-462750.jpg)
Ο εικαστικός William Kentridge ξεδιπλώνει τους προβληματισμούς του, με αφορμή την παράσταση Refuse the Hour. Είναι ένας ξεχωριστός καλλιτέχνης, διάσημος για τα μοναδικής αισθητικής εικαστικά έργα του, τα οποία δημιουργεί με πολλά και διαφορετικά μέσα, όπως τη ζωγραφική με κάρβουνο και το animation. Παράλληλα με το εικαστικό του έργο, ο Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης είναι ένας ενεργός πολίτης, ένας άνθρωπος με μεγάλες ευαισθησίες και δομημένη σκέψη.
ελculture: Πώς θα περιγράφατε την παράσταση Refuse the Hour;
William Kentridge: Υπάρχουν πολλοί, διαφορετικοί τρόποι για να περιγράψω το έργο: Είτε ως μια όπερα για μία φωνή, τη δική μου, που δίνει μια διάλεξη, με μουσικές επεμβάσεις και ακυρώσεις και αμφισβητήσεις της διάλεξης, είτε ως μια προβολή με ζωντανή παρουσίαση μπροστά από την προβολή και τη ζωντανή μουσική που παίζεται παράλληλα με τις προβολές, ή ως ένα έργο για ένα χορευτή. Κατά τη διάρκεια αυτού του έργου όμως υπάρχει αφήγηση. Πολλά, διαφορετικά στοιχεία συνδυάζονται ταυτόχρονα στη σκηνή -προβολές, μουσική, λόγος, χορός-, τα οποία εξερευνούν την έννοια του χρόνου, όχι με έναν αυστηρά καθορισμένο τρόπο. Το έργο έχει τη μορφή διάλεξης. Χωρίζεται σε επιμέρους κομμάτια μέσα από παρεμβάσεις, διακοπές, μουσική, επικαλύψεις, αλλά εντέλει όλα αυτά καταδεικνύουν ότι ακόμα ανακαλύπτουμε τους εαυτούς μας.
ελc: Πώς προσεγγίσατε το θέμα του χρόνου και τι σημαίνει ο χρόνος για εσάς;
W. K.: Το έργο πραγματεύεται θεωρίες για το χρόνο, από τον Νεύτωνα, που έβλεπε το χρόνο σαν ένα παγκόσμιο ρολόι, έως τον 19ο αιώνα, όταν έγιναν προσπάθειες να γίνει ο χρόνος κοινός, να συντονιστούν όλα τα ρολόγια, καθώς τότε ξεκινούσε η παγκοσμιοποίηση και τα τρένα έπρεπε να συντονιστούν. Στο τρίτο μέρος του έργου παρουσιάζεται το διάστημα μετά το 1905, μετά τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, μέσω της οποίας ο ενιαίος χρόνος εξαφανίζεται, ενώ αναπτύσσονται οι θεωρίες της μαύρης τρύπας. Αυτό που με ενδιαφέρει σε σχέση με το χρόνο δεν είναι η επιστήμη, τα μαθηματικά, οι διάφορες θεωρίες περί χρόνου, αλλά πώς ο τρόπος σκέψης για το χρόνο παράγει μεταφορές που είναι πολύ πιο κοντά στο πώς βιώνουμε τον κόσμο. Όταν ξεκίνησα να το δουλεύω, κλήθηκα να αποφασίσω πώς να μιλήσω για το χρόνο. Πώς κάνει κάποιος το χρόνο ορατό; Προφανώς μέσω της εικόνας μπορείς να τον οπτικοποιήσεις, να τον μετατρέψεις σε απόσταση και σημεία. Έτσι, π.χ., όταν εικονοποιείς ένα δευτερόλεπτο, το διαιρείς σε 24 καρέ και έτσι το δευτερόλεπτο μετασχηματίζεται σε σημάδια πάνω σε ένα χαρτί. Επίσης προφανώς ο χρόνος συνδέεται πολύ άμεσα με τη μουσική όχι μόνο λόγω διάρκειας ή ρυθμού, αλλά και ως ένας τρόπος σκέψης γύρω από το χρόνο: Συστέλλοντας, διαστέλλοντας, επιταχύνοντας, επιβραδύνοντας το χρόνο. Σε αυτό το σημείο μπήκε στο project και ο Philip Miller και έτσι κατέστη ξεκάθαρα μια σύμπραξη με τη μουσική ως τρόπος σκέψης για το χρόνο, όχι απλώς μουσική για να επενδύσει μια παράσταση, αλλά μουσική σαν την καρδιά της έρευνας για το χρόνο.
«Η άρνηση του χρόνου», ο τίτλος του έργου, είναι μια αδύνατη, ουτοπική επιθυμία να αντισταθείς στο χρόνο, αλλά ο χρόνος τα σαρώνει όλα, είτε μας αρέσει είτε όχι.
ελc: Το έργο ξεκινά με τον ελληνικό μύθο του Περσέα…
W. K.: Από το μύθο με ενδιαφέρει το πώς σκότωσε τον παππού του. Πρόκειται για μια ιστορία για το πώς δεν μπορεί κανείς να αποφύγει τη μοίρα. Έτσι και με το χρόνο, δεν μπορείς να τον αποφύγεις, σε παγιδεύει. Και αυτό μας πάει πίσω στη θεωρία της μαύρης τρύπας, η οποία είναι ένα κοσμολογικό φαινόμενο σχετικό με το διάστημα και τη βαρύτητα, αλλά που χρησιμοποιείται μεταφορικά σαν μια περιγραφή ενός τάφου, του θανάτου: Μια κατάσταση στην οποία εξαφανίζεσαι μέσα στο σκοτάδι και κάθε μνήμη, κάθε ίχνος, κάθε σκέψη την καταπίνει η έλξη της βαρύτητας.
ελc: Δεν είναι μόνο η μουσική σημαντική στο έργο αλλά και ο χορός.
W. K.: Η παράσταση διαρκεί μιάμιση ώρα και έχει δεκαέξι ανθρώπους επί σκηνής – μουσικούς, τραγουδιστές, χορευτές. Ήθελα πολύ να δουλέψω με μια συγκεκριμένη χορεύτρια από τη Νότιο Αφρική, την Dada Masilo, μια υπέροχη νέα χορεύτρια, καθώς με ενδιέφερε η ιδέα του αθρώπινου σώματος εν κινήσει ως ένας ακόμα τρόπος για να σκεφτεί κάποιος για το χρόνο, το σώμα του σαν ρολόι, τον παλμό, την καρδιά σαν ρολόι. Και ο Γαλιλαίος εξάλλου όταν ξεκίνησε να χρονομετρά το εκκρεμές στην εκκλησία στην Πίζα, χρησιμοποιούσε τον παλμό του σαν ρολόι. Οπότε υπάρχει και αυτός ο τρόπος σκέψης, να σκέφτεσαι την κίνηση του σώματος όταν μιλάς για το πέρασμα του χρόνου, καθώς και οι προσπάθειες να τον καθυστερήσεις, να τον ελέγξεις, να τον κάνεις να γυρίσει πίσω.
ελc: Έχει πολιτική διάσταση το έργο;
W. K.: Δε διατρέχει ολόκληρο το έργο, αλλά υπάρχει και αφορά τη σχέση του χρόνου με την αποικιοκρατία και εν προκειμένω στη Νότια Αφρική. Στον ύστερο 19ο αιώνα, όταν προσπαθούσαν να συγχρονίσουν τα ρολόγια, έκαναν εξαγωγή του χρόνου και στις αποικίες προκειμένου να τις συντονίσουν και να τις ελέγξουν. Έτσι, κατά κάποιον τρόπο, η αντίσταση στην αποικιοκρατία ήταν αντίσταση και στην επιβολή του ευρωπαϊκού χρόνου, στη σύνδεση όλων με την ώρα Γκρίνουιτς και, παρότι οι επαναστάσεις κατά των αποικιοκρατών δεν ήταν επαναστάσεις κατά της ώρας Γκρίνουιτς, κατά μία έννοια αποτελούν μια μεταφορά μιας τέτοιας επανάστασης. Το 1890 κάποιος προσπάθησε να ανατινάξει το μεσημβρινό του Γκρίνουιτς και το αστεροσκοπείο ως μια συμβολική πράξη εναντίον αυτού του παγκόσμιου ελέγχου. Και κάποιες από τις διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες σήμερα στην Ευρώπη ενέχουν κάποια στοιχεία αντίστασης σε ένα επιβεβλημένο σύστημα παγκόσμιου ελέγχου. Κατά αυτή την έννοια είναι οικείες. Δε θέλω να πω ότι το έργο είναι για τους αγώνες κατά της αποικιοκρατίας ή για την κρίση στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι εντελώς ασύνδετο με αυτά τα ζητήματα.
ελc: Είναι γνωστοί οι αγώνες της οικογένειας σας εναντίον του απαρτχάιντ. Πώς πολεμάς τον εκφασισμό μιας κοινωνίας;
W. K.: Είναι ένα πρόβλημα που έχουμε στη Νότιο Αφρική, όσο οι οικονομικές συνθήκες χειροτερεύουν, υπάρχει ένας πραγματικός κίνδυνος λαϊκισμού, και στην Ευρώπη αυτό σημαίνει έναν ακροδεξιό λαϊκισμό, όπως ο νεοναζισμός, είτε είναι εδώ είτε στην Ιταλία ή στην Πορτογαλία. Αυτή η κατάσταση θέλει πολύ αλληλεγγύη από τον κόσμο που είναι αντίθετος, ώστε να μην την επιτρέψει, να της αντισταθεί. Πιστεύω ότι αυτό έχει να κάνει με παραδοσιακές μορφές κινητοποίησης, πληροφόρησης, διαφορετικών τρόπων δημιουργίας αλληλέγγυων δεσμών μέσα σε μια κοινωνία, ώστε να αμφισβητήσουμε το νεοφασισμό, να μην τον αφήσουμε χωρίς αντίπαλο, να μη βρεθούμε στο έλεος της ακροδεξιάς επικίνδυνης πολιτικής του μίσους.
ελc: Πώς αντιλαμβάνονται οι Αφρικανοί το χρόνο;
W. K.: Με πολλούς τρόπους. Υπάχουν κάποιοι πολύ παραδοσιακοί που μιλούν με τους προγόνους τους, ακόμα και αν δε βρίσκονται στη ζωή, άλλοι, π.χ. μουσικοί της τζαζ, που είναι βυθισμένοι στο ρυθμό και το χρόνο της δεκαετίας του ’30, άλλοι που είναι βυθισμένοι σε παραδόσεις της δυτικής εκκλησίας. Δεν υπάρχει ένας μοναδικός αφρικανικός τρόπος θεώρησης του χρόνου. Υπάρχουν άλλοι που μετρούν το χρόνο σε εποχές και άλλοι που ταξιδεύουν και έχουν πολύ βεβαρυμένα προγράμματα και μετρούν το χρόνο σε λεπτά και δευτερόλεπτα. Στο Γιοχάνσεμπουργκ υπάρχει μια σύνθεση διαφορετικών οπτικών, ανάλογα με την προέλευση του καθενός, τη φυλή του κ.λπ., αν και όλα είναι κατασκευάσματα των τελευταίων 150 ετών. Υπάρχει μια σύνθεση της παρανόησης διαφορετικών παραδόσεων, του να βρίσκεσαι εντός και εκτός παράδοσης. Είναι σαν κολάζ.
ελc: Τι ρόλο παίζει η αισθητική στο έργο σας;
W. K.: Υπάρχει αυτό το υπέροχο ποίημα του Κeats «Ωδή σε έναν ελληνικό αμφορέα», στο οποίο ο ποιητής, κοιτάζοντας αυτή την εξαιρετική ομορφιά, λέει: «Η αλήθεια είναι ομορφιά και η ομορφιά αλήθεια, αυτό είναι το μόνο που ξέρεις στη γη και το μόνο που χρειάζεται να ξέρεις». Αυτή η φράση έχει γίνει μέρος και του κειμένου αυτής της παράστασης.
