«Μισώ τους μεν γιατί είν’ αισχροί, καθάρματα μεγάλα,
τους δε γιατί με τους αισχρούς τα πάνε μέλι γάλα»
Πικρόχολος, εκκεντρικός, πεσιμιστής, εχθρός της κοινωνίας, πρόσωπο που δεν εντάσσεται στα γνωστά μολιερικά κωμικά πρότυπα,- πολλά έχουν γραφτεί για τον «μισάνθρωπο» πρωταγωνιστή της ομώνυμης κωμωδίας του Μολιέρου. Ο Αλσέστ όμως, πριν και πέρα απ’όλα αυτά είναι ένας πολύ ερωτευμένος άνθρωπος. Η δράση του «Μισάνθρωπου», έργου γραμμένου το 1666, δομείται πάνω σε δύο άξονες: αφενός την προσπάθεια του πρωταγωνιστή να μείνει μόνος με το αντικείμενο του πόθου του (και πόθου πολλών άλλων), τη Σελιμέν, για να της αποσπάσει «ομολογία» πίστης και αποκλειστικότητας, και αφετέρου την εξέλιξη μιας δίκης, που εκτυλίσσεται εκτός σκηνής, και στην οποία ο Αλσέστ είναι κατηγορούμενος. Ο Μολιέρος μας ζητάει να γελάσουμε εις βάρος όλων των ηρώων του- ακόμη και των «σοβαρών». Όπως και στη ζωή εξάλλου, η σοβαρότητα δεν αποκλείει τη γελοιότητα.
«Όταν δουλεύουμε πάνω σε κλασικά έργα, δουλεύουμε και πάνω στη συλλογική μνήμη», αναφέρει στο σκηνοθετικό της σημείωμα η Μαρία Μαγκανάρη, «ζώντας σε μια χώρα που αγαπάει τις Αυλές αλλά και τα Δικαστήρια, για την κατανόηση και πλαισίωση του έργου ίσως δεν χρειάζεται ν’ ανατρέξουμε στην (άγνωστη για μας) Γαλλία της εποχής του Λουδοβίκου. Η Ελλάδα της δεκαετίας του ’80και κυρίως του ’90, των Ειδικών Δικαστηρίων, της ιδιωτικής τηλεόρασης και του Μεγάρου Μουσικής, αλλά και του περίφημου Εκσυγχρονισμού που ακολούθησε, δημιουργεί έναν ωραίο (και αστείο) χώρο για να στήσουμε το δικό μας έργο».
Η Μαρία Μαγκανάρη μοιράζεται το Ημερολόγιο Προβών για τον «ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟ» του Μολιέρου, που παρουσιάζεται από τις 23 Νοεμβρίου στο θησείον, ΕΝΑ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ.
1η πρόβα- 18/9/2022
Με την πρώτη ανάγνωση του έργου μπαίνουν και τα πρώτα ερωτήματα. Η λίστα, μέρα με τη μέρα, θα μεγαλώνει. Ιδού μερικά:
Ποιος είναι πραγματικά μισάνθρωπος; Μπορεί κάποιος που είναι ερωτευμένος να είναι μισάνθρωπος; Τι θέση έχει πραγματικά ο Αλσέστ στην καρδιά της Σελιμέν; Το θέμα της ευχαρίστησης της ζωής ≠ Η στέρηση της ευχαρίστησης στη ζωή. (Ευκαμψία ≠ Ακαμψία).
Υπάρχει ή όχι σαρκική επαφή στο έργο; Σε ποιο βαθμό το έργο είναι κωμωδία ή δράμα; Τι κοινά έχουν ο Αλσέστ και η Σελιμέν; Τι αντίκτυπο έχουν τα λόγια και οι πράξεις των άλλων στη Σελιμέν; Ποιες είναι οι ρωγμές της; Τι συμβαίνει τελικά στο φινάλε; Θα φύγει οριστικά ο Αλσέστ; (δεν είμαι τόσο σίγουρη!)
«Η κόπωση του να είναι κανείς ο εαυτός του»
Όπως ο κάθε άνθρωπος εκ γενετής έχει ένα ύφος, το δικό του, έτσι κι ο χαρακτήρας μας, μας ακολουθεί και μας καθορίζει σε όλη μας τη ζωή. Οι ήρωες στον Μολιέρο είναι θύματα του χαρακτήρα τους. Αυτό μπορεί ν’ αποτελεί υλικό τόσο για κωμωδία, όσο και για τραγωδία. Συνήθως στην τραγωδία εστιάζουμε στο συγκεκριμένο άτομο, έτσι ο τίτλος είναι π.χ. «Βασιλιάς Ληρ». Αντίθετα στην κωμωδία εστιάζουμε στην ιδιότητα π.χ. «ο Κατά Φαντασίαν Ασθενής». Άρα κι εδώ βρισκόμαστε στην περιοχή της κωμωδίας. Έτσι κι αλλιώς οι κωμωδίες του Μολιέρου είναι μελαγχολικές.
Ματαίωση – αναβολή (στοιχεία της κωμωδίας) . Να δούμε τους κώδικες της κωμωδίας: Ο Αλσέστ ήρθε με στόχο να ξεκαθαρίσει το μέλλον της σχέσης του με τη Σελιμέν– αυτό όμως του έχει απαντηθεί με διάφορους τρόπους – έχει ενδείξεις. Σα να έχει φτάσει ο κόμπος στο χτένι – σα να έχουν πάει όλοι με το ίδιο αίτημα. Δεν είναι μια μέρα όπως όλες τις άλλες δεν είναι μια απλή επίσκεψη.
Σελιμέν και Αλσέστ είναι καθρέφτης ο ένας του άλλου.
Και οι δύο είναι: Γοητευτικοί. Υπερόπτες/ Πόσο περιφρονούν τους άλλους; Αντιφατικοί. Ο Αλσέστ βρίζει τους κοσμικούς και ερωτεύεται την πιο κοσμική και η Σελιμέν αγαπά την κοσμικότητα – αλλά θέλει τον «ασκητή». Είναι κριτές των άλλων! Κανείς δεν καταρρέει επί σκηνής στο τέλος. Αποχωρούν. Τη Σελιμέν τη θέλουν όλοι οι άντρες και τον Αλσέστ τον θέλουν όλες οι γυναίκες.
Φρόυντ «Το ευφυολόγημα και η σχέση του με ασυνείδητο| το χιούμορ»
Δεν υπάρχει αθώο αστείο/ Το χιούμορ είναι και μια μορφή καλυμμένης επιθετικότητας- που ενυπάρχει στον άνθρωπο έτσι κι αλλιώς/ Συνήθως το αστείο έχει στόχο. Ψυχικός αυτοματισμός – έκθεση του εαυτού π.χ. «πέφτω» είναι κωμικό.
Στοχευμένο ευφυολόγημα χρειάζεται τρία πρόσωπα: ο Α «τη λέει» στον Β και ευχαριστιέται / γελά ο Γ
Κουτσομπολιό: όλως παραδόξως είναι ένας τρόπος να συνδεθείς με τον άλλον.
«Το Γέλιο» του Μπεργκσόν
Με το αστείο γίνονται συμμαχίες/ Δημιουργούνται ομάδες και ο Αλσέστ δε θέλει να ανήκει σ’ αυτές. Το αστείο απευθύνεται στη νόηση και όχι στο συναίσθημα. Τη στιγμή που γελάς εις βάρος κάποιου υπάρχει μια στιγμιαία αναισθησία της ψυχής. Το πρόσωπο γίνεται το κωμικό όταν αγνοεί αυτό που είναι ορατό στους άλλους.
Τι γίνεται όταν κάποιος είναι δύσκαμπτος ψυχικά και οι άλλοι γελούν εις βάρους του; Στο τέλος γίνεται εκκεντρικότητα – βρίσκεται στο κέντρο. Γίνεται πρωταγωνιστής. Το γέλιο έρχεται ως εκδίκηση – απάντηση στον εκκεντρικό. Η κοινωνία θέλει να απαλείψει τη δυσκαμψία, την τιμωρεί με γέλιο. Να πάρουμε αυτούς που γελούν με το μέρος μας! Καλύτερα να γελάμε παρά να κλαίμε με τα δεινά της κοινωνίας.
Διάσημοι «Μισάνθρωποι»:
Τόμας Μπέρνχαρντ
Τίμων ο Αθηναίος
Τσάτσκι («Συμφορά από το πολύ μυαλό» του Γκριμπογιέντοφ)
Σέρλοκ Χολς
Δόκτωρ Χάουζ
Νικόλας Άσιμος
Στέλιος Καζαντζίδης (είπε κι ένα τραγούδι και αφιερωμένο στον Άσιμο – κάπως συνδέεται μαζί του).
3η πρόβα 21/9
Αυτοσχεδιασμοί στον χώρο
Άσκηση με εισόδους: Α) μπαίνω στην αίθουσα (κλειστή κουρτίνα)/ ο χώρος είναι γνώριμος
Κίνηση στον χώρο – στάσεις – δημιουργία σχέσεων
Πού/ ποιος/ πότε γίνεται κέντρο; Πώς μετακινείται;
Πώς σχηματίζονται οι συμμαχίες;
Εικόνες: μοναχικός Αλσέστ, Σελιμέν με εραστές
Β) είσοδος – μετακίνηση – σχέσεις με συνοδεία μουσικής* – χώρος που βλέπουμε πρώτη φορά
Με ρυθμό κινούμαστε όλοι μαζί από τη μία πλευρά στην άλλη σαν θίασος (θεατρίνοι) — -Μπέργκμαν, Άμλετ
Ένας ένας βγαίνει και κάνει υπόκλιση
*μουσικό κομμάτι του Λουλί– ο χορός του Βασιλιά
Κρυφακούω – κρυφοκοιτάζω – βλέμματα έξω μέσα από την κουρτίνα
Μένει μόνος ένας μέσα – άλλοι φεύγουν
Ήχος πόρτας – αντίδραση
Αντίθεση /Σύγκρουση: κλασική μουσική – μπαίνει με κουλούρια (σοβαρό – γελοίο) / Υψηλή αισθητική – τρώνε — ΤΡΩΝΕ!
Τι σημαίνει κύκλος (βλ. Κοινωνικός κύκλος)/ σαλόνι/ κάθισμα
Στάδια στον λόγο (2ο στάδιο/ “εννοείς”). Θα μας πάρει τουλάχιστον δύο εβδομάδες για να περάσουμε όλο το κείμενο!
Ασκήσεις ρυθμού στον λόγο.
Δεν χρειάζεται να «παίξω» καμία διάθεση, αρκεί ν’ αρθρώσω γενναία τις λέξεις. Αν αρθρώσω π.χ. «δολοπλοκίες» μου δίνεται όλο το νόημα. Καμία λέξη δεν είναι αυτονόητη: πχ. Κύριε..
Ευχαρίστηση του λόγου. Δουλειά πάνω στο ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο μιλάει ο καθένας. Πχ Ορόντ χρησιμοποιεί πολλές σύνθετες λέξεις, Ακάστ: οικονομικούς όρους / δίκιο, δίκη, δικαιώνεται, δικαστές, αντίδικου – λέξεις που επαναλαμβάνει ο Αλσέστ.
επιφωνήματα: τα κολλάμε με τα λόγια του άλλου – με τη διάθεση πως συνεχίζω τον λόγο του άλλου / να γίνουν πιο παράδοξες συνάψεις ώστε να αποφύγουμε τη «θεατρίλα» – μπορεί σε στιγμές να γίνεται πιο αυθαίρετη στίξη – παράδοξος λόγος
Σκηνή παροξυσμού και συγκίνησης – ταιριάζουν ακόμα περισσότερα οι παραδοξότητες των επιφωνημάτων. Πέρασμα από τη μία πράξη στην άλλη – πώς συνδέεται/ ποια είναι η διαδρομή;
7η πρόβα – 26/9/22
Συζήτηση με Φιλάνθη (σκηνικό)
Ιδιωτικός ή Δημόσιος χώρος το σπίτι της Σελιμέν;
Σχέση με θεατές;
Φουαγιέ;
Πού αποσύρεται η Σελιμέν;
Δραματουργικά τι συμβαίνει εκτός σκηνής στη δράση;
Η 2η πράξη τελειώνει με τον ίδιο τρόπο που τελειώνει η 4η πράξη – φεύγει για να προλάβει κάτι και θα επανέλθει (μοτίβο).
Ποιότητα – κάποιος κρυφακούει ή κρυφοκοιτάει (η κουρτίνα πολύ χρήσιμη). Πχ. ο Ορόντ ακούει τον Αλσέστ να μιλά για τους στόχους του σε σχέση με τη Σελιμέν.
Αρσινόη – Ορόντ τι σχέση έχουν; Γιατί του έδωσε τα γράμματα εκείνη τη στιγμή; Πότε; (συμμαχία). Να εντοπίσουμε το «δίκτυο των σχέσεων»= ποιος έχει σχέση με ποιον.
Ποιες είναι οι κινήσεις του Ορόντ εκτός σκηνής; – πάει να κάνει εξώδικο για την προσβολή και συναντά την Αρσινόη. Τι κερδίζει απ’ τον κάθε μνηστήρα η Σελιμέν;
9η πρόβα – 28/9
Νεοπλουτισμός (90ς) ιδιωτική τηλεόραση, περιοδικά -> “εκσυγχρονισμός”
Μεταιχμιακή κατάσταση / μετάβαση που οδήγησε στη διάβρωση ηθών και αισθητικής.
Επιχείρημα εποχής: δεν μπορούμε να μείνουμε στα παλιά – προχωράμε / μιμητισμός
Αναλογίες με εποχή Μολιέρου: Οι τίτλοι πλέον αγοράζονταν! Αρχοντοχωριάτες.
Ο Αλσέστ αντιτίθεται, δε θέλει να κάνει το ίδιο με τους άλλους, αρνείται το «ρουσφέτι» από Ορόντ και Αρσινόη.
12η πρόβα – 3/10/2022
Διονυσίου/ Lully (μπαρόκ)/ κασετόφωνο, μπιτ/ Πέτρος Μάλαμας
στ. 700 Αλσέστ «καυτηριάζω» κάτι – ιατρικός όρος – να μην ξαναβγεί, /θρησκευτικό – να μην απολαμβάνεις, σε ρόλο Μεσσία που θα την σώσει.
«Θα της λυτρώσει τη ψυχή»- να μην είναι λυρικός ο λόγος
Πειρασμός
Αντισταθείτε
Είναι ιεροσυλία
Η φιλοσοφία του / ειρωνεία του
Θέλουν φροντίδα οι λέξεις – αυτός μιλάει έτσι
Η διαχείριση του στίχου θα δημιουργήσει το στυλ ή το ύφος = ότι αυτοί μιλάνε έτσι σ’ αυτόν τον
κόσμο
15η πρόβα – 06/10/22
Πέρασμα λόγια – Πρώτη Πράξη
Ο Φιλέντ είναι ο δικηγόρος του Αλσέστ. Είναι πρακτικός, τον προστατεύει νομικά, γι’ αυτό του υπενθυμίζει να ασχοληθεί με τη δίκη. Πηγαίνει μαζί του στα δικαστήρια.
Μπορεί να έχει ένα αντικείμενο – π.χ. Φακέλους. Ο Παύλος θα μας φέρει δικηγορική τσάντα.
16η πρόβα – 7/10/2022
Πόσο ειλικρινείς είναι σ’ αυτά που λένε;
Η Ελιάντ λέει πως δεν έχει πρόβλημα με το ειδύλλιο Αλσέστ- Σελιμέν αλλά αν δεν προχωρήσει έχει οκ να τον πάρει αυτή. Πώς είναι η αυτοπεποίθησή της; Αν είναι χαμηλή, μπορεί να το εννοεί.
Ή λέει ψέματα; Την πειράζει;
Τι άποψη έχει για τη Σελιμέν;
Δεν υπάρχει ξεκάθαρο συναίσθημα.
Η Ελιάντ σε δύο ερωτικές κρούσεις (Αλσέστ + Φιλέντ) απαντάει «Βέβαια – Βεβαίως»
Ο Αλσέστ επικαλείται πως έχουν κάτι κοινό στοιχείο
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΝΑ ΠΗΓΑΙΝΕΙ ΜΠΡΟΣΤΑ!
Από τη στιγμή που ο Αλσέστ είδε το γράμμα του Ορόντ – αλλάζει δραματουργικά ο χαρακτήρας του Αλσέστ –– όλο γιγαντώνεται – γίνεται εφιάλτης ο Ορόντ.
20η πρόβα – 12/10
Οι περισσότερες σκηνές νύχτα- after. Μετά από ποτά και χορούς. Πώς είναι τα σώματα;
Οι μεγάλοι ψεύτες πιστεύουν τα ψέματά τους (Σελιμέν)
22η πρόβα – 16/10/2022
Τα στησίματα πλέον πιο συγκεκριμένα.
Σονέτο: πώς το λέει κάποιος που είναι (ψυχικά) άσχετος
26η πρόβα – 19/10/2022
Πώς δομείται ένας εφιάλτης;
28η πρόβα – 21/10/22
Αλσέστ: αυτό που χρειάζεται είναι κάτι το ενεργητικό, όχι εσωστρεφές – απαιτεί μεγαλύτερη έκθεση και όλα πρέπει να είναι «πιο μεγάλα» (να θυμίζει το 2ο στάδιο). Εναλλαγές στον τόνο – είναι όλο ένα ερώτημα και υπάρχει παντού εκκρεμότητα. Δεν έχουμε καθόλου βεβαιότητα.
30η πρόβα – 23/10/2022
5η πράξη: Το φως έρχεται απέξω.
Αλλαγή δομική στην αρχή της 5ης πράξης.
31η πρόβα – 24/10/22
Προσπάθεια για πρόχειρο πέρασμα. Φτάσαμε μέχρι και την πρώτη σκηνή της τέταρτης πράξης.
33η πρόβα – 27/10/22
ΔΟΚΙΜΗ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΕΡΓΟΥ
Σχόλια: Ο στίχος δημιουργεί από μόνος του στυλιζαρισμένο λόγο / ύφος/ αυτοί μιλούν με
τον τρόπο αυτό.
Ταξικό ζήτημα / μεταφορά: Αθήνα / αυτοί δεν λαϊκοί.
Ορόντ: νεόπλουτος που έχει κάτι λαϊκό αλλά θέλει να βγάλει κάτι άλλο/ δεν έχει βάθος/ στοιχεία
αρπακτικού από τη διάθεση του που ανήλθε τάξη.
Ο Αλσέστ αντίθετα φέρει την ευγένεια μιας άλλης εποχής/ το κοστούμι βοηθά στο στήσιμό τους.
Στο σύνολό του το έργο είναι στημένο – με την έννοια των συγκεκριμένων σχημάτων – σαν
μπαλέτο / χορογραφία. Είναι όλοι ωραίοι / όλα είναι φροντισμένα!
Αλσέστ δεν είναι ΜΟΝΟ θυμωμένος/ να υπάρχει στοιχείο ποίησης, λογοτεχνίας, ευγένειας
SOS! Έλεγχος φωνής, να ακούγομαι.
*Καταγραφή ημερολογίου: Άννα Καραμανίδου (βοηθός σκηνοθέτη)
