-620710.jpg)
Η συζήτηση με τον Νίκο Διαμαντή με αφορμή το «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς» αποδείχθηκε μια πλούσια εμπειρία. Επεξηγηματικότατος όσον αφορά την ιδιαίτερη αυτή «ζωντανή» εγκατάσταση ανθρώπινων εκθεμάτων στο Μουσείο Μπενάκη, μας έλυσε απορίες και ταυτόχρονα μας δημιούργησε ακόμη μεγαλύτερη περιέργεια και προσδοκία. Κυρίως όμως μας έδειξε ότι το «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς» δεν είναι απλώς ένα έργο τέχνης, αλλά έρχεται να προτείνει έναν τρόπο ζωής μέσω της τέχνης.
ελculture: Είναι τόσες πολλές οι σκέψεις αλλά και οι απορίες που γεννιούνται από το δελτίο Τύπου, ώστε θα ξεκινήσω από την πιο αυθόρμητη: Τι είναι το «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς»;
Νίκος Διαμαντής: Πρόκειται πολύ απλά για μια προσπάθεια από ένα σύνολο ανθρώπων να αρθρώσουν λόγο για το «τι είναι άνθρωπος, τι καθορίζει τον άνθρωπο». Τι καθορίζει αυτό που ονομάζουμε «σπινθήρα της ζωής», πού βρίσκεται η ζωή; Ξεκινήσαμε με ένα σύνολο θεμάτων, με στόχο να καταθέσουμε μια ανοιχτή πρόταση για το τι μπορεί να είναι η κιβωτός της ζωής. Αυτή την κιβωτό την τοποθετήσαμε σε μια δεύτερη κιβωτό, που είναι ένα μουσείο. Αλλά δε θεωρήσαμε ότι μια συμβατική χρήση του μουσείου θα μας κάλυπτε. Για παράδειγμα, στο μουσείο έχεις μια συγκεκριμένη διαπραγμάτευση της τέχνης με συγκεκριμένους όρους θέασης. Εμείς σκεφτήκαμε κάτι πολύ διαφορετικό, αυτό που μας ενδιέφερε είναι ένα λοξό μουσείο, ένα κρυφό μουσείο, μια κρυφή κιβωτός, η οποία θα ξεπηδάει μέσα από την καθεστηκύια κιβωτό, από το σπίτι της τέχνης που είναι το μουσείο. Αυτή θα διαπραγματευτεί τα θέματα που έχουμε επιλέξει με ένα διαφορετικό, αμφίσημο τρόπο, με έναν τρόπο μη αναμενόμενο. Θα ξεπηδήσει μια συμπεριφορά πλέον από ηθοποιούς, θα χρησιμοποιηθούν δηλαδή ζωντανοί άνθρωποι που θα παίξουν το ρόλο των εκθεμάτων, παρουσιάζοντας το υλικό που έχει συλλεχθεί σε μια ζωντανή συνομιλία με τον κόσμο. Αντί να έχουμε, δηλαδή, μια στατική φόρμα ενός έργου τέχνης, έχουμε μια δυναμική φόρμα.
ελc: Από τόσες εκφάνσεις που έχει η ανθρώπινη δραστηριότητα, εσείς σε ποια εστιάσατε;
Ν.Δ.: Από αυτό που ονομάζουμε «σπινθήρα της ζωής» έχουμε επιλέξει ημιτόνια, τα οποία παρουσιάζονται και διά της παρουσίας και της επανάληψης μεγενθύνονται. Παίρνουμε το έλασσον και το κάνουμε μείζον. Αυτός είναι ο στόχος μας. Να βρούμε πού βρίσκονται οι χαραμάδες της ζωής, από εκεί να ανασύρουμε τα ημιτόνια και σε αυτά τα ημιτόνια, φέρνοντάς τα στο φως, να δώσουμε διαστάσεις ενός μείζονος εκθέματος. Εμείς επινοούμε μια πραγματικότητα και φέρνουμε το θεατή αντιμέτωπό της, ώστε να μπορέσει αυτή η πραγματικότητα το μικρό να το κάνει μεγάλο και να το αναδείξει. Να αναδείξει, δηλαδή, άλλο από αυτό που βρίσκεται στην επιφάνεια μιας συμπεριφοράς.
ελc: Γιατί τις χαραμάδες;
Ν.Δ.: Πέρα από την επιφάνεια ενός κόσμου, υπάρχουν οι ρωγμές, οι τρύπες, που δημιουργήθηκαν από τον τρόπο που συγκλονίστηκε αυτός ο κόσμος, η ζωή μας. Εμάς μας ενδιαφέρουν αυτές οι στιγμές, οι στιγμές που η ζωή μας μετατοπίστηκε, συγκλονίστηκε, άλλαξε. Γιατί η ζωή εμφανίζεται εκεί όπου έχουμε επιλογές, εκεί όπου αλλάζουμε πορεία, εκεί όπου υπάρχουν συγκρούσεις, διαφοροποιούμαστε και λέμε όχι. Εκεί λοιπόν ψάχνουμε τα θέματα. Το «Μουσείο συμπεριφοράς» είναι μια λοξή, πολύπλοκη και αμφίσημη ματιά πάνω σε αυτό που λέμε πραγματικότητα. Επινοούμε μια δεύτερη πραγματικότητα και φέρνουμε το θεατή απέναντί της, ώστε να μετακινηθεί και αυτός σε μια τρίτη πραγματικότητα. Θέλουμε ενεργούς θεατές, όπως θέλουμε και ενεργούς πολίτες αυτή την περίοδο, για να κοιτάξουμε με διαφορετικό τρόπο αυτό το οποίο μας περιβάλλει.
ελc: Είναι φανερό ήδη από τον τίτλο ότι σας ενδιέφερε αυτή η αντίθεση μεταξύ του παγιωμένου που φέρνει στο μυαλό η λέξη «μουσείο» και της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία είναι κατεξοχήν μεταβαλλόμενη.
Ν.Δ.: Ναι, μας ενδιέφερε αυτή η αντίθεση ανάμεσα σε ένα στατικό σύστημα αντίληψης του κόσμου που υπάρχει μέσα σε ένα μουσείο, και σε κάτι ζωντανό, αμφίσημο, ρέον, το οποίο προέρχεται από ζωντανούς ανθρώπους που εκθέτουν και την παρουσία τους και αυτό το οποίο λένε αλλά και το χρόνο που μεταβάλλεται. Γιατί προσέξτε, στο «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς» κάθε έκθεμα εκθέτει τρία πράγματα: Πρώτον, τον εαυτό του. Δεύτερον, τη συμπεριφορά του. Το τρίτο είναι ο τρόπος με τον οποίο επενεργούν ο χρόνος, η επανάληψη, η αυτοδιάθεση, η σχέση με τον κόσμο, στο ίδιο το πρόσωπο και στον ίδιο τον κόσμο. Επίσης, εκτίθεται και ο χώρος, η φόδρα ενός μουσείου, και μάλιστα σημεία του που δεν είναι αναμενόμενα: η γωνία, ο διάδρομος, το κλιμακοστάσιο, χώροι τους οποίους το κοινό δεν έχει τη δυνατότητα να επισκεφθεί ή εκεί όπου δεν έχει σκεφτεί πως μπορεί να βρει ένα έργο τέχνης. Όλα αυτά συμπλέκονται με το θεατή από τον οποίο ζητάμε μια επενέργεια, να χαρτογραφήσει, να σταθεί, να συνομιλήσει – κυριολεκτικά ή μεταφορικά. Ο θεατής μπορεί να παρακολουθήσει όσα εκθέματα θέλει, μπορεί και μόνο ένα, να δει δηλαδή πώς επενεργεί όλος αυτός ο χρόνος σε ένα μονάχα έκθεμα.
ελc: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για μια σειρά «παράλληλων δράσεων», από τις οποίες τελικά επιλέγει ο καθένας ποιες θα παρακολουθήσει;
Ν.Δ.: Ακριβώς. Ο καθένας επιλέγει την πορεία του, πού θα επέμβρει περισσότερο, τι τον ενδιαφέρει περισσότερο, τι θα παραλείψει. Δεν παρακολουθεί απλώς κάτι και σκέφτεται πάνω σε αυτό. Ο στοχασμός του είναι πολύ πιο πολύπλοκος γιατί απαιτεί άμεσες αποφάσεις, δεν υπάρχει μια ήδη χαραγμένη διαδρομή από πίνακες την οποία καλείται να ακολουθήσει, αλλά καλείται να επιλέξει τη δική του. Υπάρχει απλώς ένας χάρτης με τα εκθέματα και από εκεί και πέρα διαγράφει ο καθένας το δικό του λαβύρινθο μέσα στο «Μουσείο».
ελc: Πώς γεννήθηκε συνολικά η ιδέα; Φαίνεται μεγάλη…
Ν.Δ.: Δεν είναι μεγάλη, είναι πάρα πολύ απλή. Γεννήθηκε από τη συνομιλία με τους συνεργάτες μου, από τον τρόπο που κάνουμε θέατρο, από τα θέματα στα οποία εστιάζουμε στο Θέατρο Σημείο. Γεννήθηκε από τη συνομιλία ανθρώπων και πρόκειται, στην ουσία, για μια πρόταση αλληλεγγύης. Προέκυψε ως μια πολύ φυσική πρόταση, διότι υπήρχαν θέματα που επανέρχονταν για χρόνια, αναγνώσματα, συμπεριφορές, μια τεράστια συλλογή κειμένων που προκαλούσε μια αντίστοιχη ανταλλαγή απόψεων, μιλάμε στην ουσία για μια μακρόχρονη συνομιλία κειμένων και ανθρώπων που δημιούργησε μια δεξαμενή σκέψης και μας οδήγησε στην απόφαση να περάσουμε σε ένα διαφορετικό είδος παρέμβασης στα πράγματα. Μην ξεχνάτε ότι είχε προηγηθεί η παρέμβασή μας με τον «Κανένα», στις αρχές της κρίσης. Η απανθρωποποίηση που ξεκινούσε ήταν ένα στοιχείο που μας ενδιέφερε, στο βαθμό που είχαμε κάτι να καταθέσουμε. Με τον ίδιο τρόπο, πάρα πολύ φυσικά προέκυψε και το «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς». Ήταν μια χειρονομία δικιά μας να συνομιλήσουμε με την πραγματικότητα. Φιλοδοξούμε να είναι μια πολύ δυναμική παρέμβαση στο σήμερα, η οποία όμως θέλω να τονίσω πως δε μένει μόνο στο σήμερα. Βάζει το χέρι με τολμηρό τρόπο στο εσωτερικό της ψυχής του ανθρώπου.
ελc: Μιλήσατε για αυτή τη διαδικασία και λέτε πόσο «απλή» ήταν κι ας απαιτεί πολλά χρόνια και την εμπλοκή μερικών δεκάδων ανθρώπων…
Ν.Δ.: Σαράντα. Πρόκειται, για την ακρίβεια, για μια συνεργατική χειρονομία σαράντα ανθρώπων. Κοιτάξτε, πιστεύω πολύ στην ύπαρξη μιας κρυφής Ελλάδας. Υπάρχει μια κρυφή πηγή, ένα κρυφό δυναμικό, άνθρωποι που έχουν πολλές δυνατότητες, αλλά πρέπει να βρουν το πεδίο να τις εκφράσουν. Εμείς είχαμε αυτό το πεδίο, γιατί διαθέταμε κοινή γλώσσα, έναν κοινό παρανομαστή στο τι θέλαμε να πούμε, να ψιθυρίσουμε στην πραγματικότητα, για τον κόσμο. Ένας ψίθυρος είναι αυτό που κάνουμε, που καταλήγει να γίνει μια δυνατή κραυγή από το σύνολο των ψιθύρων.
ελc: Το γεγονός ότι το «Μουσείο» βασίζεται σε αυτή τη μεταβλητότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και επιπροσθέτως εμπλέκει με πολύ ενεργό τρόπο το θεατή σάς κάνει να πιστεύετε ότι πρόκειται για ένα θέαμα που μπορεί να επανέρχεται ανά τακτά -ή μη- διαστήματα; Εξάλλου, αυτή είναι η δεύτερη εκδοχή του, μετά την πρώτη, περσινή εγκατάσταση.
Ν.Δ.: Ναι, μπορεί να επανέρχεται, και όχι μόνο. Μπορεί να ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο, να παρουσιαστεί με το δικό του τρόπο σε πολλά διαφορετικά μέρη και να συνομιλήσει με πολλούς, διαφορετικούς ανθρώπους, γιατί πρόκειται για μια πανανθρώπινη χειρονομία. Μιλάει σε μια παγκόσμια γλώσσα, άρα μπορεί να σταθεί παντού. Στόχος μας είναι σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη και το Φεστιβάλ Αθηνών να παρουσιάσουμε τη δουλειά αυτή σε επιλεγμένους χώρους του εξωτερικού, αλλά είναι πολύ νωρίς για να πούμε κάτι πιο συγκεκριμένο. Πάντως, με το «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς» θέλουμε να ξαναδούμε τον άνθρωπο, εκεί είναι το θέμα μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τι είναι ζωή. Και πού βρίσκεται εντέλει. Μπορεί να μην υπάρχει απάντηση, αλλά αυτή η ερώτηση γεννάει ερωτήματα. Κι αυτά τα ερωτήματα είναι που έχουν σημασία. Το ταξίδι έχει σημασία, και ο τρόπος με τον οποίο μετατοπίζεσαι μέσα του.
Η παράσταση «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς» ανεβαίνει στο Μουσείο Μπενάκη, στο Κτίριο της Πειραιώς, από τις 12 έως τις 14 Ιουλίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
