Η «Καρδιά του Σκύλου» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ γράφτηκε το 1925, αλλά λογοκρίθηκε, απαγορεύτηκε και δεν δημοσιεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987. Ένα μείγμα σατιρικής και φιλοσοφικής λογοτεχνίας που ακροβατεί στα όρια της επιστημονικής φαντασίας και του ρεαλισμού, θίγει θέματα ατομικής ταυτότητας και εγείρει ερωτήματα για τις συνέπειες των κοινωνικών πιέσεων και της επιστήμης. Μια παράσταση ποικίλων συναισθημάτων, μόνο με θετικό πρόσημο που ο κόσμος μέχρι σήμερα έχει αγκαλιάσει, στέλνοντας διαρκώς ενθουσιώδη μηνύματα στους συντελεστές.
Με αφορμή την παράσταση «Καρδιά του Σκύλου» σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα στο θέατρο Κιβωτός, μιλήσαμε με την Ηλέκτρα Νικολούζου και μιλήσαμε για όλα. Μια φωνή ισορροπημένη, ταπεινή, με πλούσιο λόγο, βαθιά συναισθηματική που δεν θέλεις ποτέ να σταματήσεις να μιλάς μαζί της. Ήδη μετράει 23 χρόνια ακατάπαυστης πορείας ισορροπώντας ανάμεσα στο θεατρικό σανίδι και την τηλεόραση. Πέρυσι το καλοκαίρι την απολαύσαμε στην παράσταση «Βατράχια» σε σκηνοθεσία της Έφης Μπίρμπα, μια γνωριμία που κρατάει χρόνια αφού οι δύο γυναίκες είχαν βρεθεί στην παράσταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού «Κομμώτριες/Μεταπολίτευση», στην οποία η Έφη Μπίρμπα έκανε τα σκηνικά και τα κοστούμια. Στο φετινό έργο η «Καρδιά του σκύλου» η Ηλέκτρα Νικολούζου έχει αναλάβει τον ρόλο της Ζίνας αλλά και μέρος της αφήγησης.
Πώς μπήκε ο σπόρος για αυτή τη συνεργασία με την Έφη Μπίρμπα;
Υπήρχε πάντα μια μεγάλη επιθυμία να βρεθούμε αλλά δεν είχαμε συναντηθεί καθόλου μετά από εκείνη την παράσταση μέχρι τα Βατράχια. Νιώθω ότι είναι μια συνέχεια αυτής της παράστασης. Έχει βρει μια ωραία θέση όλη αυτή η συνεργασία μέσα μας.
H επαφή σας με το έργο έγινε για πρώτη φορά τώρα με αφορμή την παράσταση ή το είχατε διαβάσει στο παρελθόν; Ποια η «καρδιά» του έργου;
Το είχα διαβάσει στο παρελθόν και μάλλον λίγο πρόχειρα. Τώρα στις πρόβες ήταν η πρώτη φορά που μπήκα σε βάθος και κυριολεκτικά τρελάθηκα. Είναι ένα δύσκολο έργο καθώς ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ γράφει πολύ πυκνά – πέρα από αυτό υπάρχουν και χιλιάδες άλλα σύμπαντα μέσα, δεν έχει τέλος, είναι απλά μαγικός.
Στην καρδιά του έργου υπάρχει μόνο ο άνθρωπος. Είναι ένα βαθιά υπαρξιακό έργο. Μπορεί μεν να υπάρχει ο σκύλος, να γίνεται το πείραμα, και φυσικά όλα τα πολιτικά μηνύματα που το διαπνέουν αλλά τελικά στην καρδιά βρίσκεται ο άνθρωπος. Είναι αυτό που αναφέρει ο Φίλιπ Φιλίποβτς στο έργο: «Γιατί να κατασκευάσω ένα Σπινόζα όταν ένας άνθρωπος, μια γυναίκα μπορεί να δημιουργήσει ένα Σπινόζα;» Έτσι το βλέπω προσωπικά, και για μένα δεν είναι τυχαίο ότι επιλέγει για ζώο τον σκύλο που είναι και το πιο κοντινό στον άνθρωπο. Και ο επιστήμονας ο ίδιος την καρδιά του ψάχνει. Εκεί μόνο εστιάζει το έργο. Η αγάπη, η καρδιά. Αυτό άλλωστε είναι και το μεγάλο υπαρξιακό κενό του ανθρώπου. Ψάχνει διαρκώς την καρδιά, ψάχνει να αγαπηθεί, ψάχνει να γίνει αποδεκτός, αναζητά τη ζεστασιά.
Κάθε βράδυ συγκινούμαι σκεφτόμενη πόσο πολύ «μάτωσε» ο Μπουλγάκοφ να γράψει αυτό το έργο. Πήγε ενάντια στην εποχή του γράφοντας ένα έργο που τελικά απαγορεύτηκε. Δεν είναι απλές οι διαδρομές των ανθρώπων, των ποιητών που γράφουν ένα έργο κάποια χρονική στιγμή δύσκολη και εμείς το βρίσκουμε μετά από χρόνια, το παίρνουμε, το ξαναζωντανεύουμε και τόσοι άνθρωποι θεατές το χειροκροτούν από κάτω. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσο κάποιοι άνθρωποι έχουν πονέσει για να γράψουν τέτοια έργα.
Καθημερινά συμβαίνει ένα επίπονο και μαγικά συνάμα παιχνίδι. Η ίδια η παράσταση, τα ίδια τα λόγια μας προσκαλούν να τα δούμε και να το διαβάσουμε κάθε φορά διαφορετικά. Εκεί άλλωστε συναντιόμαστε με τον συγγραφέα. «Ξυπνάς λίγο τους νεκρούς», συνηθίζω να λέω καμιά φορά ποιητικά όταν έχω τέτοια κείμενα από σπουδαίους συγγραφείς στα χέρια μου.
Αν δεν σας είχε γοητεύσει το ίδιο το έργο, ακόμα και αν η ομάδα ήταν άξια, μπορεί να λέγατε όχι;
Μπορεί και να έλεγα όχι. Ξέρετε αυτό δεν έχει να κάνει με τον όγκο του ρόλου που έχεις αναλάβει σε ένα έργο. Παίζει ρόλο φυσικά η διαδρομή του έργου, να σε «συναντήσει» δηλαδή. Και εγώ με αυτό το έργο συναντηθήκαμε, καθ’ οδόν μάλιστα. Ήταν ένα ολόκληρο ταξίδι.
Ο δικός σας ρόλος, ο ρόλος της Ζίνας αλλά και μεγάλο μέρος της αφήγησης ποιες οι προκλήσεις που είχε;
Η αφήγηση είναι από μόνη της δύσκολη, απαιτητική. Γιατί δεν μπαίνεις μέσα σε ένα ρόλο, που έχει άλλη δυσκολία φυσικά αυτό, γιατί δεν απαιτεί να «βουτήξεις» αλλά εδώ υπήρχε η δυσκολία του να βγαίνεις από τον ρόλο, λεκτικά, σωματικά, ψυχικά, πνευματικά. Παρότι το μέρος της αφήγησης το έχω δουλέψει πάρα πολύ για χρόνια με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, αλλά και πάλι αυτό με δυσκόλεψε.
Και φυσικά το ρούχο μου. Έχω ένα τεράστιο ρούχο, βαρύ που πρέπει να μοιάζει αέρινο. Η Έφη Μπίρμπα και η Βασιλεία Ροζάνα στη δημιουργία κουστουμιών είναι ένα αχτύπητο δίδυμο, δεν το αγγίζεις εύκολα. Έχουν μαγική αισθητική. Αυτό το ρούχο είναι ένα ρούχο-κατασκευή. Μπαίνοντας στο ρούχο, συναντάς και τον ρόλο ή αυτό που έχεις να κάνεις. Μπαίνοντας σε αυτό, έρχεται ο Μπουλγκάκοφ, η Ζίνα, ο σκύλος, έρχονται όλα. Όπως και όλα άλλωστε τα κοστούμια της παράστασης βέβαια.
Επιλέγετε ρόλους ή ομάδες;
Πολύ χαίρομαι για την ερώτησή σας καθώς σε αυτή τη φάση, βρίσκομαι σε μια πολύ κομβική στιγμή. Μέχρι τώρα επέλεγα ομάδες και ανθρώπους. Έχει έρθει η στιγμή, γιατί ωριμάζει και ένα πράγμα στον άνθρωπο, που έχεις ανάγκη και τους ρόλους. Να μπεις σε κάτι, να αναλάβεις και να αναμετρηθείς με την ευθύνη ενός πράγματος. Εγώ επειδή έχω υπηρετήσει με όλο μου το είναι, κάτι που φαίνεται στη διαδρομή μου, και έχω ματώσει στην κυριολεξία στις ομάδες, με πολλή αφοσίωση και τρομερή πίστη, έχω πλέον την ανάγκη κάπου να δω τον εαυτό μου να χωράει λίγο πιο άνετα. Να απλωθώ, με την καλή έννοια. Επέλεγα λοιπόν πάντα τις ομάδες αλλά τώρα θέλω όλα αυτό να γλιστρήσει σε κάτι άλλο, το χρειάζομαι, το έχω ανάγκη.
Τηλεόραση, θεατρικοί ρόλοι, κλειστά θέατρα αλλά και Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Σας ελκύει κάτι περισσότερο από τα άλλα;
Δεν μπορώ εύκολα να ξεχωρίσω κάτι. Είσαι το ίδιο πρόσωπο που πράττει όλα όσα πράττει. Εξίσου δύσκολα, γοητευτικά και μαγικά είναι όλα. Θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα. Πέρυσι έκανα τηλεόραση που αν και όλα έληξαν αποκαρδιωτικά, πληγωτικά, αλλόκοτα, ήταν μια διαδικασία εντελώς διαφορετική από το θέατρο, εξίσου δύσκολη και μαγική, σε άλλους ρυθμούς. Ωστόσο δεν μπορώ να πω ότι συγκρίνεται με όσα ζήσαμε το καλοκαίρι στα «Βατράχια», αλλά από την άλλη είναι εντελώς ανόμοια. Όμως έχουν ένα κοινό πυρήνα που είμαι εγώ. Με την ίδια αγάπη τα βλέπω όλα. Και η τηλεόραση και οι άνθρωποι που δουλεύουν σε αυτήν καθημερινά αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Είναι σκληρή δουλειά, απαιτεί μεγάλη εγρήγορση, πειθαρχία και μελέτη. Καλοδεχούμενα είναι όλα, αρκεί να κάνουμε τη δουλειά μας με αγάπη, πίστη και ταπεινότητα.
Και την ταπεινότητα, ακόμα και αν ακούγεται παρωχημένη είναι σημαντικό να μην τη ξεχνάμε. Ζούμε σε μια εποχή μεγάλης προβολής για αυτό εμείς οι άνθρωποι του χώρου, ας μην ξεχνάμε ποιοι είμαστε. Όταν περνάμε από τα μεγάλα κείμενα, ας τα αφήνουμε λίγο να μας αγγίξουν. Να μην είναι μόνο σημεία για να αναφέρουμε στο βιογραφικό μας.
Κοιτώντας σήμερα αυτή την πορεία ποιες οι στιγμές που ξεχωρίζατε;
Είναι τα «Βατράχια», όχι μόνο στην Επίδαυρο αλλά και όπου βρεθήκαμε και παίξαμε, γιατί εισπράξαμε μεγάλη αγάπη από τον κόσμο και ο μονόλογος του αγγελιαφόρου των Βακχών που είχα την τύχη να αγγίξω δειλά στο τέλος της παράστασης. Είναι μετά από 23 χρόνια πορείας η πιο μαγική στιγμή που έχω ζήσει. Αναφέρω την τελευταία φυσικά.
Ποια η μεγαλύτερη προβληματική της εποχής μας κατά τη γνώμη σας;
Διακρίνω ένα υπερεγώ στους ανθρώπους. Στην προσπάθειά μας να οχυρωθούμε και να προφυλαχτούμε, να νιώσουμε πιο δυνατοί, το υπερεγώ μας έχει πολλαπλασιαστεί. Βλέπω τρομερή επιθετικότητα στους ανθρώπους, στους δρόμους βλέπεις καθημερινά την παιδεία ενός λαού. Δεν αγαπάνε πραγματικά, δεν δίνονται και υπάρχει και απληστία. Όλα περιστρέφονται γύρω από το χρήμα, την εικόνα. Λείπει η πίστη στον άνθρωπο, στη ζωή. Λείπει το όνειρο. Λείπουν αξίες. Μπορεί να είμαστε ελεύθεροι αλλά μήπως πρέπει να επιστρέφουμε και λίγο στις βασικές αξίες; Έχουμε όλοι κυριευτεί από μια ευκολία, πάμε όλοι μπροστά, τρέχουμε μπροστά. Αλλά πού πάμε ακριβώς;
