Αυτοπροσδιορίζεται ως «οπτική ακτιβίστρια», χρησιμοποιώντας την κάμερά της ως εργαλείο για να αντιμετωπίσει και να αποκαταστήσει την αδικία που νιώθει πως υφίσταται η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Η Zanele Muholi συμμετέχει βαθιά σε αυτή την κοινότητα και το φωτογραφικό της έργο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή και τον ακτιβισμό της.
Αφηγούμενη ιστορίες που είναι τόσο ατομικές όσο και συλλογικές, η καλλιτέχνιδα ελπίζει να δώσει ορατότητα στην κοινότητά της, αμφισβητώντας παράλληλα τα συμβατικά στερεότυπα και τις αναπαραστάσεις. Φέρνοντας στο φως τη μοναδικότητα και την ποικιλομορφία των ατόμων που φωτογραφίζουν, η Muholi τονίζει το θάρρος και την αξιοπρέπειά τους απέναντι στη μισαλλοδοξία και τις διακρίσεις.
Γεννημένη το 1972 στο Umlazi, μια κωμόπολη της Νότιας Αφρικής, η Muholi, η οποία χρησιμοποιεί την αντωνυμία «αυτοί», καταγράφει τις εμπειρίες της μαύρης LGBTQIA+ κοινότητας στη Νότια Αφρική εδώ και δύο δεκαετίες.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Νότια Αφρική υπέστη σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Η δημοκρατία εγκαθιδρύθηκε το 1994 με την κατάργηση του απαρτχάιντ- ακολούθησε ένα νέο σύνταγμα το 1996, το πρώτο στον κόσμο που απαγόρευε τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ενώ ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων έχει νομιμοποιηθεί από το 2006. Παρά την πρόοδο αυτή, η μαύρη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα παραμένει μέχρι σήμερα στόχος βίας και προκατάληψης.
Τα τελευταία δύο χρόνια, περισσότερα από 250 από αυτά τα έργα έχουν εκτεθεί σε μια περιοδεύουσα αναδρομική έκθεση σε όλη την Ευρώπη, μεταξύ άλλων στην Tate Modern στο Λονδίνο, καθώς και στο Βερολίνο, τη Δανία και το Ρέικιαβικ. Τώρα παρουσιάζεται στο Maison Européenne de la Photographie (MEP), ένα κέντρο σύγχρονης φωτογραφίας στο Παρίσι, μέχρι τον Μάιο του 2023.
«Το Παρίσι χρειάζεται τη Muholi περισσότερο από ό,τι η Muholi χρειάζεται να βρίσκεται στο Παρίσι», έχει δηλώσει ο Simon Baker, Πρόεδρος του MEP.
Οι φωτογραφίες αυτές ενθαρρύνουν τους θεατές να αντιμετωπίσουν τις δικές τους παρανοήσεις. Μαζί δημιουργούν ένα νέο λεξικό θετικών εικόνων για τις υποεκπροσωπούμενες και παρεξηγημένες κοινότητες, προωθώντας την αμοιβαία κατανόηση και τον σεβασμό.
Αφετηρία της έκθεσης οι δύο πρώιμες, λιγότερο γνωστές σειρές της, που αποτυπώνουν στιγμές οικειότητας μεταξύ ζευγαριών καθώς και την καθημερινή τους ζωή, τη ρουτίνα και τις τελετουργίες τους, δημιουργώντας δυνατές και θετικές εικόνες μιας συχνά κρυμμένης, άφωνης και περιθωριοποιημένης κοινότητας.
Παρουσιάζονται επίσης εικόνες που τραβήχτηκαν σε queer καλλιστεία ομορφιάς καθώς και μια καθηλωτική εγκατάσταση του περίφημου προγράμματος “Faces and Phases” της καλλιτέχνιδας, μια εκτεταμένη και συνεχιζόμενη συλλογή πορτρέτων που αντικατοπτρίζει την πρόθεση της Muholi να καταγράψει και να αναβαθμίσει τις μαύρες queer κοινότητες της Νότιας Αφρικής και να τους δώσει χώρο για να είναι ορατές και αναγνωρίσιμες.
Η πρώτη σειρά φωτογραφιών που δημιούργησε η Muholi, έφερε τον τίτλο “Only Half the Picture” (2003-2006), και περιλάμβανε εικόνες που καταγράφουν ταυτόχρονα προσωπικές στιγμές ανθρώπων της queer κοινότητας, ενώ παράλληλα πραγματεύονται σωματικά τραύματα του παρελθόντος. Το Aftermath (2004), για παράδειγμα, απεικονίζει το κάτω μέρος του κορμού και των ποδιών ενός ατόμου που φοράει σλιπ, με μια μεγάλη ουλή ορατή στον δεξιό μηρό του.
Η σειρά καταγράφει επιζώντες εγκλημάτων μίσους που ζουν σε όλη τη Νότια Αφρική και τις κωμοπόλεις της, που δημιουργήθηκαν υπό το απαρτχάιντ ως περιοχές κατοικίας για όσους εκδιώχθηκαν από μέρη που είχαν χαρακτηριστεί ως «μόνο για λευκούς».
Οι συμμετέχοντες παρουσιάζονται με αξιοπρέπεια και θάρρος μπροστά σε κοινωνικές διακρίσεις και φαινόμενα βίας με βάση το φύλο. Σε μεγάλο μέρος της σειράς, η ταυτότητα των συμμετεχόντων παραμένει κρυφή για να προστατεύεται η ασφάλειά τους και η ιδιωτική τους ζωή. Το “Only Half the Picture” περιλαμβάνει επίσης εικόνες τρυφερότητας και οικειότητας, επεκτείνοντας την αφήγηση πέρα από την ιδιότητα του θύματος.
«Κάθε άτομο στις φωτογραφίες έχει μια ιστορία να αφηγηθεί, παρότι πολλοί από εμάς έρχονται από χώρους στους οποίους οι περισσότεροι Μαύροι άνθρωποι δεν είχαν ποτέ αυτή την ευκαιρία. Οι φωνές τους ειπώθηκαν από άλλους ανθρώπους. Κανείς όμως δεν μπορεί να πει την ιστορία μας καλύτερα από εμάς τους ίδιους».
H δεύτερη σειρά, “Being” (2006 – σε εξέλιξη) περιλαμβάνει τρυφερές, οικείες εικόνες ερωτευμένων ζευγαριών και παρουσιάζονται στους ιδιωτικούς χώρους, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για κοινές εκφράσεις αγάπης και προστασίας.
Την απασχολεί η λανθασμένη αντίληψη ότι η queer ζωή είναι “αντιαφρικανική”, ένα ψέμα που αναδύεται εν μέρει από την πεποίθηση ότι ο ομόφυλος προσανατολισμός ήταν μια αποικιακή προσθήκη στην Αφρική. Πιστεύει στην αναγακαιότητα αυτών των εικόνων για τη διάλυση της πατριαρχίας που υποστηρίζει την ετεροφυλοφιλία ως «κανόνα» ή προεπιλεγμένο σεξουαλικό προσανατολισμό.
«Εραστές και φίλοι συναίνεσαν να συμμετάσχουν στο έργο, πρόθυμοι να απογυμνώσουν και να εκφράσουν την αγάπη τους ο ένας για τον άλλον», εξηγεί η καλλιτέχνις.
«Είναι σημαντικό να επισημάνουμε, να χαρτογραφήσουμε και να διατηρήσουμε μνήμες μέσα από οπτικές ιστορίες που θα αποτελέσουν αναφορά ώστε οι μελλοντικές γενιές να σημειώσουν ότι ήμασταν εδώ».
Brave Beauties (2014 – συνεχίζεται) και Queering Public Space (2006 – 2020) οι επόμενες δύο σειρές φωτογραφίων λίγο πριν ολοκληρωθεί η έκθεση με το δεύτερο μέρος της αφιερωμένο σε μια σημαντική επιλογή από εικόνες από την περίφημη σειρά αυτοπροσωπογραφιών της καλλιτέχνιδας, η οποία εξερευνά τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.
Η Muholi έχει επίσης κερδίσει πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων το Lucie Humanitarian Βραβείο (2019)- το βραβείο Φωτογραφικού Βιβλίου από το Kraszna-Krausz Foundation for Somnyama Ngonyama, το Γαλλικό βραβείο Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres (2017)- και το βραβείο Mbokodo στην κατηγορία των εικαστικών τεχνών (2017).
Έχει επίσης λάβει το βραβείο ICP Infinity Award για ντοκιμαντέρ και Φωτορεπορτάζ (2016)- το βραβείο Fine για ανερχόμενο καλλιτέχνη στο Carnegie International (2013)- ένα βραβείο Prince Claus (2013)- το βραβείο Casa África- και το βραβείο Fondation Blachère στο Les Rencontres africaines de la photographie στο Μπαμάκο (2009). Φωτογραφικές σειρές έχουν παρουσιαστεί και σε Μπιενάλε.
