Ο τόπος σου πίσω από τα φώτα, στη σκιά ενός από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες του 19ου αιώνα. Εκείνος από τις «σκανδαλώδεις περιπτώσεις». Εσύ από τις ριζοσπαστικές γυναικείες φιγούρες της εποχής που κανείς όμως δεν θυμάται το όνομά τους. Αν δεν ήσουν εσύ, το έργο του θα είχε χαθεί. Είσαι η Ιζαμπέλ Ρεμπώ.
«Ο Ρεμπώ έχει επηρεάσει στρατιές καλλιτεχνών και ανθρώπων, όμως ο λόγος που τους επηρέασε, η αιτία ήταν η Ιζαμπέλ. Αυτό ήταν κάτι που με έκανε πολύ να σκεφτώ μέσα από την ενασχόλησή μου με το έργο, ότι τίποτα δεν πάει χαμένο στον χωροχρόνο, στο σύμπαν. Οι πράξεις μας επηρεάζουν στο διηνεκές την ανθρωπότητας».
Η Βίκυ Βολιώτη μάς αφηγείται την ιστορία της Ιζαμπέλ Ρεμπώ και του δικού της Αρθούρου στη σκηνή του θεάτρου Άνεσις και μέσα από το κείμενο της Ευσταθίας μάς μιλά για μια ιερή αποστολή και μια γυναίκα – «σιωπηλό στρατιώτη», που αν δεν είχε λάβαρό της την αγάπη και την πίστη κόντρα στις φωνές της εποχής, ο κόσμος της τέχνης θα ήταν λίγο πιο φτωχός σήμερα.
Για 2η χρονιά μας διηγείστε την ιστορία της Ιζαμπέλ Ρεμπώ, αλλά αυτή τη φορά στη θεατρική σκηνή. Τι διαφορετικό θα δούμε σε αυτή την παράσταση;
Είναι και δεν είναι η δεύτερη χρονιά, διότι πέρυσι παίχτηκε για λίγες παραστάσεις σε αυτή την τόσο ειδική συνθήκη, σε ένα σπίτι στο Μαρούσι και ήταν σαν ένα κάλεσμα. Τώρα είναι μια καινούργια παράσταση που ξανασκηνοθετήθηκε με βάση το γεγονός ότι είμαστε σε ένα θέατρο. Αυτό που παραμένει είναι ότι ουσιαστικά εξομολογούμαι, διηγούμαι στους θεατές την ιστορία τη δική μου και του αδελφού μου. Οι θεατές συμμετέχουν ως ένας σιωπηλός συμπρωταγωνιστής. Άλλαξε η προσέγγισή μου, η σκηνοθετική, όμως η σχέση με τους θεατές παρέμεινε η ίδια. Οι συντελεστές που ήταν και πέρυσι, μου λένε ότι για έναν μυστήριο λόγο, ο θεατής τώρα συγκεντρώνεται πολύ περισσότερο σε αυτό το οποίο συμβαίνει, μπαίνει πιο εύκολα στην ιστορία. Μπορεί να έχει να κάνει και με μένα, με το ότι έχω μπει πολύ πιο βαθιά, έχω έρθει σε μια πιο ουσιαστική επαφή με το κείμενο.
Η Ευσταθία είχε γράψει ένα πολύ σπουδαίο κείμενο με μια θεματική που με ακουμπάει και με αφορά πολύ και ίσως γι’ αυτό βαθαίνω όλο και περισσότερο σε αυτό. Πώς ένας άνθρωπος αφιερώνεται σε έναν άλλον; Πώς ένας άνθρωπος ο οποίος μέσα από την αγάπη του για τον άλλον μεταμορφώνεται, αλλάζει, ανοίγει το μυαλό του, σκέφτεται, γίνεται συμπεριληπτικός, βγαίνει από το δικό του το σαρκίο και προσπαθεί να μπει στο ρούχο του άλλου και να τον καταλάβει; Και αυτό γίνεται μόνο μέσα από την αγάπη. Είναι αυτό που συμβαίνει και με τον ρατσισμό, το bullying. Αν δεν μπεις μέσα στο πετσί του άλλου, δεν θα μπορέσεις ποτέ να αναγνωρίσεις τα δικαιώματά του, τη διαφορετικότητά του, να την αποδεχτείς και να την αγαπήσεις.
Άρα η αγάπη είναι η κινητήρια δύναμη;
Φυσικά. Μόνο μέσα από την αγάπη μπορούν να λυθούν τα πράγματα. Και όταν λέω αγάπη, δεν εννοώ με τη χριστιανική έννοια «αγαπάτε αλλήλους», που σαφέστατα και πρέπει, αλλά η αγάπη πρέπει να μεταφράζεται σε αγάπη για τα πάντα. Δεν είναι μόνο για τους ανθρώπους, είναι το να φροντίζεις κάποιον, να μπορείς να είσαι δοτικός. Οφείλουμε να σεβόμαστε οποιοδήποτε πλάσμα. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Η ομαλή και αρμονική συμβίωση προϋποθέτει τον σεβασμό. Μόνο έτσι μπορούμε να προχωρήσουμε και να πάμε παρακάτω. Αλλιώς απλώς ερχόμαστε στη ζωή και φεύγουμε χωρίς πραγματικά να έχουμε κάνει ούτε ένα βήμα παραπάνω, αλληλοτρωγόμαστε για το ποιος θα επικρατήσει και συνήθως με αποτελέσματα όχι πολύ καλά. Το να θελήσεις να επιβληθείς στον άλλον δια της βίας, μόνο σε δικό σου κακό θα βγει τελικά, διότι θα γυρίσει πίσω σε σένα. Η βία φέρνει βία.
Η Ιζαμπέλ Ρεμπώ ήταν μια προσωπικότητα για την οποία δεν γνωρίζουμε πολλά. Από πού αντλούμε πληροφορίες για εκείνη;
Έχουμε πληροφορίες μέσα από τα γράμματά τους, την αλληλογραφία της με τον Ρεμπώ και μέσα από το δικό της βιβλίο, από όπου άντλησε πολύ υλικό η Ευσταθία για να γράψει το θεατρικό. Μέσα από αυτό το βιβλίο διηγείται την ιστορία του αδερφού της από τη δική της οπτική γωνία. Μοιραία μιλάει και για εκείνη. Ήταν μια γυναίκα η οποία μεγάλωσε, όπως και ο Αρθούρος, σε ένα ασφυκτικό περιβάλλον. Η μητέρα τους ήταν ένας πολύ σκληρός άνθρωπος. Ο πατέρας τους τους εγκατέλειψε πολύ νωρίς και τους μεγάλωσε η μητέρα τους, η οποία ήταν θρησκόληπτη, άτεγκτη, ένας άνθρωπος πολύ συντηρητικός.
Ο Αρθούρος λοιπόν, όταν έφυγε, εγκατέλειψε το σπίτι του για να πάει καταρχάς στο Παρίσι, όπου έζησε τον θυελλώδη έρωτά του με τον Βερλαίν, που την εποχή εκείνη ήταν ένα τρομακτικό σκάνδαλο και επηρέασε φοβερά τη ζωή τους. Η μητέρα ουσιαστικά πήρε τεράστια απόσταση από τον γιο της και η κόρη μεγάλωσε με τη μητέρα της ανυπομονώντας για ένα γράμμα του και ζώντας μια μυθιστορηματική ζωή μέσα από τα γράμματά του. Εκείνη έμεινε σε ένα χωριό της Γαλλίας, στα σύνορα με το Βέλγιο. Μιλάμε για μια πολύ μίζερη γαλλική επαρχία, από όπου έφυγε πολύ αργότερα, όταν παντρεύτηκε με έναν άνθρωπο, ο οποίος τη βοήθησε να συλλέξει όλο το έργο του αδελφού της. Εκεί αφιέρωσαν και οι δύο τη ζωή τους.
Ο Ρεμπώ έγραψε μέχρι τα 20 του, από εκεί και έπειτα δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ ξανά για κανένα ποίημά του. Τον έψαχναν οι εκδότες, δεν απαντούσε ποτέ σε καμιά επιστολή. Έφυγε εκτός Γαλλίας και έζησε μια τρομερή ζωή, τυχοδιωκτική σε απίστευτα μέρη. Πήγε στην Αφρική, στην Αιθιοπία και στην Αίγυπτο, μετά στην Ιορδανία, στην Ινδονησία. Έκανε φοβερά ταξίδια, έκανε απίθανα πράγματα και επέστρεψε για να πεθάνει στη Γαλλία, όπου ουσιαστικά η μόνη που στάθηκε δίπλα του ήταν η αδελφή του. Αυτή τον φρόντισε τον τελευταίο καιρό της ζωής του. Ήταν ένας άνθρωπος απόβλητος της κοινωνίας τότε, είχε αποκηρυχθεί, οπότε και το έργο του είχε ξεχαστεί. Η Ιζαμπέλ αφιερώθηκε στο να κάνει το έργο του ξανά γνωστό, ουσιαστικά να τον αποκαταστήσει. Της οφείλουμε το γεγονός ότι σήμερα έχουμε το έργο του στα χέρια μας. Αν δεν ήταν εκείνη, θα είχε χαθεί.
Πόσο πόνο μπορεί να έχει το να αφιερώνεις τη ζωή σου στη ζωή κάποιου άλλου, να γίνεσαι και εσύ δακτυλοδειχτούμενος γνωρίζοντας παράλληλα ότι υπάρχεις στη σκιά του;
Τεράστιο. Η Ιζαμπέλ πόνεσε πολύ λόγω του κοινωνικού σκανδάλου. Δεν έβγαινε από το σπίτι της, ήταν κάτι το οποίο την εγκλώβισε για πολλά χρόνια. Ο Αρθούρος λάτρευε την αδελφή του, όμως όλη η οικογένεια σήκωνε το βάρος ενός ανθρώπου που θεωρήθηκε όχι απλώς ιδιαίτερος αλλά σκανδαλώδης για την εποχή. Ουσιαστικά εκείνη υπήρξε μέσα από την αγάπη της γι’ αυτόν, πίσω από τα φώτα. Μέσα από την αγάπη έγινε συμπεριληπτική, προσπάθησε να καταλάβει τι είναι αυτό που τον στοίχειωνε και όχι απλώς τον συγχώρεσε, αλλά προχώρησε κι αυτή ένα βήμα. Άνοιξε το μυαλό της και σκεπτόμενη μπόρεσε να δει μια μεγαλύτερη εικόνα, η οποία δεν είχε να κάνει με αυτό το συντηρητικό, ασφυκτικό κλοιό μέσα στον οποίο είχαν μεγαλώσει. Αν προσπαθούσαμε, όλοι θα το κάναμε.
Το θέμα είναι το κάνουμε; Όχι γιατί τους ανθρώπους τους θέλουμε στα δικά μας μέτρα. Θέλουμε να τους φέρουμε εκεί που είμαστε εμείς, να αλλάζουμε τους άλλους, αλλά όχι εμείς. Θέλουμε οι άλλοι να μπαίνουν στα δικά μας παπούτσια. Δεν θέλουμε να ταπεινωθεί ο εγωισμός μας. Θέλει φοβερή δουλειά για να μπορέσεις να αποδεχθείς ότι είσαι στη σκιά κάποιου, δουλειά με τον εαυτό σου για να βάλεις στην άκρη τον εγωισμό, να το αποδεχτείς σαν μια πραγματικότητα η οποία να μη σε πληγώνει. Δεν είναι εύκολο να υπάρχει στην οικογένεια κάποιος ο οποίος είναι ιδιοφυΐα, ειδικά για τα αδέρφια.
Στο έργο η Ευσταθία προσπαθεί να δώσει πολύ τον ψυχικό κόσμο της Ιζαμπέλ. Δείχνει και την πάλη της, την αμφισημία της, την πολυπλοκότητα του ψυχισμού της. Και αυτό είναι ένα άλλο πολύ συγκινητικό στοιχείο σε αυτό το έργο. Ξαφνικά φωτίζεται ένα πρόσωπο από αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων που περνούν από τη ζωή και μπορεί να μην έχουν κάτι θεαματικό, να μην έχουν υπάρξει σπουδαίοι καλλιτέχνες ή σπουδαίοι αθλητές ή σπουδαίοι επιστήμονες, όμως είναι εκεί για να στηρίξουν αυτούς τους ανθρώπους, είναι οι σιωπηλοί, ας πούμε, στρατιώτες δίπλα τους, τους οποίους κανείς ποτέ δεν μνημονεύει. Η Ευσταθία έγραψε ένα έργο γι’ αυτούς. Οι περισσότεροι έχουμε ανθρώπους που φροντίζουν δικούς μας ανθρώπους ή φροντίζουν εμάς ή κάνουν πράγματα για μας. Το κάνουν με φροντίδα και κανείς δεν ασχολείται με αυτούς τους ανθρώπους.
Πώς θα περιγράφατε το σύμπαν του Ρεμπώ σε κάποιον που δεν έχει έρθει σε επαφή με το έργο του;
Νομίζω ότι ο Ρεμπώ είναι ένας εξαιρετικά σύγχρονος ποιητής και δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι σήμερα επηρεάζει άλλους καλλιτέχνες, κυρίως μουσικούς και λογοτέχνες. Είναι τρελό το ότι αυτός ο άνθρωπος έγραψε αυτή την ποίηση 16 χρονών, στις αρχές του 1870. Ξέρετε, η ποίηση είναι κάτι το οποίο μας φοβίζει λίγο. Θεωρούμε ότι είναι πολύ δύσκολη, πολύ απαιτητική, ότι «ωχ μωρέ δεν καταλαβαίνω τίποτα από αυτά». Το ωραίο με την ποίηση είναι ό,τι ακριβώς συμβαίνει και με το φαγητό. Όταν γευόμαστε κάτι νόστιμο, δεν μπορούμε εύκολα να αναλύσουμε τι καρυκεύματα περιέχει, ποιες διαφορετικές γεύσεις συνδυάζονται. Γευόμαστε και αφηνόμαστε στην αίσθηση που μας αφήνει η μπουκιά που τρώμε.
Έτσι και η ποίηση, όπως και κάθε μορφή τέχνης, δεν είναι απαραίτητο να καταλάβουμε τα πάντα. Έχει να κάνει με το τι εικόνες μας δημιουργούν αυτά τα οποία διαβάζουμε, με το να αφεθούμε λίγο στη συγκίνηση. Και όταν εννοώ συγκίνηση, δεν εννοώ κλάματα. Εννοώ αυτό που κινείται μέσα μας, το συναίσθημα, να αφεθούμε λίγο σε αυτό που μας προκαλεί και να μην πρέπει σώνει και ντε να αναλύσουμε γιατί το λέει αυτό ο ποιητής, που κανείς δεν θα μας το πει στο τέλος. Οπότε νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να βουτήξει κάποιος σ’ ένα βιβλίο και να αφεθεί σε αυτά που του δημιουργούν αυτά τα οποία διαβάζει. Έτσι είναι πολύ πιο απλό αυτό το ταξίδι της ποίησης. Τον Ρεμπώ νομίζω ότι έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον να τον πιάσει κάποιος έτσι, γιατί ούτως ή άλλως είναι ένας ποιητής ο οποίος φτιάχνει εικόνες συναισθημάτων. Δεν υπάρχει μια λογική αλληλουχία σε αυτά που λέει, γι’ αυτό έχει και μεγάλη επιρροή στους εφήβους και τους μετέφηβους, ακριβώς επειδή είναι μια ηλικία όπου ανακαλύπτουν τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις τους.
Η Ιζαμπέλ πώς αντιλαμβανόταν την ποίηση του αδερφού της;
Η ίδια αναφέρει ότι μόνο εκ των υστέρων άρχισε να καταλαβαίνει την ποίησή του. Όταν ήταν μικρότερη ήταν ακατανόητη για εκείνη, ένα ανεξήγητο φαινόμενο και μόνο με τα χρόνια και ασχολούμενη με το έργο του άρχισε να την καταλαβαίνει και να την αγαπάει. Δεν ασχολείται όμως τόσο με την ποίησή του, όσο με την προσωπικότητά του και με το δικό της προσωπικό ταξίδι μέσα από τη δική του ζωή. Ακριβώς, έτσι όπως «εγώ τον έζησα, τον βλέπω και τον καταλαβαίνω». Όλο το έργο που έκανε το αντιμετώπισε σαν επιστήμονας, πιο πολύ την ενδιέφερε να αποκαταστήσει το όνομά του.
Κουβαλάει ένα χρέος αυτό;
Ναι, αλλά το έκανε με πολλή αγάπη. Δεν το αντιμετώπισε ποτέ ως χρέος στις πλάτες της που την βαραίνει. Ίσα ίσα το αντιμετώπισε σαν μια αποστολή, ιερή αποστολή.
Συνδέεται και με την πίστη που είχε;
Ναι, η οικογένειά της πίστευε πολύ και εκείνη πίστευε πολύ στον Θεό αλλά όχι εθελοτυφλώντας γύρω από τις πρακτικές της Εκκλησίας. Δηλαδή από ένα σημείο και μετά είχε απόλυτη συναίσθηση της καταπίεσης που μπορεί να έχει, ειδικά η Καθολική Εκκλησία πάνω στους ανθρώπους. Υπήρξε κριτική απέναντι στην πρακτική της Εκκλησίας.
Πόσο ριζοσπαστικό για μια γυναίκα εκείνης της εποχής;
Αλήθεια είναι αυτό. Ήταν ένας άνθρωπος που γενικά είχε πίστη. Πολύ σημαντικό. Είχε πίστη στο Θεό, πίστη στους ανθρώπους, πίστη στον αδερφό της και πίστη στον εαυτό της τελικά.
Την πέτυχε την αποστολή της;
Η Ευσταθία απαντάει σε αυτό ναι. Λέει «την αποστολή μου την εξετέλεσα και γι’ αυτό είμαι περήφανη».
Αισθανθήκατε ποτέ την αδικία και το «κρίμα», που αυτή η γυναίκα έμεινε στο παρασκήνιο;
Όχι γιατί έχει μία φοβερή επιρροή, αν αναλογιστεί κανείς το πόσο έχει επηρεάσει γενιές ανθρώπων. Ο Ρεμπώ έχει επηρεάσει στρατιές καλλιτεχνών και ανθρώπων, όμως ο λόγος που τους επηρέασε, η αιτία ήταν η Ιζαμπέλ. Αυτό ήταν κάτι που με έκανε πολύ να σκεφτώ μετά την ενασχόλησή μου με το έργο, ότι τίποτα δεν πάει χαμένο στον χωροχρόνο, στο σύμπαν. Οι πράξεις μας επηρεάζουν στο διηνεκές την ανθρωπότητα.
Την ιστορία της Ιζαμπέλ Ρεμπώ πέρα από το ότι την αφηγείστε στο κοινό, έχετε αναλάβει και τη σκηνοθεσία. Είναι ένα πεδίο με το οποίο έχετε καταπιαστεί τα τελευταία χρόνια, τι σας οδήγησε εκεί;
Δεν ήταν θέμα λογικής, απόφασης και σκέψης. Κάποια στιγμή ήρθε στα χέρια μου ένα έργο που το διάβασα, κάτι μου έκανε και είπα θα ήθελα λίγο να το δω αυτό πώς μπορώ να το κάνω. Έτσι έκανα την πρώτη μου σκηνοθεσία. Πέρυσι τις «Επικίνδυνες σχέσεις» τις έκανα ουσιαστικά με παρότρυνση των ηθοποιών και πάλι όμως με ενδιέφερε το συγκεκριμένο έργο. Αυτό τώρα, όταν μου το πρότεινε η Ευσταθία, μου το έστειλε να το διαβάσω για να το παίξω και όταν το διάβασα, το αισθάνθηκα ξαφνικά τόσο δικό μου, σαν να είμαι εγώ αυτή, σαν μια προσωπική μου ιστορία. Αισθάνθηκα μια πολύ περίεργη οικειότητα με το πρόσωπο αυτό και με το κείμενο με έναν τρόπο. Το ένιωσα σαν μια εξομολόγηση, μια πολύ προσωπική κατάθεση, οπότε ήταν μοιραίο να το κάνω. Αν και πολύ δύσκολο το να σκηνοθετείς κάτι και να παίζεις, δεν θα μπορούσε να ήταν αλλιώς.
Το θέατρο μου αρέσει από όλες τις γωνιές του. Αν μπορούσα να φτιάχνω κοστούμια και σκηνικά, θα ήμουν αρκετά καλή και σκηνογράφος, όχι των δικών μου παραστάσεων, αλλά θα έκανα σκηνικά και κοστούμια. Αν έκανα και φώτα, θα ήθελα να κάνω και φώτα. Εγώ αγαπάω το θέατρο συνολικά, οπότε με ενδιαφέρει πάρα πολύ από όποιο πόστο. Δεν ξέρω αν θα ξανασκηνοθετήσω. Είναι κάθε φορά κάτι το οποίο έχει να κάνει με τη στιγμή, με το έργο. Με ενδιαφέρει πολύ και αυτή η συνθήκη, αλλά δεν είναι αυτοσκοπός.
Αυτό το πόστο σας έδωσε μια άλλη ματιά ως ηθοποιός;
Κάνει πάρα πολύ καλό το να μπορεί κανείς να περάσει στην απέναντι όχθη, γιατί βλέπεις με άλλο μάτι κάποιες λειτουργίες. Βέβαια έχει τύχει να συνεργαστώ με σκηνοθέτες που ήταν παλιότερα ηθοποιοί και είναι σαν να μην έχουν υπάρξει ηθοποιοί, σαν να ξεχνούν ποια είναι η λειτουργία του ηθοποιού, το οποίο είναι προβληματικό. Αν μπορέσεις να διατηρήσεις την επαφή με τη λειτουργία του ηθοποιού όταν είσαι σκηνοθέτης, έχει τρομερό ενδιαφέρον, γιατί ξαφνικά όταν μετά επιστρέφεις ως ηθοποιός καταλαβαίνεις ότι κάποια πράγματα είναι απλώς προσωπικές εμπλοκές ή πράγματα τα οποία δεν τα ακουμπάς γιατί φοβάσαι ή γιατί δεν έχεις βρει τον τρόπο να τα πλησιάσεις, οπότε είναι πιο γρήγορες οι διαδικασίες.
