Οι ταινίες του Κώστα Ζάπα συχνά προκαλούν έντονες αντιδράσεις, ενώ δύσκολα βρίσκουν διανομή στις Ελληνικές αίθουσες. Αξίζει όμως να σημειώσουμε ότι στο εξωτερικό το έργο του χαίρει μεγάλης εκτίμησης, ενώ η Zentropa, η εταιρεία του Λαρς φον Τρίερ, ανέλαβε πριν μερικά χρόνια την παραγωγή για τις «Μικρές Ελευθερίες». Μετά τις ταινίες «Uncut Family», «The Last Porn Movie» και «Μικρές Ελευθερίες», ο Κώστας Ζάπας επιστρέφει με τη νέα του ταινία «Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας». Πρόκειται για μια ταινία «γροθιά στο στομάχι» του απροετοίμαστου θεατή, με εικόνες ωμού ρεαλισμού και σκληρή ματιά. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο ελculture, ο σκηνοθέτης παρουσιάζει την πεσιμιστική πλην όμως ρεαλιστική – όπως λέει ο ίδιος – οπτική του για την πραγματικότητα, χωρίς εξωραϊσμούς και χρυσά περιτυλίγματα.
ελc: Μιλήστε μας για την τελευταία σας ταινία “Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας”. Τι θέματα πραγματεύεται η ταινία;
Κ.Ζ.: Είναι μια πολιτική ταινία, είναι η ιστορία ενός πρώην τρομοκράτη, πρώην ιδεολόγου, ο οποίος κάνει το πέρασμα από την ιδεολογία στον υπεράνθρωπο των ενστίκτων, μετά την ιδεολογική συντριβή που έζησε και ζει. Πιστεύω ότι είναι ένα πέρασμα που το ζούμε όλο και πιο συχνά όσο περνάει ο χρόνος και όσο καταργείται η ιδεολογία. Η κόκκινη Μαρία είναι ένας άνθρωπος σε πλήρη ανταρσία, προσωπική, υπαρξιακή, κοινωνική, σεξουαλική, πολιτική. Νομίζω ότι πάρα πολλοί άνθρωποι θα βρεθούν σε αυτή την κατάσταση. Μπαίνουμε σε μια εποχή όπου θα επικρατήσουν οι ψυχώσεις.
ελc: Πόσο εύκολο είναι να περάσουμε από την ιδεολογία στον κόσμο των ενστίκτων;
Κ.Ζ.: Κοιτάξτε, οι εποχές είναι πάρα πολύ σκοτεινές. Αυτό σημαίνει ότι όταν καταργείται η ιδεολογία καταργούνται αξίες. Συνεχίζουμε να ζούμε σε έναν κόσμο ενστίκτων, ο πολιτισμός δεν επικράτησε ποτέ. Όσο τα ένστικτα επικρατούν θα βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση. Τώρα όμως που καταργείται και η ιδεολογία είναι πολύ πιο εύκολο για έναν άνθρωπο που δεν έχει να κρατηθεί από κάποια τόσο μεγάλη αξία, να περάσει στα ένστικτα. Μην ξεχνάτε ότι τα ένστικτα είναι μια υπόθεση εκατομμυρίων ετών σε σχέση με τον πολιτισμό που είναι υπόθεση δύο – τριών χιλιάδων ετών. Η ταινία προσπαθεί να μας αφυπνίσει πολιτικά για το τι μέλλει γενέσθαι. Για το πώς αυτή η κατάργηση της ιδεολογίας θα οδηγήσει σε ένα νέο αβγό που εκκολάπτεται, θα οδηγήσει σίγουρα σε έναν νεοφασισμό που έρχεται καλπάζοντας.
ελc: Αυτό θεωρείτε ότι είναι το μείζον ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε στην παρούσα φάση, η κατάργηση της ιδεολογίας και η απαξίωση των θεσμών;
Κ.Ζ.: Δεν είμαι ένας αισιόδοξος άνθρωπος, είμαι πεσιμιστής. Η μεγάλη ευκαιρία της ανθρωπότητας ήταν ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός όμως ήταν μια επινόηση που μας προσπέρασε. Αν ο πολιτισμός δεν επικρατήσει μαζικά σε 7 δις ανθρώπους, θα συνεχίσουμε να ζούμε σε κοινωνίες ενστίκτων. Αυτό σημαίνει ότι πολύ λίγα πράγματα μας διαφοροποιούν από την εποχή των σπηλαίων. Για παράδειγμα δεν κυνηγάμε ή σφάζουμε ένα ζώο για την τροφή μας, το αγοράζουμε σφαγμένο από το σούπερ μάρκετ. Δεν μαζεύουμε τροφή για να αυτοσυντηρηθούμε, μαζεύουμε όμως χρήματα, που είναι η ανάλογη αξία της τροφής. Συνεχίζει το μεγάλο ψάρι να τρώει το μικρό. Αυτά που κατάφερε να αλλάξει ο πολιτισμός είναι τα ελάχιστα, όπως ότι υπάρχει η ποιότητα ενός σχολείου, μια καλύτερη καθημερινότητα, κάποιος δεν διαπράττει φόνο τόσο εύκολα γιατί υπάρχει ο φόβος του νόμου. Ο πολιτισμός στηρίζεται στην ενοχή. Γι’ αυτό και τίθεται ένα τεράστιο θέμα, αυτό της ελευθερίας, που είναι πολύ έντονο στην Ανταρσία της κόκκινης Μαρίας. Τι είναι η ελευθερία, σε ποιανού χέρια βρίσκεται και αν μπορεί να την κατανοήσει κανείς. Ο Πλάτωνας έλεγε ότι η υπερβολική ελευθερία οδηγεί στην ανελευθερία του ίδιου του ατόμου και τελικά στον φασισμό.
ελc: Φοβάστε μια τέτοια εξέλιξη στην Ελλάδα;
Κ.Ζ.: Ένα από τα προτερήματα του πεσιμιστή είναι ότι δεν φοβάται. Τι να φοβηθώ όταν μπορώ να δω την πραγματικότητα και όχι το περιτύλιγμα; Δεν είμαστε αυτό που δείχνουμε. Και αυτό είναι ένα πρόβλημα στις ταινίες μου που προκαλούν μεγάλες αντιδράσεις. Οι ταινίες μου είναι ένας καθρέφτης. Ο καθένας μπορεί να δει τον εαυτό του. Όπως λέει και η κόκκινη Μαρία μέσα στην ταινία, ο καθρέφτης του λούνα παρκ μπορεί να παραμορφώνει το είδωλό μας, αλλά δεν παύει να δείχνει το δικό μας είδωλο. Αυτό συμβαίνει και σε μια ολόκληρη κοινωνία, ειδικά στην Ελληνική, η οποία δεν μπόρεσε ποτέ να αντιμετωπίσει την αλήθεια. Δεν μπόρεσε ποτέ να καταλάβει ότι το είδωλο στον καθρέφτη με το οποίο γελάει ή είναι οργισμένη, είναι αυτή η ίδια. Το πολίτευμα, τους άρχοντες, τους θρησκευτικούς ηγέτες τους επιλέγουν οι πολίτες.
ελc: Η θρησκεία τι ρόλο παίζει στη διαμόρφωση της κοινωνίας;
Κ.Ζ.: Η θρησκεία στηρίζεται στα ένστικτα. Αυτό είναι που διαφοροποιεί τους Έλληνες από τους άλλους λαούς. Οι Έλληνες επινοήσαμε τη σκέψη, το περιβόητο γιατί, που γέννησε τη φιλοσοφία η οποία γέννησε την πολιτική, σε σχέση με τους λαούς που επινόησαν τη θρησκεία η οποία δεν δέχεται το γιατί, συνεπώς δεν δέχεται τον πολιτισμό. Η θρησκεία κατά τη γνώμη μου είναι το Κράτος, γιατί η θρησκεία επινόησε τους πρώτους νόμους, οι οποίοι αργότερα έγιναν το ίδιο το Κράτος. Εμένα με αφορά περισσότερο όμως η έννοια του πολιτισμού, που δεν κατάφερε ποτέ να επικρατήσει και όσο σκοτεινό και αν ακούγεται, πιστεύω ότι δεν θα καταφέρει να επικρατήσει.
ελc: Οι ταινίες σας έχουν πολύ μεγαλύτερη αναγνώριση στο εξωτερικό παρά στην Ελλάδα. Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας;
Κ.Ζ.: Στην Ελλάδα δεν έχουμε περάσει μεγάλες πολιτιστικές αλλαγές όπως Αναγέννηση, Διαφωτισμό, Μάη του ’68. Η Ελλάδα είναι ένα εμφυλιακό οικόπεδο το οποίο δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει το αίσθημα της δουλείας από την εποχή της τουρκοκρατίας. Είναι ένας δουλικός λαός οι Έλληνες, ένας λαός που βλέπει χαμηλά. Και από τη στιγμή που βλέπει χαμηλά δεν μπορεί να πάει μπροστά. Ως εμφυλιακός λαός δεν αρέσκεται καθόλου στο να ξεφεύγει κάποιος από τον έλεγχό του. Αν ένας ντόπιος δημιουργός ξεφύγει από τον έλεγχο των ντόπιων δημοσιογράφων, είναι κόκκινο πανί γιατί δεν μπορούν να τον ελέγξουν. Επίσης είναι μια χώρα που δεν ενδιαφέρεται για το τι συμβαίνει γύρω της, δεν είναι μια διεθνής χώρα.
ελc: Ποιο είναι το επόμενο πρότζεκτ που ετοιμάζετε;
Κ.Ζ.: Αυτό που ετοιμάζω θα είναι μια τεράστια έκπληξη και όχι μόνο σε Ελληνικό επίπεδο, κάτι που δεν θα το περίμενε κανείς αν μη τι άλλο. Αλλά δυστυχώς δεσμεύομαι και από τις εταιρίες του εξωτερικού για μια διεθνή ανακοίνωση όταν έρθει η ώρα.
«Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας» προβάλλεται από την Πέμπτη 3 Νοεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
