Πώς είναι να χάνεις τη μνήμη σου, την ταυτότητά σου, τον εαυτό σου; Πώς είναι να θολώνουν τα πρόσωπα των οικείων σου; Πώς είναι να αμφισβητείς την πραγματικότητα και να γίνεσαι αναξιόπιστος; Το 2012 ο Φλοριάν Ζελέρ έγραψε ένα έργο για να μας βάλει στο μυαλό ενός ανθρώπου που βυθίζεται στην άνοια. «Ο Πατέρας» παίχτηκε παντού, σάρωσε τα βραβεία, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον ίδιο τον συγγραφέα με τον Άντονι Χόπκινς στον πρωταγωνιστικό ρόλο κερδίζοντας δύο Όσκαρ και τώρα παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Ελένης Σκότη.
Για την Ιωάννα Παππά που πρωταγωνιστεί στην παράσταση, το κείμενο του Ζελέρ δεν υστερεί σε τίποτα σε σχέση με ένα έργο ρεπερτορίου. Έχοντας αναλάβει εκείνη τον ρόλο της κόρης του κεντρικού ήρωα, που αν και πάσχει από άνοια αρνείται οποιαδήποτε βοήθεια, καλείται να φέρει επί σκηνής το αδιέξοδο μιας γυναίκας βουτηγμένης στην απελπισία, παγιδευμένης στην επιθυμία της να βοηθήσει τον γονιό της και στη λαχτάρα της να ζήσει τη ζωή της.
Με αφορμή τη συμμετοχή της στον «Πατέρα» η Ιωάννα Παππά μιλά στο ελc για τον δικό της πατέρα, για την απώλεια της μητέρας της και για τη μητρότητα, ενώ εκφράζει μία ευχή. Να είναι καλά για να δει το παιδί της να μεγαλώνει, για να είναι εκεί ώστε να το προστατεύει και να το φροντίζει.
Πρωταγωνιστείς στον «Πατέρα» του Φλoριάν Ζελέρ σε σκηνοθεσία Ελένης Σκότη. Μίλησέ μου για τον ρόλο σου.
Η Αν είναι μία γυναίκα πάνω από τα σαράντα. Έχει ήδη χωρίσει μια φορά και έχει πλέον δημιουργήσει μια νέα σχέση. Έχει χάσει τη μικρότερη αδερφή της αλλά στο έργο δεν αναφέρεται το πώς την έχασε. Ο χαμός αυτός ίσως ήταν και η αφορμή για το ξέσπασμα της ασθένειας του πατέρα της. Τη συναντάμε την στιγμή που πρέπει να πάρει μία πολύ σημαντική απόφαση, για το αν θα μείνει μαζί με τον πατέρα της για να τον φροντίζει εξ ολοκλήρου γιατί εκείνος δεν δέχεται βοήθεια από ξένο πρόσωπο, ή όχι. Η Αν έχει αυτό το δίλημμα. Ο πατέρας της αρνείται ακόμα και ότι πάσχει και υποστηρίζει ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνος του.
Τελικά ο πατέρας της καταλήγει σε έναν οίκο ευγηρίας, όπου έχει την εικοσιτετράωρη φροντίδα που χρειάζεται. Εκείνη είναι ακόμα νέα και προσπαθεί να στήσει τη ζωή της από την αρχή. Πριν πάρει την απόφαση να τον πάει στον οίκο ευγηρίας έχει δοκιμάσει τα πάντα. Έχει φέρει πολλές νοσοκόμες στο σπίτι να τον φροντίζουν, τον έχει φέρει σπίτι της. Έχει βρεθεί μάλιστα σε πολύ δύσκολη θέση μέσα στη σχέση της, γιατί συγκατοικεί με τον σύντροφό της. Εκείνος την πιέζει πολύ να τον βάλει σε οίκο ευγηρίας, γιατί θεωρεί ότι η ζωή τους πάει πίσω. Η Αν λοιπόν βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο, βρίσκεται σε απόγνωση. Είναι πολύ πιεσμένη και δεν μπορεί να το εκφράσει αυτό. Όλα αυτά θα οδηγήσουν σε έναν φριχτό εφιάλτη, στον οποίο εκείνη φαντασιώνεται ότι στραγγαλίζει τον πατέρα της. Φυσικά νιώθει φοβερές ενοχές γι’ αυτό. Σε αυτόν τον εφιάλτη είναι που φανερώνεται το αδιέξοδό της.
Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι το έργο εξελίσσεται μέσα από την οπτική του πατέρα. Στην ουσία μπαίνουμε μέσα στο μυαλό του ατόμου που πάσχει από άνοια.
Ακριβώς. Αυτό είναι πολύ έξυπνο εκ μέρους του συγγραφέα. Εισάγει τους θεατές στην κατάσταση, στην οποία βρίσκεται ο βασικός ήρωας, χωρίς όμως εκείνοι να ταυτίζονται απόλυτα μαζί του. Δεν είναι καθόλου μελό το έργο. Είναι έξυπνα ανθρώπινη η προσέγγιση του Ζελέρ. Σε βάζει σε αυτή την ιστορία με έναν βαθιά ανθρώπινο και όχι επιφανειακό τρόπο. Ενθουσιάστηκα όταν διάβασα το κείμενο του Ζελέρ. Δεν υστερεί σε τίποτα σε σχέση με ένα έργο ρεπερτορίου. Δίνει τη δυνατότητα για δυνατές ερμηνείες. Σπανίζουν τα σύγχρονα καλογραμμένα έργα.
Μπήκες στη διαδικασία να διαβάσεις, να μάθεις πράγματα για την άνοια;
Τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου ήθελα να μάθω. Οι άνθρωποι που νοσούν γίνονται πολύ καχύποπτοι. Στο έργο για παράδειγμα ο Αντρέ νομίζει ότι η κόρη του θέλει να τον ξεφορτωθεί και να του πάρει το διαμέρισμα. Γίνονται επίσης επιθετικοί και αντιδραστικοί. Αλλάζει ο τρόπος ομιλίας τους και ο τρόπος που κινούνται. Αλλοιώνονται χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους και κάποια άλλα οξύνονται, γιατί δεν υπάρχουν όρια. Πιστεύουν ότι τα πρόσωπα που έχουν χαθεί ζουν. Καθηλώνονται στα γεγονότα που τους έχουν στιγματίσει και έχουν αποτελέσει την αιτία για την εκδήλωση της ασθένειας. Η ηλικία δεν είναι άλλωστε ο μόνος παράγοντας για να εκδηλωθεί η νόσος. Άκουσα πρόσφατα ότι μια μητέρα που έχασε τον γιο της σε τροχαίο μέσα σε δύο μήνες από τον θάνατό του έπαθε άνοια και έφυγε πολύ γρήγορα, γιατί η επιδείνωση ήταν ραγδαία. Απευθυνόταν ακόμα και σε καρέκλες με το όνομά του. Χάνουν τον εαυτό τους και τη μνήμη, η οποία μας ορίζει. Γι’ αυτό όταν ένας δικός σου άνθρωπος πάσχει από άνοια είναι σαν να τον έχεις ήδη χάσει. Πενθείς πριν ακόμα εκείνος φύγει από τη ζωή.
Η Αν λοιπόν βιώνει στην ουσία την απώλεια του πατέρα της. Εσύ πώς διαχειρίζεσαι τις απώλειες στη ζωή σου;
Η μεγαλύτερη απώλεια στη ζωή μου ήταν εκείνη της μητέρας μου. Η απώλεια της μητέρας αποτελεί σημείο αναφοράς. Υπάρχει πλέον το πριν και το μετά. Χρειάστηκε να περάσουν δύο χρόνια για ν΄ αρχίσω ν’ αποδέχομαι το γεγονός. Η απώλεια ήρθε βίαια και ακαριαία. Δεν είχα χρόνο ούτε να σκεφτώ, ούτε να το διαχειριστώ. Δεν ξέρω τι είναι χειρότερο, να φεύγει ο άνθρωπός σου ξαφνικά ή να βλέπεις τη φθορά του; Το δράμα ήταν πολύ μεγάλο και το πένθος πολύ βαρύ.
Το παιδί μου τότε ήταν δύο ετών και δεν έπρεπε να το εισπράξει όλο αυτό. Καταπίεσα λοιπόν όχι τα συναισθήματά μου αλλά την έκφρασή τους. Δεν βίωσα δηλαδή το πένθος, όπως θα το βίωνα, αν ήμουν μόνη μου. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η περίοδος του πένθους κράτησε παραπάνω. Με ταρακούνησε το γεγονός ότι τις πρώτες μέρες μου είπαν από το σχολείο του γιου μου ότι έχουν δει αλλαγή στη συμπεριφορά του. Άλλαξα αμέσως. Δεν ήταν εύκολο. Μέσα μου συνέβαιναν πολύ διαφορετικά πράγματα. Ο χρόνος βέβαια σε βοηθάει να συνδιαλλαγείς με αυτά που σου συμβαίνουν αλλά και με τον εαυτό σου. Μετά έρχεται και η αποδοχή. Αργεί όμως να έρθει. Δεν πρέπει να απαιτούμε από τους ανθρώπους να επισπεύσουν τη διαδικασία του πένθους. Το πένθος είναι ιερό.
Στο έργο πρωταγωνιστεί η σχέση πατέρα – κόρης. Ήταν μία αφορμή αυτή η παράσταση να επανεξετάσεις τη σχέση με τον δικό σου πατέρα;
Εμείς με τους γονείς μας, λέω εμείς γιατί έχω μία μεγαλύτερη αδερφή, είχαμε πάντα φιλικές σχέσεις. Οι γονείς μου δεν υπήρξαν ποτέ αυστηροί. Υπήρχαν βέβαια όρια και δεσμεύσεις αλλά δεν υπήρχε καταπίεση. Τους λέγαμε τα πάντα. Μας πρόσφεραν αυτά που είχαμε ανάγκη, δηλαδή αγάπη, φυσική παρουσία, ασφάλεια, συμβουλές, αγκαλιά και κατανόηση. Μεγάλωσα λοιπόν ως ένας άνθρωπος ελεύθερος που πατάει γερά στα πόδια του, που ξέρει να διεκδικεί. Μπόρεσα να βρω τον εαυτό μου, γιατί δεν έζησα σ’ ένα καταπιεστικό περιβάλλον. Οπότε δεν μπορώ να πω ότι είχα να αναθεωρήσω κάτι σε σχέση με τον πατέρα μου. Εκείνος είναι που με φροντίζει ακόμα αλλά αν χρειαστεί να αντιστραφούν οι ρόλοι και να γίνω εγώ γονιός για τον πατέρα μου, όπως κάνει στο έργο η Αν για τον πατέρα της, φυσικά και θα το κάνω.
Είσαι και μητέρα. Υπήρχε πάντα μέσα σου η επιθυμία της μητρότητας;
Όχι, η ανάγκη να αποκτήσω παιδί προέκυψε λίγο πριν τα σαράντα. Ήμουν σε μια σχέση που ήθελα, οπότε ήταν μια καλή στιγμή για να κάνω αυτό το βήμα. Δεν είχε προηγηθεί η σκέψη. Κατάλαβα πολύ νωρίς ότι όλα είναι ρευστά, ότι μπορεί να έχουμε επιθυμίες και να ελπίζουμε αλλά δεν ξέρουμε ποτέ αν θα καταφέρουμε να πραγματοποιήσουμε τα πράγματα που θέλουμε. Δεν περνάνε όλα από το χέρι μας. Για να μην βάζω τον εαυτό μου λοιπόν σε μια επίπονη διαδικασία με ματαιώσεις και απογοητεύσεις δεν λέω «θα το κάνω». Αν για παράδειγμα είχα βάλει ως στόχο ζωής να κάνω ένα παιδί και δεν τα κατάφερνα δεν ξέρω τι θα συνέβαινε. Έτσι λειτουργώ στη ζωή μου. Διεκδικώ στον βαθμό που αντέχω. Αν προκύψει καλώς, αν δεν προκύψει θα συνεχίσω τη ζωή μου αλλιώς, είπα.
Τι έχεις καταλάβει μεγαλώνοντας ένα παιδί;
Αυτό που έχω καταλάβει και με έχει τρομάξει είναι ότι είναι πολύ εύκολο να καταστρέψεις έναν άνθρωπο. Οι άνθρωποι είμαστε τρομερά αγνοί στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Δεν υπάρχει κακία, δεν υπάρχει δεύτερη σκέψη. Στους ενήλικες όμως βλέπεις σκιές, σκιές που δεν υπάρχουν στα παιδιά. Αυτό με τρομάζει.
Η ενασχόλησή σου με το δράμα τόσα χρόνια αισθάνεσαι ότι σ’ έχει βαρύνει καθόλου; Θα ήθελες να κάνεις κωμωδία;
Θα ήθελα πάρα πολύ να κάνω κωμωδία. Φαντάζομαι ότι θα έρθει αυτή η στιγμή αλλά δεν εξαρτάται μόνο από μένα. Να σου πω την αλήθεια πριν μερικά χρόνια ένιωσα ότι είχα εξαντληθεί. Ίσως έχει βαρύνει η ψυχολογία μου. Η μισή ζωή άλλωστε ενός ηθοποιού είναι τα έργα στα οποία παίζει. Από τότε που ξεκίνησα να ασχολούμαι με το θέατρο κάτι με έσπρωχνε στα δραματικά έργα. Τα σημαντικά έργα μου δίνουν τη δύναμη να κάνω οτιδήποτε πάνω στη σκηνή. Ένας ηθοποιός όμως πρέπει να βρίσκει μηχανισμούς για να μη βουλιάξει. Πρέπει να μπαίνει σε αυτά τα έργα έχοντας το ένα πόδι απέξω. Πρέπει οπωσδήποτε να κρατά μια απόσταση. Η πλήρης εμπλοκή δεν κάνει καλό. Αυτή θα ήταν και η συμβουλή που θα έδινα στους νέους ηθοποιούς.
Τι ονειρεύεσαι για το μέλλον;
Να είμαι καλά στην υγεία μου. Γιατί θέλω πάρα πολύ να δω το παιδί μου να μεγαλώνει, θέλω να είμαι εκεί για να το προστατεύω και να το φροντίζω. Όσο ζω ελεύθερη σε μία δημοκρατική χώρα, όσο έχω την υγεία μου και μπορώ να είμαι ένας δημιουργικός άνθρωπος θα είμαι καλά.
Ο πατέρας | Σύγχρονο θέατρο
