Πώς χωράνε τα πανηγύρια στο Ξηρόμερο, αυτά της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Θεσσαλίας, ένα αγροτικό ποτιστικό μηχάνημα που λειτουργεί κανονικά με το νερό και η αίσθηση της διασκέδασης, ακόμα και της απουσίας, σε ένα κλειστό μικρό χώρο, στο περίπτερο της Μπιενάλε της Βενετίας.
Όλα αυτά αποτελούν στοιχεία από το κεντρικό μέρος της δημιουργίας του έργου που λέγεται «Ξηρόμερο/Dryland» και θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην 60η Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia. Το διαμεσικό συλλογικό έργο σε σύλληψη των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαϊκάλη, τον Φώτη Σαγώνα και σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου.
Όλα αυτά τα ονόματα είναι οι άνθρωποι που ο καθένας τους από διαφορετικό πρίσμα και γνωστικό πεδίο άρα και οπτική, ένωσαν τις δυνάμεις τους, τις ικανότητές τους για να δημιουργήσουν το Ξηρόμερο και είναι πλέον έτοιμοι σε λίγες μέρες να πάνε Βενετία για να αρχίσουν το στήσιμο του ελληνικού περιπτέρου.
Καταρχάς να ξεκινήσω για το πόσο πρωτότυπο και ξεχωριστό είναι να πηγαίνουμε στην Μπιενάλε Βενετίας με ένα έργο που αντλεί την έμπνευσή του από την περιφέρεια, τον πολιτισμό της, την αγροτική εργασία φτάνοντας στο καλύτερό μου που έχει να κάνει με την εμπειρία του πανηγυριού, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πολιτισμικά και όχι μόνο στοιχεία της.
Περιγράφω όμως πρώτα όσα άκουσα για το ελληνικό περίπτερο, ώστε να μπορέσουμε κάπως να κάνουμε εικόνα πώς όλο αυτό προορίζεται να υλοποιηθεί τελικά καλλιτεχνικά, βάσει όσων ειπώθηκαν στην παρουσίαση στο ΕΜΣΤ για την ελληνική μας εκπροσώπηση στην 60ή Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia:
Στο κέντρο του ελληνικού περιπτέρου, υπάρχει ένα αγροτικό μηχάνημα άρδευσης, το οποίο ορίζει κυκλικά το περιβάλλον της εγκατάστασης. Το ποτιστικό αυτό μηχάνημα περιστρέφεται λειτουργώντας σαν ρολόι ενώ δίνει όλες τις εντολές ορίζοντας τον χρόνο της αίσθησης και πηγαίνοντας μόνο του γύρω γύρω σε αργό ρυθμό, σε λούπα.
Λειτουργεί όντως με το νερό, έχει έναν μηχανισμό που λέγεται «αναπνοή», έτσι το λένε οι Έλληνες αγρότες και το οποίο εισπνέει νερό, δίνει κίνηση στον εαυτό του και το εκπνέει. Είναι ακριβώς η κανονική λειτουργία που θα αναπαράγεται και στο περίπτερο. Στα πολύ ενδιαφέροντα που μας είπε ο Γιάννης Μιχαλόπουλος, το ποτιστικό μηχάνημα αυτό που ονομάζεται «καρούλι» είναι ένα συμβολικό και πραγματικό αντικείμενο, καθώς είναι αυτό που επέτρεψε τη μονοκαλλιέργεια στη Θεσσαλία τη δεκαετία του ‘70 και ‘80. Αποτελεί την καρδιά του έργου και στο πίσω μέρος του θα υπάρχει προβολή και πάρα πάρα πολύς ήχος: ηχοτοπίο και σύνθεση.
Καθώς το σύστημα ποτίσματος τίθεται σε κίνηση, δημιουργεί έναν ρυθμό, οριοθετεί τον χρόνο όπως ένα ρολόι ή μια κασέτα που ξετυλίγεται, παρακινώντας τα σώματα των επισκεπτών να ακολουθήσουν διαδρομές και να αλλάξουν τρόπους θέασης. Κάπως έτσι ένα αγροτικό μηχάνημα έχει μετατραπεί σαν ένα μουσικό όργανο με την κυκλική περιστροφή να μας θέτει να μπούμε στον «χορό» του, να αισθανθούμε το πανηγύρι και ό,τι συνεπάγεται σε αυτό. Χρησιμοποιώντας τα λόγια του Γιάννη Μιχαλόπουλου είναι σαν να «αναπαραγάγει και ηχητικά και συναισθηματικά ένα περίπατο που ξεκινάει από την πλατεία ενός χωριού και απομακρύνεται προς τον αγρό».
Οι δημιουργοί του «Ξηρόμερου» πέρασαν πολλές εβδομάδες στον ομώνυμο τόπο έμπνευσής του, συζητώντας για το έργο, πήγαν σε πολλά πανηγύρια στο Ξηρόμερο και στη Θεσσαλία κι όλο αυτό όπως μας ενημέρωσε ο Θανάσης Δεληγιάννης ξεκίνησε αναζητώντας μία τραγουδίστρια, την Κική Μαργαρώνη, η οποία απουσίαζε, και δεν την βρήκαν εκεί, αλλά όλοι τους έλεγαν πόσο κλαίγανε με τη φωνή της:
«Έτσι ξεκίνησε το ταξίδι κι έτσι ανοίγοντας ας πούμε αυτό το κουτί, γνωρίσαμε τους συνεργάτες της, γνωρίσαμε τι σημαίνει ελληνική παράδοση. Τι σημαίνει ένα πανηγύρι που δεν λειτουργεί, τι σημαίνει ένα πανηγύρι που εκεί που πας να διασκεδάσεις σου θυμίζει μια απουσία κάποιου που δεν είναι εκεί. Δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να είναι εκεί. Πιστεύουμε ότι αυτή η αίσθηση υπάρχει μέσα στο έργο. Δεν είναι ένα έργο που μιλάει για το πανηγύρι της χαράς μόνο, ή του νησιού ή τι είναι το πανηγύρι για το κέντρο–την Αθήνα, αλλά είναι ένα έργο που μιλάει για την περιφέρεια, για τον πολιτισμό της περιφέρειας που είναι λειτουργικός ακόμα και σήμερα και δεν τον ενδιαφέρει το αυθεντικό, τον ενδιαφέρει να είναι μια λειτουργία για τον άνθρωπο, να διασκεδάσει με όλα τα στοιχεία και που όλα αυτά είναι ένα πλέγμα πραγμάτων, φοβερά σύνθετο: οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, μουσικά. Πώς χορεύουν, τι θα φάνε, πώς ντύνονται… είναι ένας κόσμος ολόκληρος».
«Το Ξηρόμερο στη Βενετία ανάμεσα στα υδάτινα κανάλια είναι από μόνο του ένα σχήμα οξύμωρο», αναφέρει ο επιμελητής του έργου, Πάνος Γιαννικόπουλος. «Το “Ξηρόμερο” είναι ένα διαμεσικό συλλογικό έργο που αποτελείται από ένα αγροτικό μηχάνημα άρδευσης, το οποίο συντονίζεται σε πραγματικό χρόνο με τον ήχο, την εικόνα και το φωτιστικό περιβάλλον της εγκατάστασης. Η ελληνική εκπροσώπηση εξετάζει την εμπειρία του πανηγυριού και συγκεκριμένα αντλεί έμπνευση από τα πανηγύρια της ηπειρωτικής Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της περιοχής του Ξηρόμερου που δανείζει και τον τίτλο στο έργο μας. Αναφέρεται στη γεωγραφική τοποθεσία αλλά και αιωρείται πάνω από αυτήν, μεταξύ κυριολεξίας και μεταφοράς δημιουργώντας παράλληλα ένα τεχνητό δίπολο: με την εύφορη πεδιάδα που τροφοδοτεί με τη γεωγραφική παραγωγή της μεγάλο μέρος των γεωργικών αναγκών και των εξαγωγών της Ελλάδας κι επίσης είναι γνωστή και για τη μουσική της παράδοση».
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, η Κατερίνα Γρέγου κατά τη συνέντευξη τύπου μας έδωσε και στοιχεία για τη χρηματοδότηση του ελληνικού περιπτέρου, σημειώνοντας ότι είναι η υψηλότερη που έχει σημειωθεί ποτέ στην ιστορία της Μπιενάλε στην Ελλάδα:
«Η χρηματοδότηση της εθνικής μας συμμετοχής ανέρχεται στα 508.000 ευρώ. Κύριος χρηματοδότης είναι το υπουργείο Πολιτισμού με 375.000 ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 75% της συνολικής χρηματοδότησης του έργου. Οι χορηγίες ανέρχονται σε 130.000 ευρώ, με βασικό υποστηρικτή της ελληνικής συμμετοχής το Onassis Culture, το ποσοστό του οποίου ανέρχεται στο περίπου 67% του συνολικού ποσού χορηγιών, ενώ αποτελεί το 17% του συνολικού προϋπολογισμού του έργου. Ακολουθούν με ίσα περίπου ποσά το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το ΝΕΟΝ και το Outset».
Επίσης σχετικά με τη φετινή Μπιενάλε Βενετίας γενικότερα μας ενημέρωσε ότι φέτος θα έχει 88 εθνικές συμμετοχές, οκτώ περισσότερες από το 2022, ενώ η κεντρική έκθεση θα περιλαμβάνει 330 καλλιτέχνες, ο μεγαλύτερος αριθμός στην Μπιενάλε μέχρι τώρα. Το κεντρικό θέμα της φετινής διοργάνωσης έχει τίτλο “Stranieri Ovunque”, δηλαδή “Ξένοι Παντού» και προέρχεται από μια σειρά έργων σε νέον που ξεκίνησε το 2004 -και αποδίδεται σε περισσότερες από 50 γλώσσες- του βρετανικού καλλιτεχνικού ντουέτου Claire Fontaine και είναι εμπνευσμένος από μια ιταλική αντιρατσιστική κολεκτίβα.
H Κατερίνα Γρέγου μίλησε σχετικά και για το κεντρικό στοιχείο του έργου, που είναι το νερό: «Το νερό σαν κεντρικό στοιχείο του έργου συνάδει με τις επείγουσες κλιματικές συζητήσεις που κυριαρχούν σήμερα. Και φυσικά ανακαλεί καταστροφές όπως αυτές που συντελέστηκαν στη Θεσσαλία το περασμένο φθινόπωρο, όπου πάνω από 700.000 στρέμματα βρέθηκαν κάτω από το νερό με καταστροφικές συνέπειες. Αλλά επίσης φέρνει και στο νου και άλλα τέτοια ακραία καιρικά φαινόμενα και συμβάντα ανά τον πλανήτη που πολλαπλασιάζονται δυστυχώς. Θυμίζοντάς μας ότι το περιβάλλον, είναι το υπ’ αριθμόν πρώτο ζήτημα της εποχής μας, γιατί μας αφορά όλους, ανεξαρτήτου, ανεξαρτήτως φύλου, εθνότητας ή θρησκείας».
Οι καλλιτέχνες/ιδες του «Ξηρόμερου» αναφέρονται στο νερό ως πρίσμα -ένα μέσο να βλέπουμε και να σκεφτόμαστε – εστιάζοντας στην έλλειψή ή το πλεόνασμα, την ανάγκη ή τη σπατάλη του, καθώς και τις κοινωνικές συνδηλώσεις του. Η εξάντληση των πόρων συνδέεται με τη φυσική και οικονομική εξάντληση.
Κάπως έτσι η ελληνική συμμετοχή ετοιμάζεται να πάει με τα πανηγύρια της και τις αγροτικές εργασίες στη Βενετία. Επιχειρώντας να γεμίσει το ελληνικό περίπτερο με «αναπνοή» πανηγυριού τοποθετώντας στο κέντρο του ένα αγροτικό ποτιστικό μηχάνημα, χαρακτηριστικό για την περιοχή της Θεσσαλίας. Πώς η άυλη ιστορία ενός πανηγυριού θα καταφέρει να συνδεθεί και με ένα υλικό της αγροτικής εργασίας, προτρέποντας τους επισκέπτες να ακολουθήσουν μια διαδρομή από την πλατεία του χωριού έως τις παρυφές του γεωργικού τοπίου που το περιβάλλει, μένει να το δούμε.
Αυτό που κρατάω και μου άρεσε είναι κάποιες λεπτομέρειες μεταξύ όσων ειπώθηκαν από τους συντελεστές του «Ξηρόμερου», όπως όταν μίλησαν για το πανηγύρι και πόσο δεν θέλουν να αποδώσουν μόνο τη διασκέδαση αλλά και τις απουσίες του, όταν μας θυμίζει κάποιον ας πούμε, που δεν είναι μαζί μας, μοιράζοντας πως θέλουν να καταγράψουν την αίσθηση των προσωπικών αναμνήσεων, το μαζί της κοινότητας του χορού αλλά και πώς είναι όταν μετά από ένα πανηγύρι το χωριό είναι άδειο κατά τις 3 – 4 ώρα (…και βάλε θα έλεγα από προσωπική εμπειρία).
Όλα αυτά τα κομμάτια συνδεδεμένα με ήχους, φως, κίνηση και εικόνα έχουν τη μεγάλη σημασία τους και από άποψη εθνολογικής έρευνας καλώντας τους θεατές της Μπιενάλε να συμμετάσχουν και να μπουν σε έναν «χορό» όπως τον «είδε» η καλλιτεχνική ομάδα μέσα από τους ανθρώπους και τα τοπία του Ξηρόμερου/Dryland. Ένα μέρος που το όνομά του θα φωτιστεί, θα το συλλαβίσουν επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο, μπαίνοντας κάπως στον κόσμο και τους ήχους του και γιατί όχι μπαίνοντας και στη διαδικασία να το ψάξουν και στον χάρτη.
Καλοτάξιδη η ελληνική συμμετοχή και καλή επιτυχία…
Ταυτότητα
Σε σύλληψη των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαϊκάλη και τον Φώτη Σαγώνα.
Καλλιτεχνικοί Συνεργάτες: Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Βασιλική-Μαρία Πλαβού, Μάριος Σταμάτης
Επιμέλεια: Πάνος Γιαννικόπουλος
Εθνικός Επίτροπος | Οργάνωση: ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα
Επικεφαλής Παραγωγής Ελληνικού Περιπτέρου, ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: Γιάννης Αρβανίτης
Επικεφαλής Επικοινωνίας & Γραφείου Τύπου Ελληνικού Περιπτέρου, ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: Μαρία Τσολάκη
Οργάνωση & Παραγωγή έκθεσης: Γεώργιος Ευσταθουλίδης – Constructivist Exhibitions, Αντωνία Χαντζή
ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Καλλιτεχνική Διευθύντρια: Κατερίνα Γρέγου
Διοικητική & Οικονομική Διευθύντρια: Αθηνά Ιωάννου
Info:
Ξηρόμερο/Dryland Ελληνικό Περίπτερο στην 60ή Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia
20 Απριλίου – 24 Νοεμβρίου 2024
Προεγκαίνια: 17-19 Απριλίου
Εγκαίνια Περιπτέρου: 18 Απριλίου, 13:30 μ.μ., απαιτείται πιστοποίηση
Περίπτερο της Ελλάδας – La Biennale di Venezia Giardini 30122 Βενετία, Ιταλία
