Το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει την έκθεση ”Hic sunt dracones (Εδώ Υπάρχουν Δράκοντες) Χαρτογραφώντας το Άγνωστο: Ένα πρότζεκτ του Rick Lowe” που ανοίγει τον διάλογο ανάμεσα σε σύγχρονους καλλιτέχνες και τις ιστορικές συλλογές του Μουσείου από την 1η Ιουνίου έως τις 30 Ιουλίου.
Κοινωνική γλυπτική
Ο Αμερικανός καλλιτέχνης Rick Lowe έγινε γνωστός στην Ελλάδα από το Victoria Square Project (VSP), ένα «κοινωνικό γλυπτό» που εγκατέστησε το 2016 στην Πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα, σε συνεργασία με τη Μαρία Παπαδημητρίου, στο πλαίσιο της documenta 14. Είναι το μόνο έργο που παρέμεινε ενεργό μετά το τέλος της documenta 14, λειτουργώντας, με τον ποικίλο και διαρκή του προγραμματισμό, ως κόμβος πολιτιστικών ανταλλαγών και διαλόγου. Στη διάρκεια αυτών των επτά ετών, το VSP έχει αποτελέσει μοναδικό παράδειγμα έργου σύγχρονης τέχνης με απτή κοινωνική διάσταση, που βοηθά να διατηρηθούν και να αναπτυχθούν συνέργειες ανάμεσα σε καλλιτέχνες, σε πρόσφυγες, σε μετανάστες και σε τοπικές κοινότητες στην περιοχή.
Με αυτό το πρότζεκτ, ο Rick Lowe πρότεινε συστηματικά διάφορες πρακτικές δημιουργίας, εστιάζοντας σε διάφορα πεδία εμπλοκής με την καθημερινή ζωή και σε πολιτικά αιτήματα που συνδέονται με την ενσωμάτωση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, το πρόβλημα των αστέγων, την ξενοφοβία, την φυλετική και αστυνομική βία.
Ζωγραφικά μοτίβα και χαρτογραφήσεις
Η δημιουργία μιας σειράς από κοινωνικά πρότζεκτ οδήγησε τον Rick Lowe ακόμα πιο βαθιά στην εξερεύνηση και στη διεύρυνση των πολιτικών και κοινωνικών του ανησυχιών, περιλαμβανομένων αισθητικών και υποκειμενικών όρων. Ο καλλιτέχνης -που έχει σπουδάσει ζωγραφική στο Columbus College στην Τζόρτζια- έστρεψε την προσοχή του στα εικονογραφικά και αλληγορικά εργαλεία της χαρτογραφίας, και (επαν)έφερε στο προσκήνιο θεμελιώδεις ανθρώπινες εμπειρίες, όπως τα ίχνη κατοίκησης και ιδιοποίησης του χώρου σε αποσταθεροποιημένες μητροπολιτικές περιοχές και/ή σε εμπόλεμες ζώνες. Η διαμόρφωση και η μεταμόρφωση του αστικού, κοινωνικού και κοινοτικού περιβάλλοντος παραμένει ένα «συλλογικό έργο τέχνης», το οποίο διαμορφώνεται με την φροντίδα του καλλιτέχνη.
Τα μικρογραφικά μοτίβα και οι χαρτογραφήσεις του Rick Lowe πραγματεύονται αδιάκοπα το «άγνωστο», το «αθέατο» και το «αχαρτογράφητο» αναμειγνύοντας φόρμες της υλικής και της κοινωνικής χαρτογράφησης, της φαντασιακής και της ψυχικής χαρτογράφησης, πράγμα που δεν αποκλείει το ασυνείδητο, τις «κοινωνικά συμβολικές δράσεις» του οποίου ο θεωρητικός της λογοτεχνίας Fredric Jameson έχει αποκαλέσει «πολιτικό ασυνείδητο». Ο Rick Lowe διευκρινίζει: «Άρχισα να σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω την τέχνη για να αρχειοθετήσω κάποια από τα έργα στα οποία δουλεύω εδώ και καιρό και τα οποία είναι κατ’ εξοχήν κοινοτικά, ακριβώς επειδή αυτή είναι μία από τις προκλήσεις που παρουσιάζει η δουλειά μιας κοινωνικής πρακτικής — το ότι είναι εφήμερη».
Η ζωγραφική του Rick Lowe αναπαριστά τροχιές στο χώρο και εδαφικούς σχηματισμούς που συνδέονται με την πρωτίστως και κυρίως κοινωνική διάσταση της καλλιτεχνικής του πρακτικής. Τα ζωγραφικά του έργα διαρθρώνονται ως χάρτες με στρώματα και σημάνσεις που είναι μεν αφηρημένα αλλά ταυτόχρονα μοιάζουν να λειτουργούν ως ενδείκτες περιοχών, σχέσεων και κίνησης. Οι συνθέσεις του Lowe δεν αντιπροσωπεύουν απλά ενδεχόμενες διαδρομές, οικιστικές ενότητες και σύνορα αλλά υποδεικνύουν δομές ισχύος, ταυτότητες και άλλες συνέπειες μίας αποεδαφικοποιημένης και κινούμενης κουλτούρας.
Η έκθεση
Αυτό το σύνολο έργων ήταν η αφετηρία της συνεργασίας του καλλιτέχνη με το Μουσείο Μπενάκη για τη δημιουργία της έκθεσης ”Hic sunt dracones (Εδώ Υπάρχουν Δράκοντες)*: Χαρτογραφώντας το Άγνωστο”, η οποία εστιάζει στo ιστορικό και κοινωνικό συγκείμενο και στην αισθητική της χαρτογράφησης. Τα έργα έχουν λειτουργήσει ως οδηγός για έναν σύγχρονο αναστοχασμό πάνω στους τρόπους με τους οποίους δεδομένα μεταφράζονται σε ζωγραφικές μορφές με τη χρήση οπτικών στοιχείων, μοτίβων και σημάνσεων. Αυτή η κριτική τοποθέτηση σχετίζεται με τρέχοντα γεωπολιτικά προβλήματα, όπως η παγκόσμια προσφυγική κρίση, η μαζική, αναγκαστική μετανάστευση και οι περιβαλλοντική κρίση.
Οι χάρτες, οι άτλαντες όπως και μια σειρά τεχνουργήματα της λαϊκής κουλτούρας είναι κυρίως εργαλεία «κατασκευής» και «ανακατασκευής» του κόσμου που παίζουν έναν ρόλο στην απεικόνιση των χωρικών σχέσεων, στις μετακινήσεις ανθρώπων και πραγμάτων, στην καταγραφή των ιστορικών αλλαγών, των ταξιδιών, των συναισθημάτων, κα των μεταναστεύσεων και των εθνικών ταυτοτήτων. Επίσης, χρησιμοποιώντας σχήματα και μοτίβα, σχέδιο και χρώμα, διατυπώνουν έννοιες τοπικότητας ή οικουμενικότητας, καθώς και «κοσμογραφικά» και γεωπολιτικά αιτήματα. Παρατηρήσεις πεδίου αλλά και επισημάνσεις που πηγάζουν από το φαντασιακό του χαρτογράφου ή των καλλιτεχνών είναι εγγενώς συνδεδεμένες με αυτά τα οπτικά εργαλεία, που μεταμορφώνουν το αόρατο σε ορατό, την απουσία σε παρουσία, το ιστορικά απομακρυσμένο σε σύγχρονο.
Αλλά πόση αλήθεια υπάρχει σε όλες αυτές τις απεικονίσεις; Πώς αναπαρέστησαν οι καλλιτέχνες το άγνωστο και το ανοίκειο, και πώς μπορούν όλα αυτά να εξυπηρετήσουν το επείγον αίτημα της σύγχρονης τέχνης να αποκτήσει αλληλεπίδραση με την κοινωνία; Με αυτήν την πρόθεση, ο Rick Lowe και οι επιμελητές Γιώργος Τζιρτζιλάκης και Πολύνα Κοσμαδάκη, σε συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του Μουσείου Μπενάκη, επέλεξαν ιστορικό υλικό από τις πλούσιες συλλογές του Μουσείου, προκειμένου να εξερευνήσουν διαφορετικές ερμηνείες της χαρτογράφησης και των λαϊκών χειροτεχνημάτων που εστιάζουν σε στρατηγικές αφήγησης και συμβολισμούς του κόσμου – ιδιαίτερα των πιο ανεξακρίβωτων πτυχών του – και στη φαντασιακής σύλληψη νέων κοσμολογιών και διαδρομών.
Η έκθεση αναδεικνύει αυτές τις απεικονίσεις του αγνώστου, που είναι κομβικής σημασίας για το έργο του Rick Lowe. Δεδομένης της σύγχρονης συνθήκης, όπου τα πάντα (διαρκώς) καταγράφονται και ελέγχονται, οι χαρτογραφήσεις αυτές μπορούν να υποδείξουν έναν τρόπο να σκεφτούμε ξανά το σημείο που βρισκόμαστε και τι μπορούν να προσφέρουν η τέχνη και η σύγχρονη κουλτούρα, – ερωτήματα που βρίσκονται στην καρδιά της καλλιτεχνικής πρακτικής του Rick Lowe.
