Μια σύγχρονη Kunsthalle στο Πυθαγόρειο της Σάμου

Η καλοκαιρινή εικαστική σεζόν στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται κυρίως από μικροεκθεσούλες –ως επί τo πλείστον ομαδικές– σε περισσότερο ή λιγότερο σοβαροφανείς εκθεσιακούς χώρους, ιδιωτικούς ή δημόσιους, σε νησιά και άλλα τουριστικά μέρη της επικράτειας, όπου διάφοροι δευτεροκλασάτοι καλλιτέχνες ή επιμελητές καταφέρνουν να βγάζουν το άχτι τους. Οι σοβαροί χώροι και οι προσπάθειες είναι ελάχιστες και ακόμα και μουσεία με βαρύγδουπα ονόματα στήνουν εκθέσεις διάσημων καλλιτεχνών με τα πιο δεύτερα έργα τους, απλά γιατί δεν πληρούν τις προδιαγραφές για να δανειστούν τα άλλα, τα σημαντικά. Μέσα σ’ αυτήν την ξηρασία λοιπόν, οι λίγες σοβαρές προσπάθειες που υπάρχουν γίνονται ακόμα πιο σημαντικές γιατί θέτουν τον πήχυ εκεί που πρέπει. Μια νέα αξιολογότατη προσθήκη στον καλοκαιρινό εικαστικό χάρτη της Ελλάδας είναι το Art Space Pythagorion, στο Πυθαγόρειο της Σάμου, ένα παλιό ξενοδοχείο από τη δεκαετία του ’70 το οποίο χάρη στην ιδιωτική πρωτοβουλία του Schwarz Foundation μεταμορφώθηκε σε μια εξαιρετική μικρή Kunsthalle πάνω στη θάλασσα. Αξιόλογη γιατί καταρχάς, και δεν είναι κάτι που θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο –το αντίθετο μάλλον, ο χώρος έχει διαμορφωθεί σε εκθεσιακό με άψογη αισθητική, διαθέτοντας λειτουργικότητα και τον απαραίτητο εξοπλισμό. Κυρίως όμως, αξιόλογη γιατί ξεκίνησε με ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα το οποίο θα εποφθαλμιούσαν πολλές Kunsthalle ανά τον κόσμο, αφού πέρσι παρουσίασε έργα του καλλιτέχνη Harun Farocki, ενώ φέτος φιλοξενεί έργα της πολύ γνωστής εικαστικής κολεκτίβας Slavs and Tatars: Δύο εκθέσεις που έδωσαν στο κοινό να γνωρίσει πραγματικά και σε βάθος την δουλειά των καλλιτεχνών, κάτι επίσης σπάνιο.

Η έκθεση «Long Legged Linguistics – Φωνήματα και Πόθοι» περιλαμβάνει παλιότερα έργα των Slavs and Tatars αλλά και έργα που έγιναν ειδικά για αυτή την παρουσίαση. Η δουλειά της διάσημης κολεκτίβας η οποία έχει δείξει έργα της από το ΜoMA και το Palais de Tokyo μέχρι το Dallas Museum of Art και το Künstlerhaus Stuttgart, εξερευνά τις εκλεκτικές συγγένειες των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στην «περιοχή ανατολικά του πρώην τείχους του Βερολίνου και δυτικά του Σινικού Τείχους, γνωστή ως Ευρασία», αντιπαραθέτοντας και συνδυάζοντας θρησκευτικά και αξιακά συστήματα, τελετουργικά, μα πάνω απ’ όλα τις γλώσσες των λαών του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης. Ο χριστιανισμός, το ισλάμ, ο κομμουνισμός, οι παραδόσεις των λαών, εξετάζονται με όχημα την γλώσσα και με μια χιουμοριστική προσέγγιση που προσπαθεί να ξορκίσει τους ποταμούς αίματος που έχουν χυθεί για όλες αυτές τις «μοναδικές» και «αδιαμφισβήτητες» ιδέες. Έτσι το εβραϊκό γράμμα chet μπλέκεται με το κυριλλικό kha, το αραβικό ḥā, το γεωργιανό xan και το αρμενικό xeh και γίνονται πρωταγωνιστές εικαστικών έργων. Άλλες φορές τα συναντάμε τυπωμένα πάνω σε βάθρα στα οποία είναι τοποθετημένα αιμάτινα σιντριβάνια –μια σαφής αναφορά στην βάρβαρη στάση του ανθρώπου να μην αποδέχεται το διαφορετικό- κι άλλες φορές υφασμένα σε χαλιά- χάρτες της ανατομίας του ανθρώπινου στόματος  όπου οι «μητρικές γλώσσες» εξερευνούν τους πατρικούς λάρυγγες… Το γράμμα κάππα με την πολύ αραβική χροιά του γίνεται μια σέξυ χορεύτρια του κανκάν κοροϊδεύοντας τον ψεύτικο μουσουλμανικό πουριτανισμό, η γλώσσα επίσης σαν άλλη χορεύτρια συστρέφεται πάνω σε έναν στύλο του pole dancing προσπαθώντας να μιμηθεί και να εκφράσει, τα βιβλία γίνονται σουβλάκι κεμπάπ προς εξυπηρέτηση κάθε –ισμού, η πρόθεση ot (Ѿ) που σημαίνει «από» σε αρκετές σλαβικές γλώσσες θυμίζει το δικό μας ω αλλά και το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα. Η ομάδα των Slavs and Tatars καταφέρνει να οπτικοποιήσει με ευφάνταστο, τολμηρό και αισθητικά ενδιαφέροντα τρόπο την γραφή που έχουμε συνηθίσει να την βλέπουμε ως μαύρα στίγματα πάνω σε λευκό φόντο, ενώ ταυτόχρονα παίζει με όλα τα θέσφατα όπως η ψυχανάλυση, η θρησκεία και οι πολιτικές ιδεολογίες για να διακηρύξει το ατελές της ανθρώπινης φύσης και άρα την ανάγκη για ανεκτικότητα.

Την έκθεση στο Art Space Pythagorion πλαισίωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στην οποία συμμετείχαν εκτός από τον Payam Sharifi των Slavs and Tatars, οι Ilke rAyturk, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Bilkent University της Άγκυρας, Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Adnan Yildiz, καλλιτεχνικός διευθυντής της Künstlerhaus Stuttgart και την συντόνισε η σύμβουλος επιμέλειας της έκθεσης Μαρίνα Φωκίδη, κατά την οποία με επιστημονικό τρόπο  –κυρίως από τους δύο καθηγητές πανεπιστημίου- έγινε μία παρουσίαση του σημαντικού ρόλου που ασκεί η γλώσσα στην διαμόρφωση των εθνικών συνειδήσεων και το πώς η γλώσσα και η ιστορία των λαών είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.

Ελπίζω το ίδρυμα Schwarz να συνεχίσει την εξαιρετική δουλειά που κάνει στον χώρο των εικαστικών στη Σάμο, με μόνη αντίρρηση την ύπαρξη εισιτηρίου δύο ευρώ που νομίζω ότι λειτουργεί αποτρεπτικά για τους ντόπιους τουλάχιστον που δεν είναι εξοικειωμένοι με την σύγχρονη τέχνη.

«Long Legged Linguistics – Φωνήματα και Πόθοι» των Slavs and Tatars στο Art Space Pythagorion, έως 10/10/13.

Φωτογραφία άρθρου: Mother Tongues and Father Throats, 2012 | wool, yarn | 296 x 482 cm | Photo by Kevin Dalferth