Για ένατη χρονιά, η συνεργασία της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση και του Παντείου Πανεπιστημίου δημιουργεί μια «Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού» με σημείο εκκίνησης τη σύγχρονη μουσική του πρωτοπόρου συνθέτη Maurice Ohana.
Στο πλαίσιο των συναυλιών «Μια Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού vol. 9» που θα παρουσιαστoύν στις 8 Μαρτίου στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, η φοιτήτρια Κατερίνα Ταρσινού της κατεύθυνσης «Πολιτισμός και Πολιτιστική Διαχείριση» του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου μοιράζεται με το ελc τη συνέντευξή της με τη συνθέτρια Gundega Šmite και ο φοιτητής Δημήτρης Κουτσονάσιος τη συνέντευξή του με την φλαουτίστρια Θεοδώρα Ιορδανίδου.
Η καταξιωμένη συνθέτρια Gundega Šmite θα παρουσιάσει σε παγκόσμια πρώτη ένα νέο έργο για σόλο φλάουτο, παραγγελία της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
Τι όργανο παίζετε και πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την σύνθεση;
Mεγάλωσα στη Λετονία, όπου εξακολουθούμε να επωφελούμαστε από την πολύ δυνατή μουσική εκπαίδευση, η οποία καθιερώθηκε στη σοβιετική εποχή. Είναι μια πολύ σκληρή μουσική εκπαίδευση τριών επιπέδων, όπου πρέπει να παίξεις σονάτα και Μπαχ, πρελούδιο και φούγκα, όλα αυτά μαζί. Έτσι μπαίνεις στο μουσικό λύκειο. Σε πανεπιστημιακό επίπεδο κατόπιν προσδιορίζεις τί θέλεις να είσαι. Ως ερμηνεύτρια λοιπόν, πάντα μου άρεσε να παίζω πιάνο, άρα είναι το όργανό μου.
Αποφάσισα να γίνω συνθέτης μάλλον αργά, 18-19 χρονών, όταν πραγματικά σκεφτόμουν να σπουδάσω μουσικολογία, η οποία δεν αφορά τόσο την performance art, αλλά την εξερεύνηση της μουσικής. Κατάλαβα επίσης ότι νιώθω περισσότερο εσωστρεφής παρά εξωστρεφής, και μου αρέσει να παίζω πιάνο για τον εαυτό μου. Συνέχιζα με το πιάνο, αλλά λειτουργούσα ως συνθέτης. Όταν σπούδαζα στη Μουσική Ακαδημία της Λετονίας, έκανα μαθήματα πιάνου. Μελετούσα πολύ το ρεπερτόριο της σύγχρονης μουσικής και πάντα είχα τους καλύτερους βαθμούς στο πιάνο. Αλλά ήδη ένιωθα ότι όλα όσα σπουδάζω είναι για χάρη της σύνθεσής μου ή για να κατανοήσω καλύτερα τη δομή της σύγχρονης μουσικής, να κατανοήσω καλύτερα την αισθητική της σύγχρονης σύνθεσης. Σπούδασα, μπήκα στο τμήμα σύνθεσης, αν και δεν σκεφτόμουν ότι αυτός είναι ο υπέρτατος σκοπός της ζωής μου. Εξακολουθούσα να αμφιβάλλω, αλλά όλα πήγαιναν προς αυτό πολύ γρήγορα.
Έχετε βάλει κάποιον τίτλο στο έργο που σας ανατέθηκε από την Στέγη και σε τί αναφέρεται;
Νιώθω λίγο εύθραυστη να απαντήσω, γιατί όταν ένας συνθέτης είναι ακόμα στη διαδικασία της σύνθεσης, είναι πολύ δύσκολο να μιλήσει για αυτό. Ο τίτλος του κομματιού είναι Dreamwork. Το Dreamwork είναι γενικά ένας όρος που εφευρέθηκε από τον Φρόυντ. Δεν συμφωνώ με κάποιες από τις ιδέες του, αλλά πιστεύω ότι αυτό που ανακάλυψε για τα όνειρα, εξακολουθεί να έχει μεγάλη σημασία και στις μέρες μας γενικά. Αποκαλώ τον εαυτό μου ονειροπόλο. Γενικά, πιστεύω ότι το όνειρο είναι επίσης μια υπέροχη πηγή έμπνευσης. Και νομίζω ότι όταν ονειρευόμαστε, αρθρώνουμε τις εσωτερικές μας ανάγκες, τους εσωτερικούς μας φόβους και τις ελπίδες μας, πολύ περισσότερο από ό,τι κάνουμε όταν είμαστε ξύπνιοι. Τώρα, ας πούμε, έχω συνέντευξη και προσπαθώ να είμαι πολύ συνειδητή, να λέω αυτό που πιστεύω ότι είναι πράγματι καλό και να μην λέω ψέματα. Να λέω αυτό που σκέφτομαι. Αλλά όταν ονειρεύομαι, νομίζω ότι βουτάω σε πολύ πιο βαθιά νερά. Και αυτό το πράγμα είναι που προσπαθώ να φέρω στο νέο μου κομμάτι για σόλο φλάουτο, ώστε να παρουσιάσω αυτές τις διαφορετικές καταστάσεις συνείδησης. Υπάρχει επίσης ο έμμετρος λόγος που εμπλέκεται, μερικά κομμάτια ποίησης. Οπότε η φλαουτίστρια, που είναι η Θεοδώρα Ιορδανίδου, θα είναι ταυτόχρονα αφηγήτρια, αλλά μερικές φορές, σκόπιμα, οι γραμμές που θα πει δεν θα είναι απόλυτα αντιληπτές. Αυτό είναι σκόπιμο, γιατί πολλές φορές βαθύτερες σκέψεις ακόμα ίσως κι αν τις καταλαβαίνουμε, είναι πολύ δυνατές για το συνειδητό μυαλό μας.
Ποια τεχνική σύνθεσης χρησιμοποιείτε; Υπάρχει κάποια αντισυμβατική τεχνική με την οποία απολαμβάνετε να πειραματίζεστε στη μουσική σας;
Αφού τώρα ζούμε σε μεταμοντέρνες εποχές, δεν θα έλεγα ότι είναι μια συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιώ. Θα μιλούσα περισσότερο για την προσέγγισή μου στο όργανο γενικά. Αν έχετε ακούσει τον συνθέτη Salvatore Sciarrino, έχει επίσης υπέροχα έργα για σόλο φλάουτο. Μερικές φορές, όταν ακούω τα έργα του, φαίνεται ότι δεν συνθέτει για κάποιο όργανο αλλά πάει πολύ πιο μακριά από τη φύση του οργάνου. Αυτό που κάνω στη μουσική μου είναι να προσπαθώ να δω το όργανο ως κάτι περισσότερο από ένα φλάουτο. Ως ένα μέσο από όπου η ανθρώπινη φωνή μπορεί να περάσει ως ένας ενισχυτής κατά κάποιο τρόπο. Επίσης ως ένα εργαλείο για την ενίσχυση της ανθρώπινης φωνής. Μερικές φορές πλησιάζω αρκετά τη φύση του φλάουτου, αλλά μερικές φορές πηγαίνω πολύ πιο μακριά, προσπαθώ κάπως να παίξω με αυτά τα σύνορα.
Τι είναι πραγματικά το φλάουτο; Τι συνδέουμε με αυτό το όργανο και πόσο μακριά μπορούμε να πάμε με αυτό;
Στην πραγματικότητα μιλάμε για ένα μοναδικό πνευστό όργανο, επειδή μπορείς να το παίξεις με τόσο διαφορετικούς τρόπους. Τα ανθρώπινα χείλη είναι πάνω από το όργανο. Όταν παίζουμε κλαρίνο, τα χείλη μας είναι στο επιστόμιο. Δεν μπορεί κανείς να μιλά πολύ στο όργανο. Στο φλάουτο όμως μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα χείλη σας πάνω από το όργανο. Μπορείτε να καλύψετε το επιστόμιο και να μιλήσετε μέσα του και έχει τόσα πολλά διαφορετικά χρώματα. Για αυτό το φλάουτο είναι ένα από τα αγαπημένα μου όργανα, γιατί είναι τόσο κοντά στην ίδια την ανθρώπινη φύση. Μπορείς ακόμη και να νιώσεις αυτή την αναπνοή, την ψυχή θα λέγαμε που περνάει από το όργανο, αυτή την ποιότητα αναπνοής που είναι εμφανής στη μουσική του φλάουτου. Και μερικές φορές όταν ο φλαουτίστας παίζει ένα κλασικό κομμάτι, αυτή η ποιότητα αναπνοής είναι κάτι που δεν είναι επιθυμητό. Πρέπει να παίζεις πολύ καθαρό ήχο χωρίς να το νιώθεις αυτό (την ποιότητα της αναπνοής), αλλά στη σύγχρονη μουσική ένα εφέ μπορεί επίσης να είναι αυτή η αναπνοή, η αναπνοή ενός ανθρώπου. Να αποτελεί ακόμα και μέρος της σύνθεσης. Χρησιμοποιώ πολλές εκτεταμένες τεχνικές φλάουτου, για να δείξω το φλάουτο ως ένα «πολύχρωμο» όργανο, που δεν είναι μόνο ξύλινο πνευστό αλλά κάτι περισσότερο.
Έχετε ακούσει τα υπόλοιπα κομμάτια του προγράμματος που έχει έργα από την Αργεντινή και τη Βραζιλία; Έχετε κάποιες αναφορές στο έργο σας στο ήδη υπάρχον μουσικό υλικό, όπως στο έργο του Heitor Villa-Lobos;
Όχι, δεν ξέρω πραγματικά τα άλλα κομμάτια που είναι στο πρόγραμμα. Ξέρω ότι το πρόγραμμα σχετίζεται με διαφορετικές κουλτούρες και σύγχρονη μουσική από όλον τον κόσμο. Αφού πάντα με ενδιαφέρει κάτι αρχαϊκό και αρχέτυπα που δεν σχετίζονται απλώς με το δικό μου έθνος, την Λετονία, αλλά κάτι παγκόσμιο, η αναζήτηση αυτού του αρχετυπικού ξεκινήματος πιστεύω ότι θα ταιριάζει και στη βραζιλιάνικη ιδέα. Αλλά όχι, δεν έχω συγκεκριμένες αναφορές σε άλλα κομμάτια.
Η Θεοδώρα Ιορδανίδου, διακεκριμένη σολίστ και πρώτη φλαουτίστρια της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας Αθηνών, ετοιμάζεται για το προσωπικό της ρεσιτάλ στη Στέγη. Tα έργα που θα παρουσιάσει έχουν γραφτεί από συνθέτριες και συνθέτες της Αργεντινής και της Βραζιλίας, από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας.
Από τη συναυλία δεν θα μπορούσε να λείπει ένα έργο της Francisca Chinquinha Gonzaga (1847-1935), συνθέτριας, πιανίστριας και πρώτης γυναίκας μαέστρου της Βραζιλίας, η οποία εισχώρησε στο κίνημα για την κατάργηση της δουλείας στη χώρα. Θα ακούσουμε ένα χαρακτηριστικό της choro με συνοδεία κρουστών, ένα είδος βραζιλιάνικης μουσικής που προέρχεται από τη μίξη αφρικανικών ρυθμών με πορτογαλικές μελωδίες και λαϊκή χορευτική μουσική. Το πρόγραμμα συμπληρώνεται με έργα που αντλούν τόσο από την παραδοσιακή μουσική όσο και από πειραματικές συνθετικές τεχνικές και το διάσημο Chôros No. 2 του Heitor Villa Lobos, μαζί με κλαρινέτο. To πρόγραμμα ολοκληρώνεται με τα έργα δύο νέων δημιουργών από την Αργεντινή με χρήση ηλεκτρονικών, του Damián Gorandi και της Rocío Cano Valiño με χρήση ηλεκτρονικών, καθώς και μια ανάθεση της Στέγης στη Λετονή συνθέτρια Gundega Šmite, η οποία είναι εγκατεστημένη στη Θεσσαλονίκη.
Σε μια αποκλειστική συνέντευξη, είχαμε την ευκαιρία να εξερευνήσουμε τη βαθιά σχέση της Θεοδώρας Ιορδανίδου με το φλάουτο και να αποκομίσουμε πληροφορίες για την επερχόμενη συναυλία.
Έχετε παρατηρήσει διαφορές σε σχέση με την παραγωγή Ευρωπαίων συνθετών; Κι αν ναι, ποιες είναι αυτές;
Προς το παρόν όχι, δεν έχω συναντήσει διαφορές. Είναι σύγχρονα έργα, έχουν μοντέρνες τεχνικές. Όπως για παράδειγμα το λεγόμενο flatterzunge, που αποτελεί έναν τρόπο παραγωγής ήχου, όπου συμμετέχει και ο φάρυγγας. Αυτό γίνεται με δύο τρόπους, είτε χρησιμοποιώντας τον φάρυγγα, είτε χρησιμοποιώντας την γλώσσα, όσο φυσάω, δίνοντας αέρα όταν παίζω. Είναι ένα μοντέρνο εφέ. Γενικά οι συνθέτες πειραματίζονται πάρα πολύ, και τα πνευστά όργανα προσφέρονται για μοντέρνα εφέ. Αντίστοιχα στα έγχορδα, πειραματισμοί γίνονται με τη χρήση των χορδών με διαφορετικούς τρόπους. Στα πνευστά οι συνθέτες μπορούν να αξιοποιήσουν την αναπνοή του εκτελεστή, την παραγωγή αρμονικών εφέ με το στόμα, αλλά και με τα δάχτυλα, δηλαδή κάνοντας το όργανο κρουστό, αν μου επιτρέπεται αυτή η φράση. Για παράδειγμα το πιτσικάτο με τα δάχτυλα, χτυπώντας συγκεκριμένα κλειδιά που έχει ορίσει ο συνθέτης, χωρίς καθόλου φύσημα. Στην σύγχρονη μουσική ωθούν τα όργανα στην παραγωγή ακραίων δυναμικών, όπως είναι οι πάρα πολύ σιγανές δυναμικές, για παράδειγμα το λεγόμενο «σφύριγμα» όπως λέγεται. Και αντιστρόφως, πολύ φόρτε δυναμικές με έντονη άρθρωση. Αλλά στα συγκεκριμένα κομμάτια δεν έχω συναντήσει προς το παρόν κάτι τόσο ιδιαίτερο που να μην το έχω ξαναδεί.
Τέτοιου είδους τεχνικές υπάρχουν και σε έργα Ελλήνων συνθετών;
Αυτές οι τεχνικές ξεκίνησαν να εμφανίζονται γύρω στο 1920-1930, πιο πρώιμα. Αρκετά έντονα όμως κάνουν την εμφάνιση τους μεταπολεμικά. Στην ελληνική γλώσσα οι τεχνικές αυτές ονομάζονται διευρυμένες τεχνικές, στις συναυλία του Μαρτίου συναντώνται κυρίως στο έργο της συνθέτριας Rocío Cano Valiño από την Αργεντινή.
Πόσες ώρες μπορείτε να παίζετε φλάουτο, λόγω του θέματος της αναπνοής;
Αποτελεί ένα ζήτημα που θέλει εξάσκηση, όταν υπάρχει εξοικείωση είναι πιο εύκολο και αποκτάται μεγαλύτερη ευχέρεια.
Υπάρχουν κοινές περιοχές ανάμεσα στα 3 διαφορετικά φλάουτα;
Τα τρία όργανα συναντιούνται μεταξύ τους, έχουν κοινές νότες και στο πώς ακούγονται και στο πώς παίζονται και γράφονται. Η διαφορά όμως στο ηχόχρωμα παραμένει. Ίδια νότα (π.χ. ρε γραμμένο στην 4η γραμμή) για το άλτο φλάουτο αποτελεί μία ψηλή νότα αλλά για το πίκολο φλάουτο είναι η χαμηλότερη νότα του, ενώ για το φλάουτο σε Ντο είναι μία νότα μεσαίας περιοχής. Στην συναυλία του Μαρτίου θα ακούσετε το φλάουτο σε Ντο. Το ρεπερτόριο της συναυλίας εστιάζει σε έργα συνθετών της Νότιας Αμερικής (Βραζιλία και Αργεντινή). Έχουμε ένα νέο έργο που δόθηκε κατά παραγγελία ως ανάθεση από την Στέγη σε μία νέα συνθέτρια. Ακόμη θα έχουμε και ένα έργο με κλαρινέτο του Villa-Lobos, που θα ερμηνευτεί μαζί με τον κλαρινετίστα Αντώνη Τσαχτάνη. Το έργο της Βραζιλιάνας συνθέτριας του 19ου αιώνα Chiquinha Gonzaga θα το παίξω μαζί με την εκτελέστρια κρουστών Σοφία Κάκκου.
Υπάρχουν τεχνικές διαφορές όσον αφορά την γνώση των τριών διαφορετικών φλάουτων; Για παράδειγμα αν κάποιο χρειάζεται περισσότερη πίεση ή περισσότερο αέρα.
Οι αλλαγές είναι καθαρά στο θέμα του αέρα, της σωστής διαχείρισης του αέρα. Το κάθε ένα, λόγω της διαφορετική διατομής των σωλήνων, συμπεριφέρεται πολύ διαφορετικά οπότε ενώ τεχνικά ως προς τα δάχτυλα οι νότες είναι οι ίδιες, με την εξαίρεση ότι το άλτο είναι όργανο μεταφοράς, δηλαδή με απλά λόγια άλλα βλέπεις και παίζεις και άλλα ακούς. Σαν τεχνική δεν αλλάζει κάτι, οι νότες που έχεις μάθει στο φλάουτο ισχύουν και για το πίκολο και για το άλτο. Ωστόσο, η διαχείριση του αέρα, ο τρόπος που στέλνει ο καθένας τον αέρα του, αλλά και οι αναπνοές είναι διαφορετικές, και ο τρόπος άρθρωσης, δηλαδή το πόσο στακάτο πρέπει να παίξει κάποιος σύμφωνα με αυτό που ζητείται από την παρτιτούρα. Στο alto ο συνθέτης δύσκολα θα σου βάλει να παίξεις κάτι τόσο στακάτο, γιατί ξέρει πως αντιδρά και συμπεριφέρεται το όργανο, οπότε βάζει πιο αργές φράσεις, περισσότερο legato, ή διαφορετικούς τρόπους άρθρωσης. Οι συνθέτες γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες των οργάνων οπότε γράφουν και αντίστοιχα. Κάποιος βέβαια μπορεί να γράψει και πιο δύσκολα, να πάει κόντρα σε ένα όργανο, τα συναντάμε και αυτά, που με τη σειρά τους αποτελούν προκλήσεις για τον σύγχρονο εκτελεστή.
Έχετε συμμετάσχει ποτέ σε κάποιο σχήμα που να είναι εκτός αυτού που ορίζουμε ως κλασική μουσική;
Τα χρόνια των σπουδών μου στη Νυρεμβέργη είχα συμμετάσχει σε τμήμα με κοντραμπάσο και κιθάρα, όπου παίζαμε jazz μουσική. Αλλά ήταν ένα σύντομο πέρασμα, περίπου ένα χρόνο. Κάτι άλλο που μπορεί να έχω κάνει δε μπορώ να θυμηθώ.
Το φλάουτο θεωρείτε πως είναι ένα όργανο που θα μπορούσε να ενταχθεί σε τέτοια σχήματα (όπως jazz ή ethnic μουσικής) εύκολα;
Ναι, μπορεί να ενταχθεί άνετα. Είναι ένα σοπράνο όργανο που μπορεί να πάρει κάποια μελωδία, να αυτοσχεδιάσει. Σε αυτόν τον ρόλο μπορεί να ανταπεξέλθει με ευκολία και είναι μάλιστα πολύ ωραίο και σε αυτού του είδους τη μουσική, και φυσικά μπορεί να κάνει και συνοδευτικό ρόλο, αν ας πούμε υπάρχει μια τρομπέτα στο ensemble. Ακόμη είναι και ένα όργανο μπάντας, π.χ. η μπάντα του Δήμου Αθηναίων έχει φλάουτο. Συναντάται ακόμα σε σχήματα που παίζουν Piazzolla, μαζί και με ακορντεόν ή κιθάρα.
Info
Μια Γέφυρα Μουσικής vol. 9
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 8 ΜΑΡΤΙΟΥ | 20:30 | Μουσική για φλάουτο από την Αργεντινή και τη Βραζιλία
Πρόγραμμα
Gundega Šmite (γενν. 1977): “Dreamworks”, ανάθεση της Στέγης (2023)*
Αργεντινή
Damián Gorandi (γενν. 1991): “…is coming” για ηλεκτρονικά (2019) **
Rocío Cano Valiño (γενν. 1991): “Antanáklasi I” για φλάουτο και επεξεργασμένους ήχους (2019) **
Βραζιλία
Edson Zampronha (γενν. 1963): “Modelagem III” (1995) **
Chiquinha Gonzaga (1847–1935): “Gaúcho – Corta-Jaca” (1895) **
Osvaldo Lacerda (1927–2011): “Improviso 1” (1974) **
Heitor Villa Lobos (1887–1959): “Chôros No. 2”, για φλάουτο και κλαρινέτο (1924)
Θεοδώρα Ιορδανίδου: φλάουτο
Συμμετέχουν ο Αντώνης Τσαχτάνης: κλαρινέτο και η Σοφία Κάκκου: (κρουστά)
* Πρώτη εκτέλεση
** Πρώτη εκτέλεση στην Ελλάδα
Συντελεστές
Αναθέσεις έργων Gundega Šmite
Μουσικοί Θεοδώρα Ιορδανίδου (φλάουτο), Αντώνης Τσαχτάνης (κλαρινέτο), Σοφία Κάκκου (κρουστά)
Επιμέλεια προγράμματος, διδασκαλία, συντονισμός Λορέντα Ράμου
Υπεύθυνος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου Γεώργιος-Μιχαήλ Κλήμης
Βοηθός εργαστηρίου Παύλος Κόρδης, Υποψήφιος διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ
Μικρή Σκηνή, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Λ. Ανδρέα Συγγρού 107, Αθήνα
08 Μαρτίου 2024 στις 20:30
Είσοδος ελεύθερη με δελτία εισόδου
«Μια Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού vol. 9» | Μικρή Σκηνή της Στέγης
