραλογίας Το δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ του Βάγκνερ που πολύ συχνά παρουσιάζεται αυτόνομα. Διάσημος παραμένει ο «Καλπασμός των Βαλκυριών», τον οποίο ο Φράνσις Φορντ Κόπολα αξιοποίησε στην ταινία του Αποκάλυψη τώρα (1979). Η σύνθεση του κολοσσιαίου αυτού έργου, στα πρότυπα της τριλογίας Ορέστεια του Αισχύλου, απασχόλησε τον Βάγκνερ επί πολλά χρόνια και αποτελεί τον καρπό των ιδεολογικών ζυμώσεων που κυριαρχούσαν στον γερμανικό χώρο κατά τα μέσα του 19ου αιώνα και των οποίων μετείχε ο συνθέτης την περίοδο από το 1841 έως το 1849 κατά την παραμονή του στη Δρέσδη. Μέσα από Το δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ, ο Βάγκνερ θέλησε να ασκήσει κριτική στην πρωτοβιομηχανική κοινωνία της εποχής του, στον θεσμό του γάμου και στις σχέσεις εξουσίας.
Στο έργο συναντάμε τις Βαλκυρίες, τις κόρες του παντοδύναμου Βόταν, του αρχηγού των θεών. Είναι οι πολεμίστριες που οδηγούν τις ψυχές των νεκρών ηρώων στη Βαλχάλλα. Συλλέγουν από τα πεδία των μαχών, τους πιο γενναίους από τους νεκρούς πολεμιστές. Λειτουργούν ως σύνολο αλλά η καθεμία έχει και τη δική της προσωπικότητα όπως εξελίσσεται στη σκηνή. Οι Βαλκυρίες φοβούνται την οργή και την τιμωρία που θα τους επιβληθεί σε περίπτωση ανυπακοής του Βόταν. Κάποιες όμως δείχνουν περισσότερη τόλμη και δυναμισμό. Ζητήματα αδελφικής αλληλεγγύης, φεμινισμού και της κατάρρευσης του παλιού μπροστά στο νέο που έρχεται είναι κάποια απ’ όσα καθιστούν το έργο διαχρονικό.
Η Κατερίνα Σαντμάγιερ, η Βιολέττα Λούστα, η Ταξιαρχούλα Κανάτη, η Νεφέλη Κωτσέλη, η Δήμητρα Καλαϊτζή-Τηλικίδου, η Φωτεινή Αθανασάκη, η Άννα Τσελίκα και η Χρυσάνθη Σπιτάδη μιλούν στο ελc για τη Βαλκυρία που υποδύονται και ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που ξεχωρίζουν στο έργο κι έχει αντίκτυπο στη σύγχρονη εποχή μας.
Φωτεινή Αθανασάκη
Είμαι η Rossweisse (θα μπορούσε να σημαίνει Λευκό Άτι). Τα περισσότερα ονόματα των Βαλκυρίων έχουν εφευρεθεί από τον Βάγκνερ και μπορεί να υποδηλώνουν στοιχεία του χαρακτήρα της καθεμίας ή κάποιο χαρακτηριστικό της (π.χ. καλπάζει πάνω σε Λευκό Άτι). Είμαστε κόρες του Βόταν από διαφορετικές μητέρες, ανήκουμε στους Ημίθεους και σαν πολεμίστριες, ιππεύουμε στη μάχη, αποφασίζουμε την έκβασή της (κατ’ επιθυμία/εντολή του πατέρα μας) και οδηγούμε τις ψυχές των νεκρών ηρώων στη Βαλχάλλα.
Το χαρακτηριστικό του ρόλου μου είναι ότι παρόλο που και εγώ φοβάμαι την οργή του Βόταν, παραμένω ψύχραιμη και προσπαθώ να προστατεύσω και να κρύψω τη Βρουγχίλδη από αυτόν. Δίνω το έναυσμα και στις υπόλοιπες να προσπαθήσουμε όλες μαζί να κατευνάσουμε την οργή του και να κερδίσουμε χρόνο για την αδερφή μας.
Η Βαλκυρία είναι μια έξυπνη, δυναμική, ατρόμητη γυναίκα που θα αψηφήσει την εντολή του Παντοδύναμου Πατέρα της για να ακολουθήσει αυτό που θεωρεί σωστό. Θα παλέψει και θα υπερασπιστεί σθεναρά τα πιστεύω και τις επιλογές της, ακόμα και όταν αυτό σημαίνει την αποκαθήλωσή της και την παραδειγματική της τιμωρία. Είναι λοιπόν για εμένα μια διαχρονική πηγή έμπνευσης: Να αγωνίζομαι για τα πιστεύω και τα ιδανικά μου, ανεξάρτητα από το κόστος και τις συνέπειες!
Δήμητρα Καλαϊτζή – Τηλικίδου
Ο ρόλος που ερμηνεύω είναι αυτός της Siegrune. Η Siegrune είναι η Βαλκυρία που καταφθάνει πάντοτε αργότερα από τις άλλες αδερφές της στη Βαλχάλλα, καθώς αρέσκεται στο να δουλεύει υπερωρίες, είναι δηλαδή η εργασιομανής της ομάδας. Είναι η πρώτη που αρχικά αντιτίθεται στην έκκληση της Brünnhilde να παραβούν τις εντολές του πατέρα τους Wotan και να προστατεύσουν την Sieglinde. Γρήγορα όμως τάσσεται με το μέρος της επαναστάτριας Brünnhilde υποδεικνύοντ;άς της μάλιστα ασφαλές καταφύγιο προς την Ανατολή. Φαίνεται λοιπόν πως είναι πολυταξιδεμένη και δεν διστάζει να μοιραστεί τη γνώση της υποστηρίζοντας έτσι τη θαρραλέα αδερφή της.
Η Βαλκυρία αντλεί την πηγή της έμπνευσής της από τη σκανδιναβική και γερμανική μυθολογία. Σε βαθύτερο ωστόσο επίπεδο αναφέρεται στην αντίθεση απέναντι στη φθαρμένη και κατεστημένη μορφή εξουσίας και την επικείμενη αντικατάστασή της από κάτι καινούριο. Αυτό το διαχρονικό λοιπόν μήνυμα της κατάρρευσης του παλιού μπροστά στο νέο που έρχεται δεν μπορεί παρά να αγγίζει και να προβληματίζει το κοινό κάθε κοινωνίας, κάθε εποχής.
Ταξιαρχούλα Κανάτη
Υποδύομαι τη Βαλκυρία Όρτλιντε σύμφωνα με το κείμενο της είναι ατρόμητη αλλά συναισθηματική και προστατευτική. Είναι εκείνη η οποία θα ξεκινήσει πρώτη ένα αστείο όπως αυτό των αντίπαλων, εχθρών ηρώων που μεταφέρουν στη Βαλχάλλα με τα άλογα. Η Όρτλιντε θα προτείνει να βοηθήσουν τη Βρουνχίλδη όταν την βλέπει να παραπατά. Η Όρτλιντε είναι επίσης αυτή που μαζί με τη Βάλτράουτε στέκονται πίσω από όλες και «βαστούν τσίλιες» πότε θα φτάσει ο οργισμένος Βόταν. Και τέλος όταν πατέρας Βόταν καταφθάνει μπαίνουν μπροστά να προστατεύουν την αδερφή τους από τη μανία του. Είναι εκείνη που θα τον αποκαλέσει για ακόμα μια φορά «πατέρα» προτείνοντας να τις αφήσει να του απαλύνουν τον πόνο.
Ο Βόταν και η Φρίκα ενεργούν με το μυαλό στην εξουσία. Η Βρουνχίλδη κατάλαβε όμως πως το σημαντικότερο στη ζωή είναι η αγάπη. Σπάει της απόλυτες υπολογισμένες εντολές του πατέρα της, γιατί αυτό δεν οδηγεί στην ολοκλήρωση και την ευτυχία. Ενεργεί με βάση το συναίσθημα και την αγάπη. Στο τέλος δικαιώνεται και ας καταστρέφεται.
Νεφέλη Κωτσέλη
Η Βαλκυρία του Βάγκνερ, αποτελεί τη δεύτερη όπερα της τετραλογίας του Δαχτυλιδιού του Νίμπελουνγκ, μία από τις σημαντικότερες δημιουργίες στην ιστορία της κλασικής μουσικής, βασισμένη στη σκανδιναβική λογοτεχνία και συγκεκριμένα στα κείμενα του κύκλου Βόλσουνγκ και της ποιητικής Έντα. Στη σκανδιναβική μυθολογία οι Βαλκυρίες είναι θεραπαινίδες του Όντιν και έργο τους είναι να συλλέγουν από τα πεδία των μαχών, τους πιο γενναίους από τους νεκρούς πολεμιστές για να τους οδηγήσουν στη Βαλχάλλα. Οι Βαλκυρίες του Βάγκνερ παρουσιάζονται ως οι εννέα κόρες του Θεού Βόταν και της Έρντα και είναι οι: Μπρουνχίλντε, Χέλμβιγκε, Γκέρχιλντε, Όρτλιντε, Βάλτραουτε, Ζήγκρουνε, Ρόσβαισε, Γκρίμγκερντε και Σβέρτλαϊτε.
Εγώ ερμηνεύω τον ρόλο της Βάλτραουτε. Η Βάλτραουτε, όπως και οι υπόλοιπες αδερφές, γνωρίζουν την παντοδυναμία του πατέρα τους, Βόταν, και φοβούνται την οργή, τον θυμό και την τιμωρία που θα τους επιβληθεί σε περίπτωση ανυπακοής τους. Για τον λόγο αυτό αρνούνται να βοηθήσουν τη μεγαλύτερη αδερφή τους, Μπρουνχίλντε, καθώς και τη Σιγκλνίντε, να αποδράσουν. Τον παρακαλούν να μην επιβάλλει την τιμωρία του στην Μπρουνχίλντε, αλλά εκείνος εμμένοντας στη σκληρή του στάση, εκφοβίζει και τις ίδιες με τιμωρία, αναγκάζοντάς τες να την εγκαταλείψουν. Οι οχτώ αδερφές, εκτός από την Μπρουνχίλντε, κινούνται και λειτουργούν στο έργο τις περισσότερες φορές σαν ένα σώμα, όπως φαίνεται και στα μουσικά τους μέρη.
Η Βάλτραουτε κινείται συχνά και ανεξάρτητα δείχνοντας έναν μεγαλύτερο δυναμισμό, προκειμένου να προστατεύσει τις αδερφές της και κυρίως την Μπρουνχίλντε, χωρίς όμως να αγνοεί τη δύναμη και τον σεβασμό που τρέφει προς τον πατέρα της. Ανεβαίνει «στην είσοδο για τη Βαλχάλλα», προκειμένου να ελέγξει και να προειδοποιήσει τις υπόλοιπες αδερφές για τον ερχομό του Βόταν, πρωτοστατεί πηγαίνοντάς του κόντρα με το ίδιο της το δόρυ, προκειμένου να καταφέρουν όλες μαζί να κρύψουν την Μπρουνχίλντε. Επιπλέον, δείχνει περισσότερη ευαισθησία και τρυφερότητα απέναντι στην Μπρουνχίλντε, μετά την απόφαση του πατέρα της να την τιμωρήσει για την ανυπακοή της, μετατρέποντάς την σε θνητή και εκδιώχνοντας την από τη Βαλχάλλα. Παρ’ όλα αυτά στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει την αδερφή της και να τραπεί σε φυγή, όπως και οι υπόλοιπες Βαλκυρίες.
Το έργο αυτό αν και στηρίζεται σε μυθολογικό περιεχόμενο, πραγματεύεται πληθώρα κοσμικών θεμάτων, όπως η αιμομικτική σχέση μεταξύ των αδελφών, ο πατρικός θαυμασμός και σεβασμός, η αδελφική αγάπη και υποστήριξη αλλά και η απογοήτευση της απόρριψης μιας κόρης. Τονίζει τις διαφορές μεταξύ θεών και θνητών, αλλά παράλληλα προσδίδει στις θεϊκές δυνάμεις και κοσμικά, ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Αυτό αυτομάτως το καθιστά πάντα επίκαιρο.
Ο σκηνοθέτης της συγκεκριμένης παραγωγής, Τζόν Φουλτζέιμς, θεωρώ ότι μεταφέρει επιτυχώς το έργο του Βάγκνερ στο σήμερα αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητά του. Ο παντοδύναμος Βόταν παρουσιάζεται ως μια ηγετική φυσιογνωμία, ένας «αρχιτέκτονας του μέλλοντος», όπως οι σημερινοί Zuckerberg, Bezos ή Musk. Γι’ αυτό και τον τοποθετεί σε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο, ενώ και οι Βαλκυρίες αποτελούν μέρος του μεγαλεπίβολου σχεδίου του, ως εργαζόμενες στο γραφείο αυτό. Η αλαζονεία του Βόταν δεν του επιτρέπει να δεχτεί ότι το περιβάλλον του αλλάζει τόσο γρήγορα, που καλείται να προσαρμοστεί και να συνειδητοποιήσει ότι ο χρόνος και η ζωή του, όπως την ξέρει μέχρι σήμερα, τελειώνει. Αυτή θεωρώ ότι είναι και η σημαντικότερη προβολή του έργου στο σήμερα, αν σκεφτεί κανείς την ομοιότητα που μπορεί να έχει ο Βόταν με το ανθρώπινο είδος γενικά και την αλαζονεία που το χαρακτηρίζει. Ο ίδιος ο άνθρωπος οφείλει είτε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται στον κόσμο, προκειμένου να επιβιώσει, είτε να αποδεχτεί το τέλος του και τελικά να αφανιστεί.
Βιολέτα Λούστα
Έχω τον ρόλο της Gerhilde. Μίας από τις 8 Βαλκυρίες πολεμίστριες και κόρες του Wotan.
Ο Wottan ως προβολή στη σημερινή εποχή, δεν αντιστοιχεί σε ένα ορατό πρόσωπο εξουσίας, αλλά σε ένα αδιόρατο σύστημα επιβολής και χειραγώγησης, γρανάζια του οποίου είναι οι Βαλκυρίες. Γυναίκες αμαζόνες, δορυφόροι ενός άντρα πυρήνα του κόσμου που δημιουργεί και καταστρέφει.
Ο ρόλος μου, είναι αυτός του ατόμου που υπηρετεί το σύστημα, άλλες φορές ηθελημένα κι άλλες φορές όχι, υποστηρίζοντας παράλληλα τις ενάντιες δυνάμεις, παλινωδώντας διαρκώς μέχρι να επιλέξει ως ύστατη λύση τη φυγή.
Κατερίνα Σαντμάιερ
Υποδύομαι τον ρόλο της Helmwige, η οποία είναι η δεύτερη Βαλκυρία μετά την Brünnhilde, και γι’ αυτο συχνά αποκαλείται και «μικρή Brünnhilde» (κάτι το οποίο είναι φανερό και μουσικά).
Μελωδικά το χαρακτηριστικό στον ρόλο είναι τα πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στις μουσικές γραμμές της Brünnhilde και της Helmwige (ειδικά το συγκεκριμένο μοτίβο του “Hojotoho” που μοιράζονται), η γενικότερα ψηλή tessitura και το ότι η Helmwige στα οκτέτα συνηθίζει να έχει τη βασική μελωδία.
Τα στοιχεία του χαρακτήρα της είναι η ωριμότητα και η ψυχραιμία της (σε αντίθεση με κάποιες από τις μικρότερες Βαλκυρίες που είναι περισσότερο ατίθασες και παρορμητικές). Ενώ υπάρχει μια σαφής ομοιότητα στην Brünnhilde, η Helmwige δεν είναι τόσο γενναία και ατρόμητη και δείχνει να έχει το μεγαλύτερο δέος προς το πρόσωπο του πατέρα της συγκρινόμενη με τις άλλες αδερφές. Αυτό φαίνεται και στη σκηνοθεσία του John Fulljames, όπου η Helmwige είναι η μόνη η οποία δεν θα στρέψει ποτέ το δόρυ εναντίον του παντοδύναμου πατέρα και είναι αυτή που θα αποπειραθεί να κατευνάσει την ανυπακοή.
Όσον αφορά στη διασύνδεση του έργου με τη σημερινή εποχή, θα ήθελα να αναφερθώ στο συγκινητικό δέσιμο και την υποστήριξη των αδερφών μεταξύ τους, το οποίο μας παραπέμπει σε ακατάλυτους και αιώνιους οικογενειακούς δεσμούς. Υπάρχει βέβαια και η σύγκρουση και η αμφισβήτηση της εξουσίας των νεότερων γενεών εναντίον των παλαιοτέρων, το οποίο έχει να κάνει και με την οικογένεια αλλά και τους κοινωνικούς θεσμούς. Φυσικά εμφανίζονται ξεκάθαρα και οι τιμωρητικές επιπτώσεις αυτής της ανυπακοής.
Ένα τελευταίο στοιχείο που θα ήθελα να προσθέσω είναι ο πολύ ιδιότυπος φεμινισμός, ο οποίος εμφανίζεται στην τρίτη πράξη στα λόγια του πατέρα προς την επαναστατημένη κόρη, στην αποπομπή της από τη Βαλχάλλα και την πτώση της από ανεξάρτητη θεά στον υποτιμητικό ρόλο της απλής, θνητής συζύγου και νοικοκυράς. Η απειλή αυτής της τιμωρίας είναι τόσο τρομακτική, ώστε οι υπόλοιπες Βαλκυρίες εγκαταλείπουν την αδερφή και τρέχουν να αποφύγουν μια παρόμοια μοίρα.
Χρυσάνθη Σπιτάδη
Ο ρόλος μου είναι η Schwertleite, μία από τις εννέα Βαλκυρίες, εμπνευσμένες από τη σκανδιναβική μυθολογία. Πρόκειται για ελάσσονες θεότητες, στη βαγκνερική τους εκδοχή, είμαστε κόρες του Θεού Βόταν, έφιππες πολεμίστριες, οι οποίες συλλέγουν τους ηρωικά πεσόντες από τα πεδία των μαχών οδηγώντας τους στη Βαλχάλλα.
Ο ρόλος μου στην κυριολεξία σημαίνει η «άγουσα το ξίφος», μια αμιγώς βαγκνερική Βαλκυρία, γραμμένη για φωνή κοντράλτο.
Είναι μια δυναμική θηλυκότητα, μαχήτρια κι αλληλέγγυα στην εξέγερση της αδερφής της Βρουνχίλδης και στη φυγάδευση της εγκύου Sieglinde, αντιμετωπίζοντας το μένος του πατέρα τους Βόταν.
Η Βαλκυρία του Βάγκνερ είναι ένα έργο εμπνευσμένο από τις πάντα επίκαιρες ιδέες της γαλλικής επανάστασης. Προβάλλει την εναντίωση στην πατρική εξουσία κι εν συνόλω στο κατεστημένο.
Άννα Τσελίκα
Είμαι η Γκρίμγκερντε, μία από τις εννέα αδερφές Βαλκυρίες, κόρες του Βόταν, άγνωστης μητέρας. Ο ρόλος μου είναι να οδηγώ μαζί με τις υπόλοιπες Βαλκυρίες τους νεκρούς ήρωες στη Βαλχάλλα.
Οι Βαλκυρίες στην όπερα λειτουργούν πρωτίστως σαν ένα σύνολο, ωστόσο βλέπουμε και την ατομικότητα της καθεμιάς μέσω των πράξεων τους στη σκηνή. Φαντάζομαι την Γκρίμγκερντε ως μία από τις μεγαλύτερες ηλικιακά αδερφές, η οποία είναι επιφυλακτική και πάντα προσπαθεί να μην αντιδράσει αυθόρμητα αλλά με σύνεση. Παρότι νοιάζεται βαθύτατα για τη Βρουγχίλδη, όπως και οι άλλες αδελφές της, είναι πιο αποστασιοποιημένη, προσπαθώντας να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην αδελφικότητα και την υπακοή στο καθήκον, τη Βρουγχίλδη και του πατέρα τους. Έχει επίσης μια υπεροψία, λόγω των δυνάμεών της ως Βαλκυρία, η οποία φαίνεται με τη στάση της απέναντι στη Ζιγκλίντε.
Είναι πολύ ενδιαφέρον το πώς βλέπουμε την παρουσίαση των Βαλκυριών στην αρχή της 3ης πράξης, όχι απλά ως άφοβες πολεμίστριες, αλλά με μια ανέμελη και άγρια χαρά. Έτσι διαφαίνεται πολύ έντονα η αντιπαράθεση αυτής της διάθεσης με τον βαθύτατο φόβο, τρόμο θα λέγαμε, που έχουν για την οργή του πατέρα τους ο οποίος καταφθάνει από στιγμή σε στιγμή. Η σκηνή είναι έτσι δομημένη ώστε πάντα να νιώθουμε την επερχόμενη οργισμένη έλευση του Βόταν και την αυξανόμενη αγωνία των Βαλκυριών. Ο Βόταν είναι το πατριαρχικό πρότυπο, ο οποίος όπως χτίζει έτσι και καταστρέφει, το οποίο φαίνεται και μέσω της επιλογής του σκηνοθέτη να τον παρουσιάσει ως αρχιτέκτονα.
Σε αυτήν την παραγωγή έχουμε επίσης την ευκαιρία να δούμε τις Βαλκυρίες και στην πρώτη και δεύτερη πράξη (γεγονός που δεν συμβαίνει κανονικά στην όπερα) και έτσι μπορούμε να δούμε τις σχέσεις τους με τον υπόλοιπο κόσμο της όπερας. Στην πρώτη πράξη βλέπουμε ότι και στον πραγματικό κόσμο είναι βοηθοί του Βόταν, υπάρχουν για να υπηρετήσουν το μεγαλεπήβολο σχέδιο του, όπως άλλωστε παραδέχεται ο ίδιος ο Βόταν στη Βρουγχίλδη ενώ στη δεύτερη πράξη: τις έφτιαξε για να τον βοηθήσουν να βρει ήρωες για να αποτρέψουν το τέλος των θεών. Τις βλέπουμε να κοροϊδεύουν και να υποτιμούν τη Φρίκα, η οποία είναι και μητριά τους. Η Φρίκα ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στον Βόταν αλλά δεν βρίσκει καμία υποστήριξη, διότι πάλι, οι Βαλκυρίες υπάρχουν για να βοηθάνε πάντα τον πατέρα τους.
Εν τέλει βλέπουμε ότι στην Τρίτη πράξη δε καταφέρνουν και οι ίδιες να ξεπεράσουν τον φόβο της τιμωρίας και εγκαταλείπουν τη Βρουγχίλδη στη μοίρα της. Δεν νομίζω ότι πρέπει να τις κρίνουμε πολύ αυστηρά: τόσο επειδή ο Βόταν είναι ο πιο ισχυρός θεός, όσο και επειδή είναι πολύ δύσκολο για τον οποιοδήποτε να ορθώσει ανάστημα και να πάει κόντρα στον ίδιο του τον πατέρα.
Info παράστασης:
Βαλκυρία | Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, ΚΠΙΣΝ
