Η Πέπη Λουλακάκη από τα σχολικά της χρόνια πήρε τη φωτογραφική μηχανή του πατέρα της, και άρχισε να φωτογραφίζει τις φίλες της: στο σχόλασμα, όταν έκαναν βόλτες στους αρχαιολογικούς χώρους και το Θησείο, όταν έπαιζαν, εκείνη φωτογράφιζε συνέχεια πορτραίτα και τοπία. Κάπως έτσι κρατούσε την παιδική ηλικία και την εφηβεία της ζωντανή μαζί κι «όλα αυτά που μας κάνουν τολμηρές και άφοβες», όπως λέει, δηλαδή (ας είναι πολλά τα διαβάζω ένα-ένα προσεκτικά): «την καθαρότητα, τη γλυκύτητα, τη θεατρικότητα, την κομψότητα, την τρυφερότητα, την ευγένεια, το παιχνίδι, τον ενθουσιασμό και τη φαντασία …τη δύναμη».
Όλα αυτά είναι που εντόπισε αργότερα κι επίσημα ως φωτογράφος σε διάστημα πολλών ετών και ζώντας μήνες με πολλές γυναίκες και παιδιά στις αποστολές της σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Πολλές φορές και σε περιβάλλοντα ξεχωριστά όπως στις Πομάκες, στις Ρομά, στα νυχτέρια που γίνονται ακόμα στα χωριά για να γνωρίζονται μεταξύ τους τα νέα παιδιά, στα σχολεία, στις παρέες, στις γιορτές, στο σπίτι και στη δουλειά τους.
Μέσα από μια σειρά 48 φωτογραφιών και στο πλαίσιο του φεστιβάλ WOW – Women of the World Athens 2024 θα συναντήσουμε ή καλύτερα θα μας κοιτάξουν τα «Πορτραίτα Γυναικών» της Πέπης Λουλακάκη στην περίμετρο του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος. Είναι οι φωτογραφικές προσωπογραφίες γυναικών (1992 – 2020) από την ελληνική ύπαιθρο ή/και μη προνομιούχα κοινωνικά περιβάλλοντα του αστικού ιστού -παιδικές, εφηβικές στιγμές, αλλά και αποτυπώσεις από την ενήλικη ζωή γυναικών που παραμένουν τολμηρές και άφοβες, ανοιχτές στις προκλήσεις, με δύναμη και ευγένεια.
Το φωτογραφικό βλέμμα της Πέπης Λουλακάκη εστιάζει ιδιαίτερα στα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών και τα περιβαλλοντικά ζητήματα της εποχής μας. Η Πέπη Λουλακάκη μιλάει στο ελc για τις γυναίκες μέσα από τον φακό της, για το πώς ξεκίνησε η προσήλωσή της στα πορτρέτα γυναικών και μοιράζεται μια ανατριχιαστική φωτογραφική στιγμή της για μία από τις γυναίκες που θα μας «κοιτάξει» στο ΚΠΙΣΝ.
Τι είναι αυτό που σε έκανε από το 1992 έως το 2020 να φωτογραφίζεις πορτρέτα γυναικών;
Η ευαισθητοποίηση μου ξεκίνησε όταν είδα για πρώτη φορά μία φωτογραφία ενός παιδιού μέσα στα χώματα όχι επειδή έπαιζε και λερώθηκε, όπως είναι το απολύτως φυσιολογικό αλλά επειδή κουβαλούσε πέτρες και τούβλα για να κτιστεί ένα σπίτι στο Νεπάλ. Είδα αυτά τα λεπτά χεράκια από κορίτσια και αγόρια να κουβαλούν τα φορτία και έμεινα άναυδη. Τα επίπεδα παιδικής εργασίας είναι ακόμα υψηλά σε αυτή τη χώρα, όπως και σε δεκάδες άλλες χώρες του πλανήτη. Αμέσως έκανα τη σύγκριση με τη δική μου παιδική ηλικία και ένιωσα ενοχή και απόγνωση. Σκέφτηκα τον πατέρα μου που δεν με άφηνε να κουβαλώ βαριά αντικείμενα, γιατί πάντα όλο κάτι σκάρωνα και έφτιαχνα στο μυαλό μου και τον πατέρα του αντίστοιχου κοριτσιού στο Νεπάλ που θέλοντας και μη του επέτρεπε να κουβαλάει, να δουλεύει και να μην παίζει.
Αμέσως ξεκίνησα να διερευνώ τη ζωή των παιδιών και των γυναικών στις χώρες του κόσμου. Ταυτόχρονα ένιωσα την ευθύνη που είχα ως φωτογράφος. Ένιωσα τη φωτογραφική μηχανή μου ως το κλειδί που θα μου άνοιγε τις πόρτες να καταγράψω τις κοινωνικές ανισότητες που αφορούσαν στην καταπίεση του δικαιώματος στην παιδική ηλικία, τα δικαιώματα των γυναικών και την έμφυλη ανισότητα.
Μοιράσου μαζί μας μία φωτογραφική στιγμή από αυτές που θα δούμε στην έκθεση που ξεχωρίζεις και θυμάσαι από την αλληλεπίδρασή σου με τη συγκεκριμένη γυναίκα.
Έχω φωτογραφίσει τα άστεγα παιδιά που ζουν γύρω από τον σιδηροδρομικό σταθμό Gara de Nord στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Είναι τα θύματα του καθεστώτος Τσαουσέσκου που ζητούσε από τους πολίτες να κάνουν πολλά παιδιά, αλλά επειδή εκείνοι αδυνατούσαν να τα θρέψουν τα έδιναν στα ορφανοτροφεία με αποτέλεσμα να γεμίσουν τα ιδρύματα με παιδιά που επειδή ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες εκεί άρχισαν να το σκάνε.
Τα παιδιά αυτών των παιδιών λόγω φτώχειας και ανέχειας έκαναν το ίδιο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ακόμα παιδιά και να ζουν στο σκοτάδι κάτω από την άσφαλτο. Όταν κατέβηκα για πρώτη φορά (ίσα ίσα χωρούσα με το σακίδιό μου) την τρύπα που θα με οδηγούσε στα δαιδαλώδη λαγούμια που ζουν τα παιδιά κάτω από τους δρόμους, ήταν απόλυτο σκοτάδι και ξαφνικά άκουσα έναν αναπτήρα να ανάβει και φώτισε το προσωπάκι ενός χαμογελαστού κοριτσιού που αμέσως με καθησύχασε, καθώς δεν είχα την παραμικρή ιδέα τι θα αντικρύσω. Με οδήγησε σε ένα μεγαλύτερο λαγούμι που ήταν περισσότερα παιδιά που είχαν ξαπλώσει πάνω σε στρώματα από κουτάκια αναψυκτικών για να αποφεύγουν την υγρασία. Ένα όμορφο ξαπλωμένο κορίτσι που φωτογράφισα και έχω συμπεριλάβει το πορτρέτο στην έκθεση, σηκώθηκε και μου έδειξε το τετράδιό του από το σχολείο και το πρόσωπό της φωτίστηκε. Ήθελε να ξεφύγει από αυτή την άθλια ζωή του «κάτω κόσμου του Βουκουρεστίου» και να ζήσει ως φυσιολογικός άνθρωπος.
Τι βλέπεις εσύ στις γυναίκες μέσα από τον φακό σου;
Έχοντας ζήσει μήνες με πολλές γυναίκες σε διαφορετικά μέρη του κόσμου και πολλές φορές σε πατριαρχικά ή και μη προνομιούχα περιβάλλοντα, βλέπω την απίστευτη και αστείρευτη δύναμή τους. Πως το καθετί δύσκολο το μεταμορφώνουν σε θετικό για να επιβιώσουν. Έχουν ζηλευτή αντοχή και πίστη και περηφάνια. Τις έχω θαυμάσει άπειρες φορές και έχω πάρει δύναμη από εκείνες.
Η μητρότητα για τις περισσότερες από αυτές τις γυναίκες είναι ιερή και αφιερώνονται σε αυτό όταν δεν μπορούν να δουλέψουν. Βέβαια έχω δει και πολλές γυναίκες από την υπερβολική καταπίεση να καταλήγουν στα αντικαταθλιπτικά και την απομόνωσή τους. Δυστυχώς είναι πάρα πολλές οι γυναίκες που παλεύουν για ίσα δικαιώματά με τους άντρες και ακόμα κάθε τους πρωτοβουλία καταστέλλεται. Μπορεί ακόμα και να θανατώνονται. Αλλά ξεφυτρώνουν άλλες που συνεχίζουν τον αγώνα τους. Φυσικά και εμείς στον δυτικό κόσμο έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε ακόμα σε άλλα επίπεδα, όπως είναι οι μισθοί, η σεξουαλική παρενόχληση για παράδειγμα, αλλά έχουμε ευθύνη να μιλάμε και να απαιτούμε με κάθε τρόπο ίσα δικαιώματα όλων των γυναικών.
Τι πιστεύεις για το πού βρισκόμαστε ως κοινωνία σε σχέση με τα πατριαρχικά στερεότυπα και την εποχή μετά το ελληνικό MeToo;
Θέλουμε πολλή δουλειά ακόμα για να μην υπάρχουν έμφυλες ανισότητες και οι άνθρωποι να νιώθουν καλά στο ίδιο τους το σώμα και να το υποστηρίζουν. Όλα ξεκινούν από το να αγαπήσουμε τον εαυτό μας και να σεβαστούμε τον διπλανό μας ανεξαρτήτως φύλου. Να ξέρουμε τα δικαιώματά μας και να τα διεκδικούμε. Και φυσικά να μεγαλώνουμε ανάλογα και τα παιδιά μας. Οι γενιές που έρχονται από εμάς να είναι λίγο καλύτερες κάθε φορά μέχρι να εξαλειφθούν τα προβλήματα της κοινωνίας σχετικά με τα φύλα και την ομοφοβία.
Υπάρχει κάποια γυναίκα ή κάποιες γυναίκες που να εμπνέεσαι και να θαυμάζεις;
Είναι πάμπολλες οι γυναίκες που θαυμάζω και διαβάζω τις ιστορίες τους. Πολλές είναι αθέατες και η συμβολή τους μαθαίνεται μετά τον θάνατό τους. Με συγκινεί η ιστορία της ατρόμητης προσφυγοπούλας κολυμβήτριας Γιούσρα Μαρντίνι από τη Συρία και της Μαλάλα Γιουσαφζάι που αγωνίζεται για το δικαίωμα των κοριτσιών στη χώρα της το Πακιστάν. Από τις τέχνες θαυμάζω και αγαπώ τη χορογράφο Pina Bausch και τη ζωγράφο Georgia O’ Keeffe.
Οι γυναίκες στις φωτογραφίες σου μας «περιμένουν» να τις κοιτάξουμε, ποιες είναι οι μικρές ή μεγάλες ιστορίες τους; Είναι κάτι που θέλουν να μας υπενθυμίσουν, να μας πουν ή να μοιραστούν;
Το βλέμμα των γυναικών που παρουσιάζω στο πλαίσιο του Φεστιβάλ WOW, είναι αυτό που θέλουν να μοιραστούν ότι είναι αναφαίρετο δικαίωμα να ζήσουν την παιδική τους ηλικία ως παιδιά και όχι ως εργάτες ή αντικείμενα. Να μπορούν να εκφράζονται και να εκδηλώνουν την προσωπική τους δυναμική χωρίς διακρίσεις και καταπίεση. Να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και τη διαχείριση του σώματός τους. Είναι πολλές φορές που για να μπω σε ένα σπίτι και να μιλήσω με τις γυναίκες και τα παιδιά χρειάστηκε να πάρω την άδεια από τον άντρα. Αυτό χρειάζεται να εξαλειφθεί. Μην ξεχνάμε πως οι γυναίκες θρέφουν τα παιδιά των επόμενων γενιών και οι μητέρες είναι εκείνες που μπορούν να μεγαλώσουν παιδιά με ενσυναίσθηση και σεβασμό στην ελευθερία του άλλου. Αξίες που προχωρούν μπροστά τον τεχνολογικό κόσμο μας και τον εφοδιάζουν με ελπίδα στο κάπως δυστοπικό μέλλον μας.
