Ενισχύοντας τον θεσμό του Βραβείου Τέχνης που εισήγαγε το 2019, το Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη φέτος μετά από ανοιχτό κάλεσμα σε δημιουργούς για πρώτη φορά απ’ όλον τον κόσμο, απένειμε τρία ισότιμα βραβεία. Με φόντο τη θεματική της Φροντίδας/Ευδαιμονίας, οι νικητές Μάρω Φασουλή, Ami Yamasaki και Αλέξανδρος Λάιος δημιουργούν τα επιτόπια έργα ”Νomadic Μurals”, ”Whispers travel and whisper to you again” και ”Day”.
Λίγο πριν την πρώτη παρουσίαση των έργων τους στην Κρήτη, οι φετινοί νικητές του Βραβείου Τέχνης του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη μάς δίνουν μια γεύση από τα έργα τους που γίνονται κομμάτι της μόνιμης συλλογής του ιδρύματος, μας εισάγουν στον κόσμο της έμπνευσης και των υλικών τους και μας αφηγούνται τη διαδρομή που θα ξεδιπλώσουν στους χώρους του Minos Palace στον Άγιο Νικόλαο.
Ποια είναι τα συναισθήματά σας μετά τη βράβευση του έργου σας με το φετινό βραβείο του Ιδρύματος Γ & Α Μαμιδάκη και την ένταξή του στη συλλογή;
Μάρω Φασουλή: Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη. Το βραβείο του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη, εκτός από το χρηματικό βραβείο είναι και μια μορφή επιβράβευσης για την έως τώρα πορεία μου ενώ αποτελεί σίγουρα μια πολύ σημαντική ευκαιρία για να αναπτύξω το έργο μου σε μεγαλύτερη κλίμακα με γνώμονα την αφήγηση της προστασίας και της φροντίδας κάτι που ήταν για μένα ζητούμενο την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, ενώ η ένταξη του έργου μου ”Νomadic Μurals” στη μόνιμη συλλογή του Iδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη είναι επίσης κάτι ιδιαίτερο καθώς πρόκειται για μια συλλογή με έργα σημαντικών Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.
Ami Yamasaki: Είμαι περήφανη που είμαι η πρώτη μη Ελληνίδα που λαμβάνει το βραβείο, το οποίο πλέον έχει γίνει διεθνές. Ως παιδί, λάτρευα τον κόσμο της ελληνικής μυθολογίας. Αυτό το βραβείο με μεταφέρει στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Η μετακίνηση είναι μια ξεχωριστή πράξη. Ο εαυτός που ήταν σαν κλειδωμένο κουτί ξεκλειδώνεται, ξεδιπλώνεται και περιγράφεται λεπτομερώς με τη μετακίνηση. Μπορείς να βρεις τον εαυτό που δεν ήξερες στις διαφορές με τον τόπο που δεν γνωρίζεις.
Το ίδρυμα έχει αγάπη για την Κρήτη και εργάζεται εδώ και 30 χρόνια για την καλλιέργεια του πολιτισμού και των τεχνών αυτού του νησιού. Ακριβώς όπως οι καλλιτέχνες δημιουργούν έργα τέχνης ειδικά για τον τόπο μέσα από την αλληλεπίδραση με τον τοπικό πολιτισμό, την ιστορία και την κοινότητα, έτσι και το ίδρυμα συνεχίζει να δημιουργεί το μέλλον του νησιού μέσα από την υποστήριξη και την προώθηση των τεχνών και του πολιτισμού.
Αλέξανδρος Λάιος: Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος για αυτή την διάκριση. Ήταν ένα ανοιχτό κάλεσμα που συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό προτάσεων. Το ότι επιλέχθηκε το έργο μου είναι σίγουρα τιμητικό για εμένα. Από την άλλη, το έργο αυτό, όπως και τα υπόλοιπα που επιλέχθηκαν, θα ενταχθούν σε μια μεγάλη συλλογή Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών που υπάρχει εδώ στην Κρήτη και χτίζεται τα τελευταία 30 χρόνια. Η ένταξη του έργου μου στην συλλογή του ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη συμμετέχει πλέον σε αυτό τον διάλογο και είμαι πολύ χαρούμενος για αυτό.
Μιλήστε μας για το έργο σας. Από ποια ιδέα ξεκίνησε η δημιουργία του και ποια είναι τα υλικά με τα οποία δουλέψατε;
Μάρω Φασουλή: Η ιδέα του έργου ”Νomadic Μurals” βασίζεται στην λογική της ταπισερί, η οποία για πολλούς αιώνες αποτέλεσε έναν κοινό τρόπο διακόσμησης, φροντίδας και προστασίας. Για τον χώρο του ξενοδοχείου Minos Palace προτείνω μια παράθεση υφαντών συνόλων όπου το βασικό υλικό μου, το νήμα, θα λειτουργεί συνδετικά-υποστηρικτικά μεταξύ αυτών των τμημάτων. Το ίδιο το έργο θα παραπέμπει σε μέρη άλλων μοτίβων που αποσυνδέθηκαν για να επανασυνδεθούν σε ένα νέο, φαινομενικά ημιτελές και άρα ανοιχτό σύστημα νοημάτων που διαρκώς ανατροφοδοτείται, όπως και η παράδοση. Η ιδιότυπη αυτή ταπισερί θα έχει τη μορφή ενός κολάζ, μιας αναπάντεχης ιστορικής αναδρομής στην υφαντική. Μια τέχνη, που από την αρχή της δημιουργίας της παραπέμπει στην έννοια της φροντίδας και της προστασίας των ανθρώπων που την χρησιμοποιούν αλλά και στη φροντίδα που απαιτήθηκε για την παραγωγή της. Η έννοια της στήριξης, και της φροντίδας εντοπίζεται στο έργο μέσω των ίδιων των υλικών, εννοιολογικά αλλά και κυριολεκτικά αφού όλα τα μέρη αλληλοεξαρτώνται για τη στήριξη του συνόλου. Διαφορετικές χρονικά περίοδοι, τεχνοτροπίες και τόποι θα συνθέσουν μια ιδιότυπη αφήγηση, ένα χρονικό modular ή μια παράφραση αυτού που εννοούσε ο Λε Κορμπυζιέ με τον όρο «νομαδικές τοιχογραφίες» αναφερόμενος στις ταπισερί.
Ami Yamasaki: Η βασική ιδέα του έργου μου είναι να αναπαραστήσω τη μορφή και τη δομή ενός ηχοτοπίου. Το έργο μου ολοκληρώνεται με τη γραμμική διάταξη περίπου 50 τεμαχίων διαφόρων σχημάτων σε μια συνολική επιφάνεια τοίχου 60 μέτρων. Κάθε σχήμα αποτυπώνει την έκφραση του ηχοτοπίου του Τόκιο. Πάνω σε κάθε ένα από τα βασικά σχήματα, θα επικολληθούν κατά μέσο όρο 2.000 μικρά κομμάτια χαρτιού (φτερά) για να δημιουργηθεί μια τρισδιάστατη μορφή. Τα ρεύματα που έλκονται από τα κομμάτια χαρτιού αντανακλούν τα χαρακτηριστικά του κρητικού ηχοτοπίου. Τα σχεδίασα κυρίως παρατηρώντας την κίνηση των κυμάτων και των σύννεφων στο Αιγαίο πέλαγος και τον τρόπο με τον οποίο ο άνεμος μεταφέρει τον ήχο. Στη συνέχεια εξερευνώ τη δομή του κρητικού ηχοτοπίου σχεδιάζοντας μια σπείρα με όλα τα κομμάτια με φτερά προσαρτημένα. Η σπείρα στη συνέχεια ξετυλίγεται σε ευθείες γραμμές και εκτίθεται στον τοίχο.
Με άλλα λόγια, μεταφέρω ένα δοχείο που αντιπροσωπεύει το ηχοτοπίο του Τόκιο στην Κρήτη, το γεμίζω με το κρητικό ηχοτοπίο και το τοποθετώ με έναν τρόπο που καθοδηγείται από τον ήχο για να βρει την έκφραση του ηχοτοπίου. Είναι σαν μια συνθετική διαδικασία δημιουργίας ήχων και οργάνων στην Ιαπωνία και στη συνέχεια η μετατροπή τους σε μια συμφωνία στο νησί της Κρήτης. Το υλικό που χρησιμοποιείται είναι το χαρτί. Χρησιμοποιούνται διάφορα λευκά χαρτιά. Όταν το κάθε χαρτί φαίνεται μόνο του «λευκό», αλλά όταν το βλέπεις το ένα δίπλα στο άλλο, οι πλούσιες παραλλαγές προκαλούν έκπληξη.
Αλέξανδρος Λάιος: Το έργο ”Day” είναι μια εξέλιξη προηγούμενου έργου που παρουσίασα στην τελευταία ατομική μου έκθεση που είχε τίτλο ”Flipping Coin/ Το Πέταγμα του Νομίσματος”, με την επιμέλεια του Χριστόφορου Μαρίνου. Εκεί, παρουσίασα μια συμπερίληψη αυτού που δείχνω στην Κρήτη, αναπτύσσοντας τρία στάδια από το χρωματικό φάσμα της ημέρας με την χρήση φίλτρων θεάτρου ως μια συντομογραφία, ένα αφιέρωμα για το πέρασμά της. Στο έργο αυτό παρέθεσα τρία βασικά χρωματικά στάδια της ημέρας, δηλαδή το πρώτο πρωινό φως, έπειτα του μεσημεριού και τέλος το φως της δύσης του ηλίου που στην ουσία είναι και το τελευταίο χρώμα που μπορεί να εντοπίσει το ανθρώπινο μάτι. Τα φίλτρα, τυλιγμένα το κάθε ένα στον εαυτό τους, σε διαγώνια κλίση, αποτύπωναν φευγαλέα τη μέρα που πέρασε. Για το έργο αυτό λειτούργησα με μια σύντομη γραφή, υπογραμμίζοντας το πρόσκαιρο και φευγαλέο, ότι δηλαδή εκφεύγει ασυναίσθητα στην ταχύτητα του καθημερινού. Στην Κρήτη είχα την ευκαιρία να αναπτύξω το ίδιο το φάσμα και να αφιερώσω περισσότερο χρόνο στην φυσική παρατήρηση του φαινομένου και έμμεσα στην ίδια τη μέρα. Ήταν μια ευκαιρία για εμένα να παρουσιάσω αυτή την ιδέα αφού είχα στη διάθεσή μου έναν διάδρομο μήκους πενήντα μέτρων.
Τα φίλτρα θεάτρου που χρησιμοποίησα για την παραγωγή του έργου είναι ένα υλικό που δουλεύω εδώ και αρκετό καιρό, το οποίο έχει μεγάλη αντοχή στη θερμοκρασία αφού η χρήση του προορίζεται για τους προβολείς θεάτρου. Πρόκειται για χρωματισμένες διαφάνειες με μεγάλη διαύγεια και πολύ καλή συμπεριφορά, όταν έρχονται σε επαφή με το φως, φυσικό και τεχνητό, και αυτό ακριβώς είναι που ζητούσα από αυτό το υλικό, να αναδείξει τις δυνατότητες της χρωματικής κλίμακας, μεταφράζοντας το ίδιο το φως, σε μια διαφορετική πληροφορία. Εξίσου σημαντικό οπότε είναι και το φως που χρησιμοποιήθηκε για να αναδειχθεί η αφήγησή μου. Υπήρχε ήδη το φυσικό φως, όχι όμως σε τέτοιο βαθμό ώστε να ενεργοποιήσει το έργο, καθώς έδωσα σημασία σε σκιές και ανακλάσεις του υλικού στον χώρο. Ένα τρίτο υλικό, αν μπορώ να το πω έτσι, που εντάχθηκε στην Κρήτη και δεν το είχα χρησιμοποιήσει ξανά είναι ο αέρας. Τα φίλτρα θεάτρου είναι ένα πολύ ελαφρύ υλικό, που επηρεάζεται τόσο από το φως όσο και από τον αέρα. Αυτό προκύπτει από το πέρασμα κοντά σε αυτά καθώς ο επισκέπτης διασχίζει τον διάδρομο, αφήνοντας την αίσθηση πως και εκείνος συμμετέχει στην ολοκλήρωσή του, ίσως έμμεσα υπενθυμίζοντας πως το πέρασμά του από τον διάδρομο είναι κατά μία έννοια μια αλληγορία για την ίδια την διαδρομή του μέσα στη μέρα. Ο ίδιος ο διάδρομος που είναι το αναγκαίο πέρασμα από χώρο σε χώρο είναι, έτσι και αλλιώς, και ένα χρονικό πέρασμα.
Τι αφηγείται στον επισκέπτη που θα διανύσει την διαδρομή στην οποία ξεδιπλώνεται το έργο και τι θα θέλατε να αποκομίσει από αυτήν;
Μ.Φ: Πρόκειται για μια ελλειπτική αφήγηση που τη θέση των λέξεων παίρνουν υφαντικά αποσπάσματα με παραπομπές στην προστασία καθώς τα τμήματα του έργου έχουν την τάση να οδηγούν τον θεατή σε σημεία συγκέντρωσης, ενώ ο τρόπος που διαβάζεται το έργο έχει να κάνει με τις εισόδους και τις εξόδους του ίδιου του χώρου, καθώς η αρχή και το τέλος της ανάγνωσης δεν είναι ίδια κάθε φορά που ο θεατής διασχίζει το χώρο. Στον διάδρομο του ξενοδοχείου που παρουσιάζεται το έργο, η αναπάντεχη συνάντηση με τα μεγάλα αφηρημένα μοτίβα προσδίδει στον χώρο την αίσθηση της φροντίδας και την ανάμνηση του τόπου με όρους συνέχειας και εξέλιξης της παράδοσης.
A.Y: Όταν μίλησα με έναν φίλο που δημιούργησε ένα διάσημο καφέ στην Ιαπωνία, μου είπε: «Θέλω να θυμάστε το καφέ μας όχι μόνο όταν είστε ευτυχισμένοι και χαρούμενοι, αλλά και όταν αισθάνεστε θλίψη, μοναξιά, θυμό και όταν διάφορα βαθιά συναισθήματα αναδύονται στην καρδιά σας. Θέλουμε να κρατάμε τις πόρτες μας ανοιχτές ανεξάρτητα από το είδος των συναισθημάτων που έχετε». Το έργο μου δεν θα σας φέρει νόστιμη σοκολάτα ή καφέ, αλλά όπως το καφέ του φίλου μου, θέλω να φανεί σαν την επιφάνεια μιας ήσυχης λίμνης, ανεξάρτητα από το τι συναίσθημα νιώθει το άτομο που έρχεται αντιμέτωπο με το έργο μου. Και θέλω το έργο μου να είναι σαν ένας καθρέφτης, που αντανακλά αυτό που νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι εκείνη τη στιγμή.
Είναι υπέροχο πράγμα όταν ένα έργο τέχνης έχει ένα μέρος για να ζήσει. Όπου κι αν βρίσκεσαι, θα σε θυμούνται, ακόμη κι αν είσαι μακριά, καθώς υπάρχει αυτό το έργο τέχνης εκεί πέρα. Υπάρχουν πολλά ιδιαίτερα και όχι και τόσο ιδιαίτερα μέρη στη ζωή μου. Ένα από αυτά είναι κοντά στο σπίτι των γονιών μου, στους ορυζώνες το χειμώνα, αφού έχει μαζευτεί το ρύζι, όπου μπορείς να δεις τα καλύτερα ηλιοβασιλέματα. Ένα άλλο είναι ένα μεγάλο δέντρο σε ένα μικρό πάρκο στη Βαρκελώνη. Διαβάζω ένα βιβλίο στον αέρα, στη σκιά αυτού του δέντρου. Όταν σκέφτομαι αυτά τα μέρη, νιώθω ότι μπορώ να επιστρέψω στα βασικά για μένα. Είναι λίγο υπερβολικό, αλλά ελπίζω το έργο μου να γίνει ένα μικρό ορόσημο στη ζωή σας. Και δεδομένου ότι το μέρος όπου θα εκτεθεί το έργο μου αυτή τη φορά είναι ένα ξενοδοχείο, νομίζω ότι είναι ένα πιο εύκολο μέρος για να επιστρέψετε.
Α.Λ: Η σκέψη μου για αυτό το έργο προέκυψε από μια δική μου ανάγκη να συγκρατήσω όσα μπορούσα από τη μέρα, είτε μιλάμε για μικρά είτε για μεγάλα επεισόδια, σκηνές, διαλόγους, συμπεριφορές. Όλα αυτά που ξεχνάει κάποιος από την ταχύτητα και την ανάγκη να φροντίσει όσα περισσότερα χωρούν μέσα σε μια μέρα. Στο τέλος της, νομίζω όλοι με κάποιο τρόπο, προσπαθούμε να συγκρατήσουμε και να ξανασκεφτούμε αυτό που ζήσαμε. Μια έμμεση φροντίδα για το καθημερινό όπου μέσα σε αυτό είμαστε και εμείς. Στην Κρήτη σκέφτηκα πως είναι το ιδανικό μέρος για να συμβεί κάτι τέτοιο, στις στιγμές ανάπαυλας και χαλάρωσης σε ένα ιδανικό σημείο ως τοποθεσία αλλά και χώρο υποδοχής, που διαμορφώνει τις κατάλληλες συνθήκες για αυτή την προσέγγιση καθώς εκεί, όπως ιδανικά συμβαίνει όταν οι υποχρεώσεις μειώνονται, η σχέση μας με το χρόνο αμβλύνεται, και μετατρέπεται σε ένα διαφορετικό φίλτρο για να ξαναδούμε το καθημερινό.
Διασχίζοντας τον διάδρομο, στον οποίο είναι τοποθετημένο το έργο, με προσανατολισμό από την ανατολή ως την δύση του ηλίου ήθελα να δώσω στον επισκέπτη αυτή τη δυνατότητα ή το ερέθισμα να ανακαλέσει ο ίδιος αυτό που έζησε εκείνη τη μέρα διασχίζοντας το φάσμα που αναπτύσσεται μπροστά του σε μια διαδρομή μήκους 50 μέτρων. Μια αφηρημένη καλλιγραφία των στιγμών που πέρασε κατά την διαμονή του εκεί, επιδιώκοντας την πληρότητα και το αίσθημα της ευδαιμονίας. Ο ίδιος ο διάδρομος που είναι το αναγκαίο πέρασμα από χώρο σε χώρο είναι, έτσι και αλλιώς, και ένα χρονικό πέρασμα. Διασχίζοντάς τον διασχίζει τον προσωπικό του χρόνο νοηματοδοτώντας με έναν διαφορετικό τρόπο το πέρασμα της ημέρας. Το φως, ξανά, που φροντίζει για την ίδια τη ζωή αλλά και για όποια πληροφορία εντοπίζουμε γύρω μας, υπενθυμίζει τη σημασία των μικρών πραγμάτων, όπως η σκόνη που ξαφνικά εμφανίζεται στο δωμάτιο όταν μπει το φως.
Πώς μεταφράζετε στο έργο σας τη φετινή θεματική του ιδρύματος της «Φροντίδας/Ευδαιμονίας»;
Μ.Φ: Η έννοια της Φροντίδας και της Ευδαιμονίας προσεγγίζεται στο έργο μέσα από το νήμα, καθώς η φύση του υλικού αλλά και η χρήση του είναι συνυφασμένες με τη φροντίδα και την προστασία και κατ’ επέκταση με την ευδαιμονία. Η τέχνη της υφαντικής παραπέμπει από την αρχή της δημιουργίας της στην έννοια της φροντίδας και της προστασίας των ανθρώπων που την χρησιμοποιούν αλλά και στη φροντίδα που απαιτήθηκε για την παραγωγή της. Παράλληλα με αυτό όμως οι έννοιες της στήριξης και της φροντίδας εντοπίζονται στο έργο μου μέσω των ίδιων των υλικών, εννοιολογικά αλλά και κυριολεκτικά αφού όλα τα μέρη αλληλοεξαρτώνται για την στήριξη του συνόλου.
A.Y: Η φροντίδα είναι ακρόαση. Θα ήθελα να ορίσω τη «φροντίδα/ευδαιμονία» με αυτόν τον τρόπο μέσω αυτής της εργασίας: Η φροντίδα είναι μια συν-δημιουργία που πραγματοποιείται μέσω της αμοιβαίας αναγνώρισης της ιδιοκτησίας του άλλου και της συνεχούς εναλλαγής των θέσεων του φροντιστή και του φροντιζόμενου. Το έργο μου είναι μια συμφωνία που πραγματοποιείται μέσω της συνδημιουργίας με το κοινό. Τη στιγμή που οι θεατές θα περπατήσουν με τη συνοδεία (φροντίδα) αυτών των φτερών θα τους αποκαλυφθεί η προσωπική και ενεργή αίσθηση της ακοής τους. Δημιουργώ αυτό το έργο με στόχο να επιφέρω μια στιγμή που μπορεί να ονομαστεί συν-δημιουργία στην πράξη της βίωσης του έργου.
Α.Λ: Πιστεύω πως ξεκινάμε να μιλάμε για τη φροντίδα και την ευδαιμονία όταν υπάρχει φως. Ένα ζωογόνο φως που αποκαλύπτει την ημέρα που εξελίσσεται, και φροντίζει ότι μας περιβάλλει, όπως φροντίζει και για την ευδαιμονία μας. Ένας κόσμος χωρίς φως είναι ένας κόσμος δυσοίωνος, χωρίς φροντίδα για το οτιδήποτε. Δεν μπορούμε να το σκεφτούμε σαν ενδεχόμενο, παρά μόνο σαν σκηνή από δυστοπικό φιλμ επιστημονικής φαντασίας. Το φως όμως είναι και πληροφορία, και την πληροφορία αυτή ο καθένας μας την μεταφράζει και την διαχειρίζεται διαφορετικά, αλλά στην ταχύτητα των ρυθμών για την απλή φροντίδα για τα καθημερινά, στο τέλος της ημέρας, και αυτή με τη σειρά της γίνεται ανάμνηση ή απλά ξεχνιέται. Αντίστοιχα λοιπόν, ένας κόσμος χωρίς φως, είναι ένας κόσμος χωρίς ανάμνηση. Το έργο ”Day” αναφέρεται στο φως που φροντίζει και διαφυλάσσει την ανάμνηση και συνδέεται με την έννοια της ευζωίας, η οποία δεν νοείται απλώς ως η ζωή με υλικές απολαύσεις και ανέσεις, αλλά ως η βιωματική σχέση ισορροπίας με το φυσικό μας περιβάλλον, και μάλιστα στην πρωταρχική του υπόσταση, αυτή του ζωοδοτικού φωτός. Η έμπρακτη εκδήλωση της έγνοιας και του ενδιαφέροντος μας προς την φύση, αναδιατυπώνονται τελικά ως η ανάγκη να ανοίξουμε τα μάτια μας στο φως του κόσμου, που είναι και η αρχαιοελληνική ερμηνεία του κοσμήματος.
Ποια είναι τα συναισθήματά σας λίγο πριν την πρώτη παρουσίαση του έργου σας από το Ίδρυμα Γ & Α Μαμιδάκη και την επαφή του με το κοινό;
Μ.Φ: Η παραγωγή ενός έργου όπως το ”Νomadic Μurals” ήταν μια αρκετά δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Λίγο πριν την πρώτη παρουσίαση του έργου από το Ίδρυμα Γ & Α Μαμιδάκη παρατήρησα την επαφή που δημιουργήθηκε με τους διαμένοντες στα δωμάτια του ξενοδοχείου Minos Palace κατά την περίοδο του στησίματος και αυτό που παρατήρησα είναι ότι το πρώτο που κάνει ο θεατής – επισκέπτης είναι να ακουμπήσει το έργο. Η αφή μας παρέχει την αίσθηση της ασφάλειας και την οικειότητας και το ”Νomadic Μurals” είναι ένα έργο που το αντιλαμβανόμαστε και με την αφή. Θα ήθελα ο θεατής να ακουμπήσει το έργο και να αισθανθεί οικεία με αυτό αλλά και τον χώρο, σε μια μακρινή σχέση με αυτό που θα βίωνε ο κάτοικος του τόπου πριν από πολλά χρόνια όταν το υφαντό διακοσμούσε, προστάτευε και ζέσταινε την κατοικία του.
AY: Είναι η πρώτη φορά που το έργο μου θα βρίσκεται σε μόνιμη έκθεση και συλλογή. Είμαι πραγματικά χαρούμενη γι’ αυτό. Ήμουν από την αρχή ενθουσιασμένη που θα επισκεπτόμουν τη χώρα όπου γεννήθηκε ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Πιστεύω ότι η ζωή είναι η συνάντηση με τους ανθρώπους και η δημιουργία έργων τέχνης είναι ένα μέσο για τη συνάντηση με τους ανθρώπους.
Α.Λ: Νομίζω πως πάντα πριν από την παρουσίαση ενός νέου έργου, υπάρχει η αγωνία για την ανταπόκριση του κοινού. Κάθε έκθεση είναι μια νέα εμπειρία ένας διαφορετικός τρόπος επικοινωνίας, και κάθε νέο έργο αναζητά το κοινό που θα το αναγνωρίσει. Η αγωνία έγκειται ακριβώς σε αυτό. Αν δηλαδή το κοινό, ο θεατής θα δει τον εαυτό του μέσα σε αυτή τη νοητική κατασκευή. Ελπίζω πως οι δικές μου προβολές και το πλαίσιο που ως ένα βαθμό όρισα να είναι ένας οδηγός και για τον ίδιο τον επισκέπτη.
Ποιο είναι το πιο απαραίτητο συστατικό στην δημιουργία σας; Τι είναι αυτό που κινεί την έμπνευσή σας;
Μ.Φ: Η πρακτική μου σχετίζεται με την παράδοση, τις λαϊκές αφηγήσεις, την λαϊκή τέχνη και λαογραφία και ο τρόπος που τα προσεγγίζω είναι μέσα από το αρχείο αλλά και την έρευνα. Το έργο αντλεί από την παράδοση της υφαντικής, η οποία ανά τους αιώνες έχει αποτελέσει ένα από τα πιο σημαντικά πεδία της γυναικείας εργασίας, εστιάζοντας στο πώς χρησιμοποιείται ως μέτρο το ίδιο το σώμα. Η αναίρεση παγιωμένων θέσεων και πρακτικών η σχέση της γυναίκας στην παραγωγή και η καθαίρεση των προτύπων συχνά γίνονται ασυναίσθητα ένας τρόπος αντίδρασης, μια απελευθερωτική δράση που όμως συμβαίνει επειδή δεν καταλαβαίνω τα όρια ή ακόμα επειδή τα καταλαβαίνω με έναν δικό μου τρόπο.
AY: Χρειάζομαι θάρρος, ελευθερία και λέξεις για να δημιουργήσω. Οι δημιουργίες μου ξεκινούν πάντα με μια μικρή συνειδητοποίηση. Είναι σημαντικό να μην αγνοήσω αυτές τις μικρές συνειδητοποιήσεις επειδή είναι ασήμαντες ή να τις αφήσω να περάσουν εξαιτίας του τι σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτές, αλλά να έχω το θάρρος να παραδεχτώ στον εαυτό μου ότι τις έχω βρει.
Είμαι ο τύπος του ανθρώπου που δεν έχει κανένα αντικείμενο που να μην με ενδιαφέρει, οπότε τα πάντα γύρω μου μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης. Το κλειδί είναι να συντονίσω το μυαλό και το σώμα μου έτσι ώστε οι αισθήσεις μου να είναι βαθιά και έντονα απασχολημένες. Πηγαίνοντας σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο και περπατώντας έξω ακούγοντας προσεκτικά το ηχητικό τοπίο με συντονίζει για δημιουργία.
Το περπάτημα έξω είναι παρόμοιο με το διάβασμα, καθώς διαβάζω την πόλη, ακούγοντας προσεκτικά κάθε ήχο. Με αυτόν τον τρόπο, το σώμα μου αδειάζει και γεμίζει με ήχο. Διάβασα πρόσφατα ότι η μεγάλη ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου μας δεν έγκειται στο βάθος των σκέψεων μας, αλλά στην ικανότητά μας να αυτοσχεδιάζουμε, να παίρνουμε τυχαίες πληροφορίες που έρχονται από στιγμή σε στιγμή και να τις οργανώνουμε σε μια ιστορία που βγάζει νόημα. Νομίζω ότι η αισιοδοξία με προσανατολίζει να εμπνέομαι από τα πάντα και να ενεργοποιώ την ικανότητα του εγκεφάλου μου.
Α.Λ: Νομίζω πως αυτό που πάντα επηρέαζε τη σκέψη μου και με ενδιέφερε να βλέπω και σε έργα άλλων καλλιτεχνών είναι το αίσθημα της επισφάλειας. Η ευθραυστότητα του ορίου, για ό,τι μπορεί να σημαίνει και να σηματοδοτεί ένα όριο. Η λεπτή γραμμή που μας χωρίζει από όλα όσα μας δημιουργούν την αίσθηση της βεβαιότητας. Θυμάμαι πάντα τον εαυτό μου να έλκεται από αυτή την σκέψη, την αντιύλη που μας περιβάλλει, όπως η σκόνη. Και προσπαθώ στην πρακτική μου να δημιουργήσω αυτή την αίσθηση. Με ενδιαφέρει η ανθρώπινη κατάσταση, το ευμετάβλητο, το ανοίκειο στον αντίποδα του οικείου. Άλλωστε το οικείο και το ανοίκειο τα χωρίζει μια λεπτή γραμμή που κατά μια στοργική φροντίδα της φύσης, δεν μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε.
Το νήμα ως υλικό αλλά και η τέχνη της υφαντικής κατέχουν μέχρι στιγμής μια ιδιαίτερη θέση στα έργα σας, όπως βλέπουμε και στο ‘’Nomadic Murals’’. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό. Πώς προέκυψε, τι σημαίνει για εσάς και πώς εξελίχθηκε η χρήση τους μέσα στα χρόνια;
Μάρω Φασουλή: Ξανακοιτάζω αυτή την παραδοσιακή τέχνη με τους όρους της ίδιας της πρακτικής, φέρνοντας στην επιφάνεια σχέσεις μεταξύ ενσώματων πρακτικών, εργασίας και φύλου. Παράλληλα κάτι που σταθερά με ενδιαφέρει είναι η επανεξέταση του αισθητικού λεξιλογίου της παραδοσιακής υφαντικής, όπως με ενδιέφερε και κατά την ενασχόληση μου με την ανώνυμη αρχιτεκτονική τα προηγούμενα χρόνια. Η μέθοδος που χρησιμοποιώ είναι η παραδοσιακή μέτρηση μέσα από το τύλιγμα του νήματος γύρω από τον πήχη και τον καρπό. Μέθοδος που αποτελεί συνάμα μέτρο και μονάδα μέτρησης της παραδοσιακής υφαντικής. Μέσα από αυτή την εστίαση στη μετρητική διαδικασία, επικεντρώνομαι στην ίδια την πρακτική της ύφανσης, αφήνοντας κατά μέρους τη διακοσμητική διάσταση του τελικού αποτελέσματός της, δηλαδή του υφαντού.
Συχνά αφήνω φανερά στον θεατή στοιχεία -όπως τα μάλλινα κρόσσια, τα κοψίματα (οπές), σκισίματα κ.ά.- τα οποία στην παραδοσιακή υφαντική είναι ενσωματωμένα στο υφαντό. Εδώ, τα κομμάτια υφάσματος (κρόσσια) δεν οριοθετούν το τελείωμα του υφαντού, αλλά βρίσκονται διάσπαρτα στο έργο, υποδηλώνοντας μια διαδικασία σε εξέλιξη που κάνει ορατά τα δομικά του στοιχεία. Ενδιαφέρον βρίσκω επίσης στην διαμόρφωση του πλαισίου παρουσίασης, του κάδρου, που σταδιακά αποκτά ένα πιο ρευστό σχήμα αναδιαμορφώνοντας έτσι και τον τοίχο από ουδέτερη επιφάνεια σε ενεργό μέρος του έργου. Σαν μια γλυπτική πρόθεση απέναντι στις δύο διαστάσεις που όμως εφαρμόζω σε πλήρη έκταση στην γλυπτική μου εργασία, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πρακτικής μου σε κάθε στάδιο.
Μέχρι στιγμής, ο ήχος έχει μια ιδιαίτερη θέση στα έργα σας, όπως μπορούμε να δούμε στο ”Whispers travel and whisper to you again”. Πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτό. Πώς προέκυψε, τι σημαίνει για εσάς και πώς έχει εξελιχθεί η χρήση του με την πάροδο των ετών;
Ami Yamasaki: Το πρώτο μου ενδιαφέρον για την ανθρώπινη φωνή προήλθε από τη φωνή της μητέρας μου. Όταν άκουσα πολλές μητρικές φωνές ταυτόχρονα σε μια επίσκεψη στο νηπιαγωγείο, παρατήρησα ότι η φωνή της μητέρας μου ήταν διαφορετική από εκείνες των άλλων μητέρων. Έτσι, όταν άκουσα προσεκτικά τη φωνή της μητέρας μου, σκέφτηκα ότι μπορούσα να δω τη διαδρομή του τρόπου με τον οποίο η φωνή της κινούνταν στο πρόσωπό της και ακουγόταν ως ήχος. Αυτό με οδήγησε στο να αρχίσω να ακούω τις φωνές των ανθρώπων σαν να έβλεπα το εσωτερικό τους με μια ακτινογραφία.
Ένιωσα επίσης ότι το τραγούδι ήταν πολύ σημαντικό για μένα χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Ως παιδί, και μόνο η σκέψη του τραγουδιού έφερνε δάκρυα στα μάτια μου. Περνούσα πολύ χρόνο μόνη μου ως παιδί, αλλά όταν τραγουδούσα δεν ένιωθα μοναξιά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όσο περισσότερο ακούω, τόσο περισσότερο παρατηρώ την παρουσία του ξεχειλισμένου ήχου. Όπως λέει ο Pascal Quignard, δεν υπάρχουν βλέφαρα στα αυτιά. Η ακρόαση και το τραγούδι είναι πάντα μαζί.
Από την παιδική μου ηλικία, ίσως ενστικτωδώς, αισθάνομαι ότι η αναπνοή είναι ένα κομμάτι της προέκτασής μου, αλλά η φωνή είναι το άλλο. Φυσικά παρακολουθούσα με τα μάτια μου πώς η φωνή μετακινούταν και εξαφανιζόταν μετά την εκφορά της. Προσπαθούσα επίσης να ακολουθήσω την παρουσία του ήχου, το πώς συνεχίζει να παραμένει στο χώρο ως δόνηση αφού δεν ακούγεται πλέον πέρα από το ανθρώπινο ακουστικό εύρος. Έχω εξελίξει τον τρόπο αντίληψης του ήχου αυξάνοντας την ακρίβεια της ακρόασής μου και χρησιμοποιώντας κάθε μέρος του σώματός μου.
Το φως είναι ένα στοιχείο που κατέχει μέχρι στιγμής μια ιδιαίτερη θέση στα έργα σας, όπως βλέπουμε και στο ‘’Day’’. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό. Πώς προέκυψε, τι σημαίνει για εσάς και πώς εξελίχθηκε η χρήση του μέσα στα χρόνια;
Αλέξανδρος Λάιος: Με το φως ασχολήθηκα πρώτη φορά πριν από δέκα χρόνια, στο έργο ”Less and Less Blue”, που παρουσίασα το 2013 στην έκθεση «Εκ Νέου» στο ΕΜΣΤ. Εκεί, αναφέρθηκα στην έλλειψή του, στη νύχτα που κρύβει το φως, επηρεασμένος από το σενάριο της ταινίας του Τσαρλς Λότον «Η Νύχτα του Κυνηγού», παραγωγής 1955, καθώς αυτή ήταν η αναφορά μου. Ήταν μια πρώτη προσπάθεια να εντάξω αυτό το νέο, για εμένα, υλικό στην δουλειά μου γιατί έβλεπα πως μπορούσα να εκφραστώ με μεγαλύτερη φυσικότητα, ή διαφορετικά, με την λιγότερη δυνατή προσποίηση. Όπως λοιπόν συμβαίνει συνήθως με ό,τι υπάρχει μια φυσική έλξη κατάλαβα πως θέλω να ασχοληθώ μαζί του. Σε επόμενα στάδια της δουλειάς αναζήτησα τις μεταβάσεις από το φυσικό στο τεχνητό φως, την αναλογική αλλά και την ψηφιακή φωτεινότητα που παρέχει μια προβολή slide ή μια σάρωση σε υψηλή ανάλυση ή ακόμα και μια γυμνή λάμπα φθορισμού. Κάθε στάδιο έδειχνε μια άλλη δυνατότητα, έναν άλλο τρόπο επικοινωνίας και εφαρμογών.
Ασχολήθηκα για αρκετό καιρό με το χρώμα της δύσης, τις συνδηλώσεις του, που είναι πάρα πολλές αφού το ερυθρό, εκτός από το τελευταίο χρώμα του ορατού φάσματος, είναι και μια αρκετά ποιητική στιγμή που σηματοδοτεί ένα τέλος ή μια νέα αρχή, την έλλειψη του φωτός αλλά και μια εσωστρέφεια στην ησυχία της νύχτας. Με απασχόλησαν παραδόσεις, μύθοι, μεσαιωνικά παραμύθια και λογοτεχνικά κείμενα που περιέγραφαν αυτή την στιγμή, το λυκόφως που φαίνεται να είναι συνυφασμένο με την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη σε κάθε της εκφορά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η έρευνα μου οργανώθηκε μέσα από αυτό το υλικό και τις δυνατότητές του με γνώμονα το καθημερινό μικρό ή μεγάλο επεισόδιο που στο απόλυτο φως κάνει την εμφάνιση του απρόσμενα, απροειδοποίητα. Εκεί που το γυμνό μάτι δεν μπορεί να διαβάσει, όπως δεν μπορεί να κοιτάξει απευθείας τον ήλιο, ο οποίος σταδιακά έγινε ο κεντρικός χαρακτήρας στη δουλειά μου και η μέρα ο φυσικός του υποδοχέας. Το φως του ήλιου στην πιο πρόσφατη δουλειά μου μετατρέπεται σε ένα ιδιότυπο μοντάζ σκηνών επιστημονικής επιστημονικής φαντασίας, όπου ο ήλιος αποκαλύπτει πληροφορίες για μια αβέβαιη έκβαση της ιστορίας, αλλά μπορεί ταυτόχρονα να οραματίζεται μια ουτοπία, θυμίζοντας έτσι το πέταγμα του νομίσματος και την αβέβαιη πορεία της σχέσης μας με την επιστήμη. Η επιστημονική φαντασία έγινε το ποιητικό όχημά της και το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί πιθανά ο άνθρωπος να δει τον εαυτό του.
