Παράλληλα με την 59η Μπιενάλε της Βενετίας, ο Anselm Kiefer παρουσιάζει τη νέα του δουλειά στη Sala dello Scrutinio και τη Sala della Quarantia Civil Nova στο Palazzo Ducale (Παλάτι των Δόγηδων) στη Βενετία.
Το Fondazione Musei Civici di Venezia (MUVE) τον προσκάλεσε να παρουσιάσει μια ειδική εγκατάσταση έργων ζωγραφικής σε έναν από τους σημαντικότερους χώρους, που έχει φιλοξενήσει έργα των μεγαλύτερων ζωγράφων. Ο μνημειώδης χώρος της Sala dello Scrutinio υπήρξε ο τόπος διεξαγωγής των εκλογών του Doge και οι τοίχοι του είναι πλούσια διακοσμημένοι με πίνακες που γιορτάζουν τη δύναμη της Serenissima Repubblica di Venezia.
Η έκθεση
Η έκθεση παίρνει τον τίτλο της, ”Anselm Kiefer Questi scritti, quando verranno bruciati, daranno finalmente un po’ di luce (Αndre Emo)” (ελαφρώς μεταφρασμένο ως: Αυτά τα γραπτά, όταν καούν, θα ρίξουν επιτέλους λίγο φως), από τα γραπτά του Βενετσιάνου φιλοσόφου Andrea Emo (1901-1983). Ο Kiefer συνάντησε για πρώτη φορά το έργο του Emο πριν από έξι χρόνια και έτσι η καλλιτεχνική του μέθοδος έχει εντυπωσιακούς παραλληλισμούς με τη φιλοσοφική σκέψη του.
Στο Palazzo Ducale ο Anselm Kiefer αντικατοπτρίζει τη μοναδική θέση της Βενετίας μεταξύ Βορρά και Νότου και την αλληλεπίδραση της Ανατολής με τη Δύση. Βλέπει εξίσου σημαντικές συνδέσεις μεταξύ όλων αυτών των διαφορετικών πολιτισμών και της ιστορίας της Βενετίας, όπου τα λόγια του τραγικού έργου του Γκαίτε, «Φάουστ: Το δεύτερο μέρος της τραγωδίας» (1832), εξακολουθούν να αντηχούν.
Η Gabriella Belli, διευθύντρια του Fondazione Musei Civici di Venezia, σημειώνει: «Η αποστολή αυτού του μεγάλου έργου είναι να κατανοήσουμε την ανάγκη οι δημόσιοι χώροι να μαρτυρούν την εποχή μας, να χτίζουμε μια επιφοίτηση της σύγχρονης εποχής μας και να προβάλλουμε στη σκηνή το παρόν και τις παγκόσμιες αξίες του παρελθόντος».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 29 Οκτωβρίου 2022. Συνοδεύεται από έναν πλήρως εικονογραφημένο κατάλογο και περιέχει κείμενα των επιμελητών της έκθεσης Gabriella Belli και Janne Sirén, καθώς και άλλων διακεκριμένων συγγραφέων, μεταξύ των οποίων οι Salvatore Settis, Massimo Donà, Jean de Loisy, Elisabetta Barisoni, καθώς και μια συνομιλία μεταξύ Hans Ulrich Obrist και Anselm Kiefer.
Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται λοιπόν από τον Αndrea Emo, στη σκέψη του οποίου ο Κiefer αισθάνεται πολύ κοντά. Τα νέα έργα του Kiefer χρησιμοποιούν βενετσιάνικα μοτίβα για να σχολιάσουν τα θέματα δημιουργίας, καταστροφής και μεταμόρφωσης που συνηθίζει να χρησιμοποιεί στα έργα του. Έχοντας ολοκληρωθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα έργα έχουν μια συγκεκριμένη και μη αφηγήσιμη σειρά.
Σημειώνεται ότι οι πίνακες του Kiefer στην πραγματικότητα ξεκινούν γεμάτοι χρώμα με ιμπρεσιονιστικά στοιχεία, ενώ στη συνέχεια ξεθωριάζουν, κάτω από όλο και περισσότερα στρώματα χρωμάτων, σε κάτι που μπορεί να μοιάζει με βρωμιά.
Τρισδιάστατα αντικείμενα που τοποθετούνται στους καμβάδες θυμίζουν την ιστορία της πόλης: απανθρακωμένα βιβλία, μια ξύλινη σκάλα στους ουρανούς, ένα φέρετρο μολύβδου που κρέμεται ανοιχτό, σύγχρονα μεταλλικά καροτσάκια αγορών με τα ονόματα των ιστορικών ηγεμόνων της πόλης.
Οι στολές, μερικές παιδικού μεγέθους, με κηλίδες χρυσού που μοιάζουν με αίμα για να σηματοδοτήσουν τους πολλούς πολέμους της Βενετίας: Η πόλη ήταν «τόσο μικρή, αλλά κατέκτησε όλο τον κόσμο», λέει ο Kiefer.
Μοντέλα υποβρυχίων αντιπροσωπεύουν αναχρονιστικά τη ναυτική δύναμη της ναυτικής δημοκρατίας, χρησιμοποιώντας το λεξιλόγιο του καλλιτέχνη της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Λίγοι από τους επισκέπτες της Βενετίας σήμερα θα συγκινούνταν από αυτή την πόλη των γαλήνιων υδάτινων οδών και της παγωμένης στο χρόνο αρχιτεκτονικής, αλλά η σύλληψη του Kiefer αναδεικνύει την αναταραχή στην ιστορία της και στον αέναο κύκλο καταστροφής και αναγέννησης του κόσμου.
«Δεν πρόκειται για ιστορικούς πίνακες, οι οποίοι αποτυπώνουν μια χρονική στιγμή», αναφέρει η Gabriella Belli, η διευθύντρια του Ιδρύματος Δημοτικών Μουσείων της Βενετίας, η οποία βοήθησε στην επιμέλεια και οργάνωση της έκθεσης. «Οι έννοιες εδώ αφορούν καθολικά στον πόλεμο και την κατάκτηση, και η αντίληψή τους θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου».
Σήμερα, οι προσλαμβάνουσες των επισκεπτών αναμφίβολα θα επηρεαστούν από τη φρίκη του τρέχοντος πολέμου στην Ουκρανία. Αλλά ο Kiefer δημιούργησε αυτούς τους πίνακες πριν από τρία χρόνια και απεικονίζουν «προφητικά» τη βία ως μόνιμη κατάσταση.
«Οι άνθρωποι πίστευαν ότι όταν δεν θα υπήρχε πια ο Χίτλερ, ο κόσμος θα γινόταν καλύτερος», λέει. «Ο κόσμος δεν έγινε καλύτερος. Κάτι δεν πάει καλά με τους ανθρώπους».
Μπορούν να βοηθήσουν οι απεικονίσεις της καταστροφής για την πορεία της ιστορίας; «Δεν βλέπω κανέναν καλλιτέχνη που να απέτρεψε έναν πόλεμο», λέει κατηγορηματικά σε συνέντευξή του, αλλά η τέχνη μπορεί να μας βοηθήσει «να δούμε την πραγματικότητα».
Σε αυτό το σημείο είναι σαφές ότι θίγει το πολύ σοβαρό ζήτημα της συμβολής της τέχνης στη συλλογική μνήμη. Θίγει το ζήτημα του εάν είναι χρήσιμο ή όχι να εκτίθενται τραυματικά γεγονότα που αφορούν στη μνήμη ενός λαού, σε έναν εκθεσιακό χώρο, μουσείο κλπ. Τάσσεται σαφώς υπέρ των μελετητών που υποστηρίζουν αυτή την θέση με σκοπό η τέχνη να λειτουργήσει ως τρόπος επιμόρφωσης των ανθρώπων στο μέλλον ενισχύοντας τη μνήμη.
«Όταν ξεκινήσω έναν πίνακα, ξέρω ότι θα τον εξολοθρεύσω», λέει ο Kiefer. Αφού κλείσει η έκθεση της Βενετίας, οι καμβάδες θα επιστρέψουν στο στούντιό του όπου μπορεί να σμιλέψει τις επιφάνειες, να στρώσει σε μπογιά ή να ρίξει περισσότερο ζεστό μόλυβδο πάνω τους, η διαδικασία της δημιουργίας και της καταστροφής συνεχίζεται μέχρι ένα μουσείο ή συλλέκτης να πάρει στην κατοχή του ένα έργο. Δεν είναι απλώς μια προσέγγιση στην τέχνη, επιμένει, αλλά μια αντανάκλαση της κατάστασης του κόσμου: «Είναι μια μόνιμη μετάβαση».
Ο καλλιτέχνης
Το μνημειώδες έργο του Anselm Kiefer αντιπροσωπεύει έναν μικρόκοσμο συλλογικής μνήμης, συμπυκνώνοντας οπτικά ένα ευρύ φάσμα πολιτιστικών, λογοτεχνικών και φιλοσοφικών επιρροών– από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, τον μυστικισμό του Κabbalah, τη Nορβηγική μυθολογία και τον Κύκλο δαχτυλιδιών του Wagner μέχρι την ποίηση του Ingeborg Bachmann και του Paul Celan.
Γεννημένος κατά τους πρώτους μήνες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κiefer αναλογίζεται τη μεταπολεμική ταυτότητα και ιστορία της Γερμανίας και αντιμετωπίζει το Τρίτο Ράιχ. Συνδυάζοντας την τέχνη, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τη γλυπτική, ο Κiefer αντικατοπτρίζει τα σύνθετα γεγονότα της ιστορίας και τα προγονικά έπη της ζωής, του θανάτου και του σύμπαντος. Το απεριόριστο ρεπερτόριό των εικόνων του, παραλληλίζεται μόνο από το εύρος των υλικών που είναι εμφανή στο έργο του.
Το έργο του Kiefer περιλαμβάνει πίνακες ζωγραφικής, εγκαταστάσεις, βιβλία καλλιτεχνών και μια σειρά έργων σε χαρτί, όπως σχέδια, ακουαρέλες, κολάζ και τροποποιημένες φωτογραφίες. Τα φυσικά στοιχεία που χρησιμοποιεί στη τεχνική του – μόλυβδο, σκυρόδεμα και γυαλί, αλλά και υφάσματα, ρίζες δέντρων και καμένα βιβλία – λειτουργούν καθαρά συμβολικά. Ενσωματώνοντας, επεκτείνοντας και αναγεννώντας εικόνες και τεχνικές, φέρνει στο φως τη σημασία του ιερού και πνευματικού, του μύθου και της μνήμης.
Ο Anselm Kiefer γεννήθηκε το 1945 στο Ντοναουέσεν της Γερμανίας. Αφού σπούδασε νομικά και ρομανικές γλώσσες, φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Freiburg im Breisgau και στην Ακαδημία Τέχνης στη Karlsruhe, διατηρώντας παράλληλα επαφή με τον Joseph Beuys.
Το έργο του Kiefer έχει παρουσιαστεί και συλλεχθεί από μεγάλα μουσεία σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω: “Bilder und Bücher,” Kunsthalle Bern, Switzerland (1978); “Verbrennen, verholzen, versenken, versanden,” West German Pavilion, 39th Biennale di Venezia, Italy (1980); “Margarete—Sulamith,” Museum Folkwang, Germany (1981); Kunsthalle Düsseldorf, Germany (1984, traveled to ARC Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, France; and Israel Museum, Jerusalem); “Peintures 1983–1984,” Musée d’Art Contemporain, Bordeaux (1984); and Art Institute of Chicago, Illinois (1987, traveled to Philadelphia Museum of Art, Pennsylvania; Museum of Contemporary Art, Los Angeles; and Museum of Modern Art, New York, through 1989).
