Tο “Μαy December” του Τοντ Χέινς και «Το Τέρας» του Χιροκάζου Κόρε-Έντα, δυο ταινίες καταξιωμένων δημιουργών, που ενώ καταρχάς είναι αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους, συγκλίνουν στο ότι μία από τις βασικές θεματικές τους είναι κοινή: η αλήθεια, η δυνατότητα να ξέρουμε την αλήθεια, να γνωρίζουμε τι ακριβώς έχει συμβεί. Θα επανέλθουμε στον κοινό προβληματισμό τους στο τέλος του κειμένου, πρώτα όμως ας μιλήσουμε για την κάθε μία ξεχωριστά.
“May December”
Μια ιστορία που έχει συγκλονίσει την κοινή γνώμη των ΗΠΑ. Τριανταεξάχρονη γυναίκα, παντρεμένη με παιδιά, συνάπτει ερωτική σχέση με δεκατριάχρονο μαθητή. Οδηγείται για το αδίκημά της στη φυλακή. Μέσα στη φυλακή γεννά το παιδί που έχει συλλάβει με τον μαθητή. Η σχέση τους δεν τελειώνει εκεί, ούτε καν στο παιδί τους, συνεχίζεται και γίνεται σχέση ζωής, όταν εκείνος ενηλικιώνεται κι εκείνη βγαίνει απ’ τη φυλακή παντρεύονται και κάνουν δύο ακόμα (δίδυμα) παιδιά. Τώρα είναι πια εκείνος 36, το μεγαλύτερο παιδί τους είναι ήδη στο κολέγιο, τα μικρότερα τώρα αποφοιτούν απ’ το σχολείο.
Στο παρελθόν έχει ήδη γυριστεί μια φτηνής αισθητικής και μάλλον σκανδαλοθηρικής λογικής τηλεταινία για την ιστορία τους, τώρα είναι έτοιμη να γυριστεί μια πολύ ποιοτικότερη εκδοχή της ιστορίας στο σινεμά. Μια κατά βάση τηλεοπτική ηθοποιός, που δεν είναι περήφανη για τη σειρά με την οποία έγινε διάσημη, βλέπει τον ρόλο στον οποίο καλείται να πρωταγωνιστήσει ως ευκαιρία για να κάνει κάτι σημαντικό. Έχει συμφωνήσει να περάσει λίγες μέρες με την οικογένεια, να γνωρίσει από κοντά τόσο τη γυναίκα που θα υποδυθεί, όσο και τον άντρα της, τα παιδιά της, αλλά και όποιον άλλον έχει να δώσει κάποιο background που θα την κάνει να μπει περισσότερο μέσα στον χαρακτήρα της. Θέλει να την αποδώσει πιστά, θέλει να μεταφέρει τη δική της αλήθεια πέραν από τον εντυπωσιασμό και τις εύκολες καταδίκες. Η φιλοδοξία της είναι ευγενής, ο τρόπος που επιχειρεί να την υπηρετήσει αμφίβολος.
Η εγγενής υπερβολή του acting method. Πώς συνδέεσαι πλήρως με έναν χαρακτήρα που είναι υπαρκτό πρόσωπο; Πώς μπαίνεις στο μυαλό του; Θα αρχίσεις να αντιγράφεις τα πάντα του. Από τον τρόπο που μιλάει και τα ρούχα που φοράει, ως τον τρόπο που βάφεται. Θα μιμηθείς προκειμένου σταδιακά να μεταμορφωθείς. Αλλά ταυτόχρονα πρέπει και να τον καταλάβεις. Πού ξεκινάει και πού τελειώνει η γραμμή της μεταμόρφωσης, της εξωτερικής και της εσωτερικής; Σε ποιον βαθμό αυτά είναι καλλιτεχνικά εργαλεία και σε ποιον βαθμό θα έπρεπε ίσως να προκαλούν θυμηδία ή αμηχανία; Αν υποθέσουμε ότι σε σχέση 36χρονης με 13χρονο η γυναίκα ήταν ο κυνηγός και το παιδί το θήραμα, τώρα θηρεύει η ηθοποιός, θηρεύει την αλήθεια.
Ενώ ώρες ώρες φλερτάρει με το πέρασμα των ορίων και ενώ ενδεχομένως τις στιγμές που φλερτάρει η ταινία γίνεται και πιο επιδραστική, ο Τοντ Χέινς δεν ενδιαφέρεται να σκηνοθετήσει μια ταινία υπέρβασης ορίων, κρατώντας εκεί που πρέπει τα χαλινάρια και τηρώντας το μέτρο. Για τη Νάταλι Πόρτμαν δεν υπάρχει εδώ κανείς μαύρος κύκνος να κυνηγήσει υποδυόμενη μιαν άλλη καλλιτέχνιδα, το “Μay December” άλλον χαρακτήρα έχει.
Σε μια στιγμή της ταινίας θα ακούσουμε ότι το σεξ δεν είναι από μόνο του κάτι που αναγκαστικά συνοδεύεται από τεράστια σημασία, ότι μπορεί να είναι κάτι που απλά συμβαίνει μεταξύ ενηλίκων. To oποίο ως πρώτη ανάγνωση έχει φυσικά ότι το σεξ μεταξύ ενηλίκου και δεκατριάχρονου είναι τουλάχιστον προβληματικό, αλλά νομίζω ότι και συνολικά η αντιμετώπιση του Χέινς και του σεναριογράφου του Σάμι Μπερτς είναι ακριβώς η αντιμετώπιση της ενήλικης ματιάς. Και το γεγονός ότι και το ίδιο το “Μay December” είναι εμπνευσμένο από αληθινό παλιότερο αντίστοιχο σκάνδαλο, ότι δηλαδή η κοινή γνώμη των ΗΠΑ δεν συνταράχτηκε μόνο στον κόσμο του αλλά και στον πραγματικό, προσδίδουν ένα έξτρα στρώμα κι ένα έξτρα νόημα στην όλη τους αντιμετώπιση.
Τι να έγινε άραγε λοιπόν; Ποια μπορεί να είναι η αλήθεια; Υπάρχουν δύο αναμφισβήτητα δεδομένα. Πρώτον, η ηλικία του άντρα όταν ήταν αγόρι, γεγονός που καθιστά τη συμπεριφορά της γυναίκας ποινικά κολάσιμη. Δεύτερον, το ότι έμειναν μαζί μέχρι τώρα, ότι είναι είκοσι χρόνια παντρεμένοι. Και το ποινικό αδίκημα δεδομένο και ο χρόνος που μεσολάβησε δεδομένος και η αλλαγή που προκάλεσε στο στάτους της μεταξύ τους σχέσης.
Ο Χέινς και ο Μπερτς βάζουν πάνω στα συγκεκριμένα δεδομένα πολύ πιο βαθιά και πολύ πιο καίρια ερωτήματα. Ακόμα κι αν δεν υπάρχουν τέρατα από πίσω, ακόμα κι αν όλα έγιναν ακολουθώντας δρόμους καρδιάς, πάλι όλα όσα έγιναν δεν οδήγησαν ένα παιδί και μετά έφηβο να κληθεί να αποφασίσει πάρα πολύ νωρίς για την πορεία της ζωής του; Δεν στερήθηκε ο συγκεκριμένος άνθρωπος την ευκαιρία να αποφασίσει με πιο ανοικτές επιλογές ως ενήλικος και όχι με όλο αυτό το παρελθόν από πίσω; Δεν είναι σαν εκ των πραγμάτων ο ένας να ήταν που πήρε τις αποφάσεις και για τους δύο; Οπότε το πώς έγιναν τα πράγματα τότε στα δεκατρία του και το πώς τα θυμάται ο καθένας από τους δυο, αν υπάρχουν τελικά κρυμμένα μυστικά από πίσω και αν υπάρχει διαδοχή τραύματος και κακοποίησης, είναι ερωτήματα που περισσότερο από την αλήθεια προσπαθούν να θηρεύσουν το σκάνδαλο και το σκανδαλισμό και πάντως είναι μέρος μόνο της όλης εικόνας.
Μήπως δηλαδή ακόμα και αν δεν υπάρχει κάτι τόσο σκοτεινό από πίσω, το αποτέλεσμα είναι ότι έχει υποσκαφθεί το ίδιο το θεμέλιο της ελεύθερης βούλησης; Το ίδιο το θεμέλιο του να πεις η απόφαση ζωής μου ήταν η πιο σωστή του κόσμου ή η πιο λανθασμένη του κόσμου; Πιθανότατα έχει. Αυτό όμως είναι την ίδια ώρα και κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτή καθαυτή την απόφαση. Που μπορεί και να ήταν η καλύτερη του κόσμου. Που μπορεί και να ανταποκρινόταν σε έναν αμοιβαίο έρωτα. Είναι μια σχέση που μετά από είκοσι χρόνια γάμου μπορεί να έχει τρελό αυτοπαραμύθιασμα; Ναι, ίσως. Από την άλλη όμως, σε αντιδιαστολή με ποιες εικοσάχρονες σχέσεις γάμου; Βλέπουμε κάτι δομικά προβληματικό και αμφιβόλου υγείας στη σχέση τους; Ναι. Αλλά βλέπουμε άραγε και κάτι πολύ διαφορετικό, ή πολύ χειρότερο, ή έστω σκέτα χειρότερο από εικοσαετείς γάμους που ξεκίνησαν με βάση πολύ πιο υγιή και ισότιμη;
Θα βόλευε πολύ να ήταν η Νάταλι Πόρτμαν ένα τέρας που πατά επί πτωμάτων για να βρει την αλήθεια. Θα βόλευε πολύ να ήταν η Τζούλιαν Μουρ ένα χειριστικό τέρας που πρώτα αποπλάνησε ένα δεκατριάχρονο αγόρι και στη συνέχεια του φόρεσε την επιλογή της ως δική του. Θα βόλευε πολύ το “Μay December” να κατέληγε σε ξεκάθαρα ηθικά μηνύματα. Ο Χέινς και ο Μπερτς προτιμούν τις αποχρώσεις, τις σκιάσεις, την αμφιβολία. Και τελικά, όσο κι αν την ώρα που παρακολουθείς την ταινία επιζητάς ίσως το μεγαλύτερο συναισθηματικό μπουστάρισμα με κάτι που θα σε ταράξει, τις επόμενες μέρες που τη σκέφτεσαι βρίσκεις ότι με αυτόν τον τρόπο αφήνει πίσω της κάτι ουσιαστικότερο.
«Το τέρας»
Σε μια πόλη της Ιαπωνίας μητέρα παρατηρεί τον εντεκάχρονο γιο της να αρχίζει να συμπεριφέρεται παράξενα και ενίοτε αυτοκαστροφικά. Κάτι δεν πάει καλά. Μαθαίνει ότι νεοφερμένος δάσκαλος του φέρεται σκαιά. Δεν θα αφήσει το παιδί της έτσι, θα αντιδράσει, ο δάσκαλος θα βρεθεί στριμωγμένος. Ένα ακόμη αγόρι, συμμαθητής του αγοριού, θα βρεθεί μέσα στη δίνη της κατάστασης, στο ποιος έκανε μπούλινγκ σε ποιον και γιατί.
Η ταινία προσπαθεί να μας κρυφτεί για μεγάλο διάστημα, ώστε τελικά να μας εξηγήσει ότι δεν πρέπει να βιαζόμαστε να εξάγουμε συμπεράσματα. Και όσο κι αν υπάρχει εδώ κάτι πολύ βάσιμο και σε επίπεδο κοσμοθεωρίας, αφενός δεν μοιάζει τόσο πρωτότυπο (είναι άλλωστε θεματική με την οποία έχει καταπιαστεί και ο ίδιος ο Κόρε-Έντα -και πιο γόνιμα μάλλον- με το «Τρίτο Έγκλημα»), αφετέρου και κυρίως αφήνει μια αίσθηση σεναριακού τρικ, ότι δηλαδή ίσως δεν ήταν και τόσο αναγκαίο καλλιτεχνικά να το δούμε όλο αυτό μέχρι να καταλήξουμε στο ζουμί. Παρά ταύτα στις Κάννες ήταν ακριβώς το σενάριο (του Σακαμότο Γιούζι) που βραβεύτηκε, το τρικ εκτιμήθηκε.
Είναι προτιμότερο να μην υπαινιχθώ καν τι συμβαίνει όταν τα τρικ πάνε επιτέλους στην άκρη και αρχίσει σιγά σιγά να αποκαλύπτεται τι υπάρχει από πίσω τους. Ας πιστώσουμε πάντως στο σενάριο ότι όντως μερικές φορές ορισμένες αλήθειες είναι τόσο ζόρικο να γίνουν αποδεκτές, ώστε εκείνοι που τις φέρουν προσπαθούν οι ίδιοι να τους κρυφτούν και να τις αποφύγουν, ρίχνοντας προπετάσματα καπνού ή δημιουργώντας αντιπερισπασμούς. Αυτό που κρυβόταν πάντως και αξίζει και ο Κόρε-Έντα το αποτυπώνει στο φακό του με ιδιαίτερα τρυφερό βλέμμα. Και τελικά καθιστά σίγουρα «Το Τέρας» μια ταινία που ακόμα κι αν στην αρχή κάπως σε χαλάσει (όπως εμένα), όσο εξελίσσεται και πετά από πάνω της τα στρώματα του καμουφλάζ, βρίσκει τρόπο και να σε αιφνιδιάσει και να σε συγκινήσει.
Και ξαναπιάνοντας το νήμα εκεί που το αφήσαμε στην πρώτη παράγραφο: στο “Μay December” έχουμε την αλήθεια που διέπει την πραγματική ιστορία του ζευγαριού και εκείνη που θα αποτυπωθεί κατά τη μεταφορά της σε κινηματογραφική ταινία. Ακόμα κι αν υπάρχουν οι τιμιότερες των προθέσεων για την αυθεντική αποτύπωσή της, το “May December” μας λέει ότι η ανεύρεσή της είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο και ενδεχομένως να παραμείνει για πάντα εκκρεμής.
Και κάπως έτσι η αλήθεια που τελικά εισπράττουμε όλοι μας ως καταναλωτές οπτικοακουαστικών προϊόντων, σε κάθε based on a true story ιστορία, θα απέχει μάλλον πάντα από την ίδια την «αλήθεια». Όσο για «Το Τέρας», θέλει να φτάσει στην αποκάλυψη της δικής του (αμιγώς μυθοπλαστικής – αν και ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος) αλήθειας, με το τέχνασμα του ξεγυμνώματος εκείνου που μοιάζει σε πρώτη όψη αδιαμφισβήτητα αληθινό: οι διαφορετικές οπτικές γωνίες των ίδιων γεγονότων που μπορούν να οδηγήσουν σε παρεξηγήσεις του ποιος είναι τι και γιατί δρα όπως δρα, ακόμα κι αν τα είδες με τα ίδια σου τα μάτια, είτε ως θεατής είτε ως πρωταγωνιστής. Μα η αλήθεια είναι αυτή εδώ, η ξεκάθαρη που βλέπω. Ναι, αλλά τι είδες; Τα είδες όλα;
Και τελικά, ακόμα κι όταν τα βλέπεις όλα, τι υπάρχει από πίσω τους, τι υπάρχει πίσω από εκείνο που φαίνεται, τι υπάρχει κρυμμένο; Υπάρχει κάποιο τέρας στο “Μay December” ή μήπως τα αντικειμενικώς κρινόμενα σκοτάδια μισοφωτίζονταν από υποκειμενικό φως; Κι από πού πηγάζει όλη αυτή η ψυχική βία, το μπούλινγκ και η ντροπή στο «Tέρας»; Πώς είναι να σου έχουν μεταμοσχεύσει τον εγκέφαλο ενός γουρουνιού; Και πώς είναι να οδηγείς εγκαταλελειμμένα τρένα παλιών σιδηροδρομικών γραμμών; Ο μόνος χώρος για να βρει κανείς πιθανές απαντήσεις είναι η κινηματογραφική αίθουσα, η συνάντηση των εικόνων στη μεγάλη οθόνη με τους υποδοχείς των ματιών σου, του μυαλού σου, της καρδιάς σου.
