Κείμενο: Μαρία Μιραχτσή
Στη δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, η συντονίστρια του μαθήματος δημιουργικής γραφής, μοιράζει φυλλάδια στον μικρό κύκλο ενηλίκων μαθητών. Σε αυτά, είναι τυπωμένο το ποίημα του Ocean Vuong “Someday I will love Ocean Vuong”. Αν και όχι όλοι, οι περισσότεροι γνωρίζουν τον Αμερικανό-βιετναμέζο ποιητή. Η συντονίστρια σχολιάζει: «Είναι από τους ελάχιστους που καταφέρνουν να βγάλουν χρήματα με την ποίηση».
Στο μυαλό μου έρχεται το περιστατικό που o Ocean Vuong αναφέρει σε ένα από τα ποιήματα της δεύτερης ποιητικής του συλλογής «Ο χρόνος είναι μάνα» που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες στην Ελλάδα, σε μετάφραση του Δημήτρη Μαύρου, από τις εκδόσεις Gutenberg:
«Μια φορά, σε κάποιο πάρτι που γινόταν σε μια ταράτσα του Μπρούκλιν για πιο “κουλτουροφάση” μια νεαρή γυναίκα είπε ρουφώντας λίγο απ’ το ποτό της: Τι τυχερός που είσαι. Είσαι γκέι και μπορείς κιόλας να γράφεις για πόλεμο και τέτοια. Εγώ ‘μαι απλώς λευκή [Παύση]. Μηδέν εις το πηλίκο [Γέλιο, τσούγκρισμα]. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι ο κίτρινος πόνος τυπωμένος με αμερικανικά γράμματα, γίνεται χρυσός».
O Ocean Vuong γεννήθηκε στο Βιετνάμ και στην ηλικία των δύο ετών, η οικογένειά του μετανάστευσε στις ΗΠΑ, περνώντας πρώτα οκτώ μήνες σε έναν προσωρινό καταυλισμό προσφύγων στις Φιλιππίνες. Ο πατέρας του τους είχε ήδη εγκαταλείψει, και η μητέρα του βιοπορίστηκε, εργαζόμενη σε νυχάδικο. Ο ίδιος μεγάλωσε στο Κονέκτικατ, περιθωριοποιημένος. Το 2016 εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Νυχτερινός ουρανός με τραύματα εξόδου» και το 2019 το μυθιστόρημα «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι» που πολυβραβεύτηκε. Έκτοτε, ο Ocean Vuong τοποθετείται ανάμεσα στους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της αμερικανικής λογοτεχνίας.
Η δεύτερη συλλογή του γράφτηκε λίγο μετά τον θάνατο της μητέρας του. Σε συνέντευξη του ο ίδιος είχε πει: «Από τότε που την έχασα, αισθάνομαι ότι η ζωή μου έχει βιωθεί μόνο μέσα σε δύο μέρες. Το σήμερα χωρίς τη μητέρα μου και το χθες, όταν ήταν ζωντανή. Έτσι βλέπω τη ζωή μου τώρα».
Μέσα στα ποιήματα του Ocean Vuong, υπάρχουν σφαίρες, σημάδια πολέμου, αμάξια, προσπάθειες απεξάρτησης, σκηνές ναρκοπεδίου, McDonalds, λίστα από αγορές στην amazon, αναφορές στον πατέρα και στον θείο, αλλά μέσα σε αυτά, και πάνω απ’ όλα αυτά είναι η μητέρα του. Η μητέρα του ξανά και ξανά. Τα ποιήματά του είναι μια διαρκής ταλάντωση και μεταφορά από το χθες της ύπαρξής της στην απουσία του σήμερα.
«Αυτό που πάντα θα ΄χουμε είναι κάτι που χάσαμε/Στο χιόνι, το ξερό περίγραμμα της μάνας μου/ Ορκίσου μου πως δεν θα εξαφανιστείς ξανά, είπα/Έμεινε ξαπλωμένη λίγη ώρα, το σκεφτόταν/ Σβήνανε σιγά-σιγά τα φώτα των σπιτιών/ Ξάπλωσα πάνω στο περίγραμμα της, να την κρατήσω αληθινή», γράφει στο ποίημα «Θεωρία χιονιού» ενώ στο «Αγαπημένη μου Rose»: «έτρωγες το φαΐ σου ψωμί του τοστ βουτηγμένο/ σε γάλα εβαπορέ στο πάρκινγκ/μόνη αναγνώστρια μου αγόραζες μολύβια δεν/ μπορούσα να μιλήσω οπότε μ’ ενέγραφα στη σιωπή και μέσα της περίμενα εσένα μαμά/ να με διαβάσεις μ’ακούς τώρα με/ λαμβάνεις SOS SOS».
Η μητέρα του δεν ήξερε να διαβάζει αλλά για τον Οcean Vuong είναι η μόνη του αναγνώστρια.
Σε δεύτερο πλάνο, στο ποίημα «Αμερικανικός θρύλος», παρουσιάζεται ένας συναισθηματικά απών πατέρας, που για να έρθει κοντά του ο γιος του προκαλεί σκοπίμως ένα ατύχημα με το αμάξι:
«Έπεσε πάνω μου και αγκαλιαστήκαμε για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Ήταν τέλειο και λάθος, σαν φλεγόμενα χαρτονομίσματα. Το δέρμα του γύρω απ’ τον λαιμό τόσο απαλό, το aftershave του παραδόξως καλοκαίρι. Κράτησε ούτε ένα δευτερόλεπτο αλλά χαμογελούσε, ήδη χαμένα τα μισά του δόντια, σαν κάποιος να τα σκούπισε για να χωρέσει κάτι πιο αληθινό».
Η μητέρα και η οικογένεια μπορεί να είναι το επίκεντρο αυτού του έργου, όμως κάποια από τα ποιήματα του Ocean Vuong ξεχωρίζουν και για την καυστικότητα του κοινωνικού τους σχολιασμού. Στο ποίημα του «Παλιές δόξες», ο ίδιος γράφει σαρκαστικά: «Είναι θηρίο ο γιος μου. Γυναικοκατακτητής. Μπαμ-μπα την γκάστρωσε. Δυνατό πιστόλι η ξανθιά», αναδεικνύοντας πως συγκεκριμένες, χιλιοειπωμένες εκφράσεις, όταν βρεθούν εκτός πλαισίου, ξεχειλίζουν από τη βία και τον μισογυνισμό της καθημερινής μας γλώσσας.
Πολλές φορές στη συλλογή, ο ποιητής γίνεται δύσκολος, οι στίχοι του απροσπέλαστοι. Φράσεις κατακερματισμένες και κοφτές οδηγούν σε ένα κενό κατανόησης. Ίσως οι αναγνώστες που κατέχουν αρκετές πληροφορίες για τη ζωή του ποιητή να καταφέρουν να ενώσουν τις τελίτσες του νοήματος, αλλά η πλειοψηφία σίγουρα όχι, και δεν είναι, άλλωστε, και αυτός ο στόχος.
Στο ποίημα «Όμορφος κοντός χαμένος» ο ποιητής γράφει: «Τέλος η συζήτηση, κύριε αστυνόμε, χορεύω στη βροχή μ’ένα νυφικό και βγάζει νόημα. Επειδή ο θείος μου αποφάσισε ν ‘αφήσει αυτόν τον κόσμο, άθικτος. Επειδή τ’ ότι πήραν ένα κομμάτι από τον φίλο μου κάπως τον συμπλήρωσε. Επειδή στα μέρη μου τα δέντρα μοιάζουν με οικογένεια που γελάει μες στο κεφάλι μου. Επειδή είμαι ο τελευταίος του είδους μου στην αρχή της ελπίδας. Επειδή αυτό που κατάφερα με τη μία μικρή ζωή μου ήταν να τη χάσω σ’ ένα σερί νικών».
Η συλλογή του Vuong είναι ένα ταξίδι μέσα στο πένθος, την απώλεια, τη μνήμη, την οικογένεια και τον εαυτό τον ίδιο, ενώ εκείνος ενηλικιώνεται άγαρμπα και προσγειώνεται σε μια ζωή συχνά χωρίς νόημα αλλά και που πάλι αξίζει να βιωθεί. Το ποίημα «Ούτε καν», στο οποίο αναφέρεται το περιστατικό της «κουλτουροφάσης» στο Μπρούκλιν, ο ποιητής το κλείνει με τους στίχους:
«Υποχώρησα και αποφάσισα μόνο χαρά από δω κι εμπρός. Τότε όλα άνοιξαν. Τα φώτα έλαμψαν τριγύρω μου λευκός καιρός
κι υψώθηκα, νωπός και ματωμένος, έξω από τη μάνα μου, μέσα στον κόσμο, ουρλιάζοντας
και φτάνει.»
