Περίπου τριάντα χιλιόμετρα νότια του Καΐρου, στο σύγχρονο χωριό Σακκάρα, Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν μια νεκρόπολη ηλικίας 3.200 ετών που κάποτε χρησίμευε ως τόπος τελικής ανάπαυσης για την αριστοκρατία που ζούσε στην πρωτεύουσα του Παλαιού Βασιλείου, τη Μέμφιδα.
Για χιλιάδες χρόνια, η έρημος κοντά στο χωριό χρησιμοποιούνταν ως νεκροταφείο για την κοντινή πόλη Μέμφις. Για αιώνες, πολλοί υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι και μέλη της βασιλικής οικογένειας θάβονταν στο νεκροταφείο. Το Υπουργείο Τουρισμού και Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου έδωσε στο μουσείο την άδεια να διεξάγει έρευνα σε ένα τμήμα του νεκροταφείου, που χρονολογείται από τη βασιλεία των φαραώ Τουταγχαμών, Άι, Χορεμχέμπ και Ραμσή Α’ και Β’ (1334-1212 π.Χ.). Ο χώρος χρησιμοποιήθηκε επίσης για ταφές σε μεταγενέστερες περιόδους της αιγυπτιακής ιστορίας.
Η ανασκαφική ομάδα ανακάλυψε αρκετούς τάφους σε σχήμα μικρών ναών, πολλοί από τους οποίους είχαν λεπτομερείς πληροφορίες για το ποιος είχε ταφεί εκεί. Ο μεγαλύτερος τάφος ανήκε στον Πανέχσι (Panehsy), διαχειριστή του ναού του Άμμωνα στο Καρνάκ. «Η νέα ανακάλυψη ρίχνει νέο φως στην ανάπτυξη της νεκρόπολης της Σακκάρα κατά την περίοδο των Ραμσίδων (Δέκατη ένατη δυναστεία Φαραώ) και παρουσιάζει νέα άτομα που ήταν άγνωστα στις ιστορικές πηγές», δήλωσε ο Mostafa Waziri, γενικός γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων.
Ο τάφος του Πανέχσι (ήταν Αιγύπτιος ευγενής που έφερε τους τίτλους του Πρώτου υπηρέτη του Ατέν στο ναό του, στο Ακχετατών) ο οποίος έχει τη μορφή ενός ανεξάρτητου ναού με πύλη εισόδου, εσωτερική αυλή με κιονοστοιχίες και φρεάτιο προς τους υπόγειους ταφικούς θαλάμους. Βρίσκεται βόρεια του τάφου του διάσημου Μάγια, του υψηλόβαθμου αξιωματούχου από την εποχή του Τουταγχαμών. Οι τοίχοι από λασπότουβλα της ανώτερης κατασκευής έχουν ύψος 1,5 μέτρα και είναι διακοσμημένοι με διακοσμημένες πλάκες αναθημάτων από ασβεστόλιθο. Αυτές απεικονίζουν τα πολύχρωμα ανάγλυφα του ιδιοκτήτη του τάφου και της συζύγου του Βάια, η οποία ήταν η τραγουδίστρια του Άμμωνα, μαζί με αρκετούς ιερείς και φορείς προσφορών.
Ο Christian Greco, διευθυντής του Αιγιπτιακού Μουσείου στο Τορίνο, δήλωσε ότι η πιο όμορφη αναπαράσταση απεικονίζει τον Panehsy να λατρεύει τη θεά αγελάδα Χαθόρ. Κάτω από αυτήν, ο Panehsy και η Baia κάθονται μαζί σε ένα τραπέζι προσφοράς και λατρείας.
Σύμφωνα με δελτίο Τύπου του Εθνικού Μουσείου Αρχαιοτήτων του Λέιντεν, την ανασκαφή διηύθυναν η Λάρα Βάις και ο Ντάνιελ Σολιμάν, επιμελητές της αιγυπτιακής και νουβικής συλλογής του εν λόγω ιδρύματος, και ο Κρίστιαν Γκρέκο, ο οποίος είναι διευθυντής του Αιγυπτιακού Μουσείου στο Τορίνο της Ιταλίας.
Η Λάρα Βάις, επιμελήτρια της αιγυπτιακής και νουβικής συλλογής του Λέιντεν, επισήμανε ότι κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών, η αποστολή έπεσε πάνω σε τέσσερα μικρότερα ταφικά παρεκκλήσια που βρίσκονται ανατολικά του τάφου του Πανέχσι, ένα από τα οποία είναι του κατασκευαστή χρυσών φύλλων του θησαυροφυλακίου του φαραώ Γιουγιού (Yuyiu).
Οι τάφοι είναι πολύ καλά διατηρημένοι και οι τοίχοι τους φέρουν περίτεχνες, λεπτομέρειες και εντυπωσιακές διακοσμήσεις. Αν και πρόκειται για ένα σχετικά μικρό ταφικό παρεκκλήσι, τέσσερις γενιές της οικογένειας του Γιούγιου λατρεύτηκαν. Ξεχωρίζουν τα όμορφα πολύχρωμα ανάγλυφα που δείχνουν την ταφική πομπή του Γιούγιου και την αναβίωση της μούμιας του προς τη μετά θάνατον ζωή, καθώς και τη λατρεία της αγελάδας Χαθόρ και του τοπικού θεού της Σακκάρα Σοκάρ.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο εύρημα έγινε στην ανατολική πλευρά του τάφου του Panehsy, όπου ανακαλύφθηκε ένα ακόμη ανώνυμο παρεκκλήσι με μια πολύ σπάνια γλυπτή παράσταση του ιδιοκτήτη του τάφου και της οικογένειάς του. Το καλλιτεχνικό ύφος της αναπαράστασης ενδέχεται να έχει εμπνευστεί από τα αγάλματα που γειτνιάζουν με τον τάφο του Μάγια και της Μέριτ.
Ο τάφος του ίδιου του Μάγια στη Σακκάρα ανασκάφηκε αρχικά εν μέρει το 1843 από τον αρχαιολόγο Καρλ Ρίχαρντ Λέπσιους και τα εντυπωσιακά ανάγλυφα του καταγράφηκαν σε σκίτσα και ορισμένα από αυτά μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο. Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, ο τάφος καλύφθηκε από άμμο και η θέση του χάθηκε.
Το 1975, μια κοινή αποστολή αρχαιολόγων από την Egypt Exploration Society στο Λονδίνο και το Rijksmuseum van Oudheden στο Leiden της Ολλανδίας ξεκίνησε μια ανασκαφή για να ξαναβρεί τον τάφο, και στις 6 Φεβρουαρίου 1986 τα κατάφεραν τελικά. Την ημερομηνία αυτή, ο καθηγητής Geoffrey T. Martin μαζί με τον Dr. Jacobus Van Dijk που εκπροσωπούσε το μουσείο του Leiden ανακάλυψαν τον ταφικό θάλαμο του υπόγειου τάφου του Μάγια στη Σακκάρα περίπου 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια.
