Πριν τρία χρόνια διακρίθηκε στις ακροάσεις Νέων Ελλήνων Αρχιμουσικών της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. Φέτος, επιστρέφει στο πόντιουμ της ΚΟΑ, για να διευθύνει τις Τέσσερις Εποχές του Βιβάλντι στην Πασχαλινή Συναυλία. Ο λόγος για τον Παντελή Κογιάμη, ο οποίος μιλά για διαδρομές μουσικής (από τη Χίο στη Βιέννη), την προσέγγιση που ακολουθεί ως αρχιμουσικός, αλλά και τους στόχους του μετά την πανδημία.
Αρχικά σπουδάσατε σε ωδεία της Χίου όπου μεγαλώσατε και συμμετείχατε στη Φιλαρμονική ως τρομπετίστας. Γιατί επιλέξατε την τρομπέτα;
Ως δεκάχρονο παιδί είχα περιορισμένη γνώση για τα όργανα της Φιλαρμονικής, ο τότε Αρχιμουσικός όμως με παρότρυνε να ασχοληθώ με την τρομπέτα. Με εντυπωσίασαν στην αρχή οι τεράστιες τούμπες και τα ευφώνια. Καθώς όμως υπήρχε έλλειψη νεαρών μαθητών στις τρομπέτες, αποφάσισα να δοκιμάσω. Αμέσως κατάλαβα τη σημασία του και την ομορφιά του. Ακόμα και ως φοιτητής στην Αθήνα, γυρίζοντας στη Χίο κατά τις περιόδους των διακοπών, δεν έχανα ευκαιρία να λάβω μέρος σε όλες τις δραστηριότητες της Φιλαρμονικής της Χίου ως τρομπετίστας.
Μετακομίσατε για σπουδές στην Αθήνα, όπου σπουδάσατε Μουσικολογία. Η ακαδημαϊκή προσέγγιση των έργων και των περιόδων της μουσικής ήταν μέρος των αναζητήσεών σας;
Η βαθύτερη προσέγγιση των έργων της μουσικής ήταν και εξακολουθεί να είναι κυρίαρχο μέρος των αναζητήσεών μου. Μέσω της Μουσικολογίας κατάλαβα πόσο σημαντική είναι η επιστήμη για την κατανόηση της τέχνης. Ας μην ξεχνάμε ότι στην αλληλογραφία τους ο Χάυντν αλλά και ο Σούμαν κ.ά. αναφέρονται στην «επιστήμη της σύνθεσης». Επίσης κατάλαβα πόσο απαραίτητες είναι οι σύγχρονες επιστημονικές εκδόσεις των μουσικών έργων, καθώς και η μελέτη των κριτικών υπομνημάτων. Έχω την πεποίθηση ότι η επιστήμη της Μουσικολογίας είναι απαραίτητος αρωγός για κάθε μουσικό.
Αποφασίζοντας να γίνετε μαέστρος, κάνετε μαθήματα με τον αρχιμουσικό Κάρολο Τρικολίδη. Τι κρατάτε από εκείνον;
Στον κ. Τρικολίδη οφείλω ένα πολύ μεγάλο μέρος της μουσικής μου εκπαίδευσης. Η μαθητεία δίπλα του, καθώς και η παρακολούθηση των δοκιμών του διεύρυναν τους μουσικούς μου ορίζοντες. Όντας ο ίδιος μαθητής του θρυλικού Χανς Σβαρόφσκυ στην Ακαδημία της Βιέννης, μετέδωσε σε μας τους μαθητές του συγκεκριμένες αρχές ανάλυσης παρτιτούρας, τις οποίες ακολουθώ ευλαβικά μέχρι και σήμερα. Ο κ. Τρικολίδης μας εισήγαγε σε μια ενθουσιώδη προσέγγιση της μουσικής που με ακολουθεί έκτοτε.
Αποφοιτήσατε με Άριστα και Διάκριση από την τάξη του φημισμένου Uros Lajovic, στο Πανεπιστήμιο Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών της Βιέννης (Univeristät für Musik und darstellende Kunst Wien). Πώς ήταν η σχέση σας με τον Lajovic;
Ο κ. Lajovic συμπαθούσε πολύ τους Έλληνες. Να θυμίσουμε εδώ ότι ο πρώτος απόφοιτός του από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης ήταν ο τέως Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΚΟΑ, κ. Στέφανος Τσιαλής. Οι σχέσεις μας, λοιπόν, ήταν πολύ καλές καθώς και ο κ. Lajovic ήταν μαθητής του Σβαρόφσκυ, αλλά και για ένα διάστημα συμφοιτητής με τον κ. Τρικολίδη. Επρόκειτο περί αυστηρού και πειθαρχημένου καθηγητή κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, πολύ προσβάσιμου όμως σε διαπροσωπικό επίπεδο.
Κρατάτε ακόμη επαφή μαζί του, σας συμβουλεύει;
Ασφαλώς. Μετά το πέρας των σπουδών μου φροντίζω να διατηρώ μια συναδελφική σχέση σεβασμού και εκτίμησης με τον παλιό μου καθηγητή.
Το 2018 διακριθήκατε, μαζί με τον Ρωμανό Παπάζογλου, στις Ακροάσεις Νέων Ελλήνων Αρχιμουσικών της ΚΟΑ. Υπάρχουν αρκετές προοπτικές για τους νέους μουσικούς στην Ελλάδα;
Εδώ θα μου επιτρέψετε καταρχάς, έστω και εκ των υστέρων, να ευχαριστήσω δημοσίως την πρωτοβουλία της ΚΟΑ για τις Ακροάσεις Νέων Ελλήνων Αρχιμουσικών. Ακριβώς λοιπόν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες δημιουργούν προοπτικές για εμάς τους νέους μουσικούς στην Ελλάδα. Ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξουν αντίστοιχες και στο μέλλον.
Τα Χριστούγεννα του 2018 διευθύνατε για πρώτη φορά την ΚΟΑ. Πώς νιώσατε; Σας άγχωσε η καθοδήγηση μιας ορχήστρας με τόσο βαριά ιστορία;
Η εκτίμησή μου για την Ορχήστρα ήταν και θα παραμείνει αμείωτη. Στα πέντε χρόνια των σπουδών μου στην Αθήνα, παρακολουθούσα κάθε Παρασκευή τη συναυλία της ΚΟΑ στο Μέγαρο. Επιτρέψτε μου να αναφέρω ότι η πρώτη συναυλία της ΚΟΑ που παρακολούθησα όντας νεοφερμένος από τη Χίο στην Αθήνα ήταν με έργα Ραχμάνινοφ (Ραψωδία σε ένα θέμα του Παγκανίνι) και Τσαϊκόφσκυ (Συμφωνία αρ. 6 «Παθητική»), με Αρχιμουσικό τον κ. Λουκά Καρυτινό, νυν καλλιτεχνικό διευθυντή της ΚΟΑ. Οπότε καταλαβαίνετε ότι το να βρίσκομαι μπροστά από την ΚΟΑ συνοδεύεται πάντοτε από χαρά αλλά και από ένα δημιουργικό άγχος.
Πιστεύετε στη μεθερμηνεία του αρχιμουσικού επί του κειμένου ή θεωρείτε ότι οφείλει να μένει απόλυτα πιστός στην παρτιτούρα του συνθέτη;
Πολύ καλή ερώτηση. Μία από τις αρχές του κ. Τρικολίδη και του κ. Lajovic ήταν η πιστότητα στην παρτιτούρα, η οποία προέρχεται μέσω της κατανόησης κάθε παραμέτρου της, ξεκινώντας από τα χαρακτηριστικά της τονικότητας του έργου, τη μουσική ρητορική, μέχρι και την προσωδία. Απόλυτα πιστός, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν μπορεί να είναι κανείς. Όλοι προσπαθούμε να πλησιάσουμε τα έργα όσο το δυνατόν πιστότερα γίνεται. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο επανερχόμαστε ξανά και ξανά στα ίδια έργα (όπως ακριβώς κάνει ένας σκηνοθέτης), ώστε να διορθώσουμε τυχόν προηγούμενα σφάλματα και να δώσουμε στο κοινό όσο το δυνατόν καλύτερα γίνεται το μήνυμα του εκάστοτε συνθέτη. Θεωρώ λοιπόν ότι το σημαντικό είναι αυτό που έχει να πει ο συνθέτης και όχι ο ερμηνευτής μέσω του συνθέτη. Ας μην ξεχνάμε ότι η ετυμολογία των λέξεων «ερμηνεία-ερμηνευτής» μας βοηθάει στην ορθή κατανόηση αυτών των όρων.
Διευθύνετε τις 4 εποχές του Βιβάλντι. Ένα έργο που έχει ερμηνευτεί εκατοντάδες φορές, από τους σπουδαιότερους μουσικούς και αρχιμουσικούς. Ποια θα είναι η δική σας προσέγγιση;
Επιτρέψτε μου καταρχάς ένα μικρό σχόλιο: Λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του στη Βιέννη, τα έργα του Bιβάλντι είχαν ξεχαστεί. Κανείς από τους συνθέτες της Κλασικής και Ρομαντικής Εποχής δεν γνώριζε τον συνθέτη Bιβάλντι. Μεγάλο μέρος των χειρογράφων του ανακαλύφθηκε μόλις μεταξύ των ετών 1926 και 1930, ενώ έργα του συνεχίζουν να ανακαλύπτονται μέχρι και σήμερα. Οι Τέσσερις Εποχές, ίσως το γνωστότερο έργο της κλασικής μουσικής (με την ευρεία έννοια του όρου), ηχογραφήθηκαν για πρώτη φορά το 1942 με σολίστ τον Bernardino Molinari (1880 – 1952). Στην ηχογράφηση αυτή, που κυκλοφόρησε πρώτα στην Ιταλία και κατόπιν στην Αμερική, οφείλουν οι Τέσσερις Εποχές τη διάδοσή τους ευρύτερο κοινό, ένα έργο που μέσα στα λίγα αυτά χρόνια κατάφερε να γίνει συνώνυμο της κλασικής μουσικής. Η προσέγγιση των Τεσσάρων Εποχών από τους δύο εξαιρετικούς σολίστ στο βιολί κ. Νίκου Μάνδυλα («Άνοιξη» και «Καλοκαίρι») και κ. Γιώργου Μάνδυλα («Φθινόπωρο» και «Χειμώνας») είναι μια προσέγγιση με πλαστικότητα, καθώς μέλημά μας ήταν να αποδώσουμε τη ρητορική (την ιστορία) της κάθε εποχής σύμφωνα με τις ποιητικές ενδείξεις που εμπεριέχονται στην παρτιτούρα. Νομίζω ότι η ερμηνεία σφύζει από ενδιαφέροντα μουσικά highlights, που θα κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού.
Άλλαξαν οι στόχοι και τα όνειρά σας μέσα στην πανδημία;
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η πανδημία επανακαθόρισε τους στόχους και τα όνειρα των περισσότερων ανθρώπων. Ακόμη πιο έντονα επηρέασε αυτή η κατάσταση εμάς, τους ανθρώπους του καλλιτεχνικού κόσμου, οι οποίοι πλήττονται μεν από τις επιπτώσεις της πανδημίας, αλλά δεν παύουν να αναστοχάζονται θετικά για την επόμενη μέρα. Θέλω να πιστεύω ότι βρισκόμαστε κοντά στο τέλος αυτής της δύσκολης δοκιμασίας και αισιοδοξώ για την περίοδο που θα ακολουθήσει.
