Ο Μασιμιλιάνο Παρέντε είναι ένα enfant terrible της σύγχρονης ιταλικής λογοτεχνίας, ένας συγγραφέας που του αρέσει να προκαλεί και να γίνεται αντικείμενο συζήτησης. Αλαζονικός, σαρκαστικός, οξυδερκής αλλά και εμφανώς εμμονικός, συντηρεί μια δημόσια περσόνα που προσομοιάζει λίγο εκείνη του Ουελμπέκ (ατάκες όπως «Ο Προυστ είναι ο μεγαλύτερος συγγραφέας μετά από εμένα» αποδεικνύουν το υπολογισμένα υπερφίαλο αυτής της περσόνα).
Το βιβλίο δοκιμίων του Ηλιθιοκρατία είναι όμως πραγματικά απολαυστικό. Πέτυχα τον εαυτό μου να γελάει φωναχτά σε κάποιο από τα κεφάλαια που επεξηγούν μία από τις ουκ ολίγες κατηγορίες ηλιθίων από τους οποίους, κατά τον Παρέντε πάντα, έχει πλημμυρίσει η Ιταλία. Όμως προκειμένου ο κάθε ευφυής αναγνώστης να το απολαύσει, θα πρέπει να το προσεγγίσει με συγκεκριμένο τρόπο και να μην το πάρει και ιδιαίτερα στα σοβαρά. Αν κάνει το λάθος να το πάρει πιο σοβαρά απ’ ότι του αξίζει, αντί να διασκεδάσει τελικά θα εκνευριστεί αναγνωρίζοντας τον εαυτό του σε κάποιο από τα κεφάλαια, κάτι απολύτως λογικό αφού για τον Παρέντε όλοι εκτός από τον εαυτό του και καμιά δεκαριά επιστήμονες και συγγραφείς είναι ηλίθιοι.
Ας ξεκινήσουμε όμως από τα βασικά: ο Παρέντε έχει αναμφισβήτητο χιούμορ. Τόσο χιούμορ μάλιστα, που έχω την αίσθηση ότι σύντομα διαιστάνθηκε κι ο ίδιος γράφοντας το βιβλίο ότι η αναλυτική του ικανότητα και επιχειρηματολογία θα πρέπει να υποβιβαστεί σε δεύτερο ρόλο και αντ’ αυτού να προαχθεί η κωμική πλευρά του έργου. Αυτή η επιλογή είναι κατά τη γνώμη μου σωστή, όχι επειδή ο Παρέντε δεν μπορεί να προχωρήσει σε οξυδερκή και εμπεριστατωμένη ανάλυση (είναι προφανές ότι μπορεί) αλλά πολύ απλά επειδή η χολερική, μισανθρωπική και σαρκαστική του γραφή είναι πιο ελκυστική και τελικά πιο ταιριαστή για τους στόχους του εν λόγω βιβλίου. Αρχικά είχα την αίσθηση ότι το βιβλίο θα είναι μια κραυγή αγωνίας εναντίον της αναισθητοποίησης του σύγχρονου Ιταλού – και κατά προέκταση δυτικού – πολίτη που τον οδηγεί στην επιλογή τόσο ακατάλληλων ανθρώπων στην ηγεσία ισχυρών χωρών, που οδηγεί στην επικράτηση των fake news και της συνωμοσιολογίας, του λαϊκισμού και της ευτέλειας. Και πράγματι, ίσως αρχικά αυτή να ήταν και η φιλοδοξία του Παρέντε, αλλά σύντομα φαίνεται πως ο ίδιος άλλαξε γνώμη και επέλεξε αντ’ αυτού έναν παροξυσμό σαρκαστικής πολεμικής στρεφόμενος κατά πάντων και όχι μόνο κατά των αναντίρρητα εύκολων στόχων στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου. Είναι σαφές πως ένας από τους στόχους του είναι να προσβάλλει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Και πρέπει να του αναγνωρίσει κανείς με πόση τόλμη θίγει τόσα και τόσα ταμπού, αδιαφορώντας για το πόσους εχθρούς θα δημιουργήσει. Αλλά είναι εξ’ ίσου σαφές ότι δεν ακολουθεί πάντα τη λογική και επιστημονική προσέγγιση που τόσο εκθειάζει, ιδιαίτερα όταν κάτι τέτοιο δεν συμφέρει το εκάστοτε επιχείρημά του. Συχνά η ανάγκη του να νομιμοποιήσει μία συγκεκριμένη του άποψη τον οδηγεί σε σφάλματα λογικής ή στο να λειτουργεί επιλεκτικά όσον αφορά τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί για να πλαισιώσει τα επιχειρήματά του.
Γι’ αυτό και δεν πρέπει κανείς να προσεγγίσει το έργο τόσο σαν δοκίμιο όσο σαν σάτιρα. Με αυτό τον τρόπο θα γελάσει ακόμα κι εκεί που κανονικά θα έπρεπε να νιώσει θιγμένος, και εν ολίγοις αυτό είναι που έχει σημασία. Όχι βεβαίως ότι ο Παρέντε γράφει απαραιτήτως λάθος πράγματα. Μάλιστα παρατήρησα – όχι χωρίς κάποια δόση προβληματισμού – με πόσα από όσα ισχυρίζεται συμφωνώ. Για να λέμε την αλήθεια, μέρος της επιτυχίας του Παρέντε είναι ότι ως ένα βαθμό εκφράζει τον μισάνθρωπο μέσα μας, εκφέροντας πολλά από όσα κατά βάθος αρκετοί θα θέλαμε να πούμε, έστω κι αν γνωρίζουμε ότι αυτό δεν θα ήταν σώφρον είτε επειδή πληγώνει πολύ κόσμο είτε επειδή δεν έχουμε την κατάρτιση επί παντός επιστητού ώστε να κάνουμε με ασφάλεια τέτοιου είδους κρίσεις. Όμως ο Παρέντε το τολμάει και μάλιστα το κάνει με στιλ, και ουδόλως με προβληματίζει στην προκειμένη περίπτωση ότι ενδεχομένως όλο αυτό να είναι απλώς ένα τρικ για δημοσιότητα.
Αλλά αρκετά και με την πολιτική ορθότητα: είναι σίγουρο ότι αρκετές από τις κατηγορίες ηλιθίων κατά τον Παρέντε είναι όντως ηλίθιοι. Ηλίθιοι χωρίς ελαφρυντικά, χωρίς αμφιβολία, χωρίς την παραμικρή αμφισβήτηση. Και η ισοπέδωσή τους από τον Παρέντε είναι εκτός από απολαυστική, και απαραίτητη, μήπως και κάποιοι από αυτούς μάθουν να το βουλώνουν.
