Τις στιγμές αυτές περισσότερο από τον φόβο και τον πανικό, είναι καλό να μας καταλάβει η επιθυμία για δημιουργία και παραγωγική σκέψη. Πώς μπορεί να σχεδιαστεί και να εξασφαλιστεί ένα καλύτερο αύριο; Η Δρ. Στέλλα Πιερή, αρχιτέκτων και Partner του γραφείου Pieris.Architects μάς γράφει για την αρχιτεκτονική σε αντίξοες συνθήκες, τις αρχιτεκτονικές ιδέες που γράφουν την ιστορία ενώ κάνει και μία πρόβλεψη για τη μελλοντική πόλη.
Είναι λογικό να αναρωτιέται κανείς τι θα γίνει όταν η ζωή επιστρέψει στην κανονικότητά της και όλα αυτά που ζούμε τώρα αποτελέσουν κομμάτι της παγκόσμιας ιστορίας. Αυτή τη στιγμή ο κόσμος, οι πόλεις, η κατοικία, ο χώρος εργασίας με τη μορφή που εμείς τον αντιλαμβανόμασταν έως χτες, δείχνει να αποσυντίθεται. Ήδη, εντός των υπαρχουσών δομών έχουν προκύψει με βίαιο τρόπο κοσμογονικές αλλαγές ως προς τον τρόπο χρήσης και λειτουργίας κτιρίων και πόλεων μέχρι σήμερα. Φορητές μονάδες απολύμανσης εισερχομένων πολιτών προστίθενται στις εισόδους δημοσίων κτιρίων στην Τουρκία, Νοσοκομεία και Κέντρα Πολιτών χτίζονται εντός μερικών ημερών σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη. Η Αρχιτεκτονική αποδεικνύει ότι κάτω από αντίξοες συνθήκες μπορεί να δώσει λύσεις στον τομέα της υγείας, να διευκολύνει τη θεραπεία, να αποπλύνει τον πόνο. Η αναδιαμόρφωση χώρων μπορεί να κερδίσει χρόνο, να εξασφαλίσει μεγαλύτερη ασφάλεια στη μάχη κατά του ιού.
«Όταν οι πόλεις ξεγυμνώνονται από τα θέλγητρά τους και η εργασία αλλά και η μάθηση γίνεται διαδικτυακά από το σπίτι, τότε η επιστροφή πιο κοντά στη φύση γίνεται πιο ελκυστική»
Πέρα από αυτό, η επέμβαση του κράτους σε περισσότερες από 90 χώρες για κατ’ οίκον περιορισμό του πληθυσμού με κίνδυνο την ποινή φυλάκισης, τα πρόστιμα αλλά και οι οδηγίες για τήρηση αποστάσεων τουλάχιστον 2 μ. μεταξύ των ανθρώπων, για τη προστασία πάντα της δημόσιας υγείας, επηρεάζει τις σχέσεις κράτους-πολίτη, τις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και την ψυχική υγεία των πολιτών. Η ψυχολογική διάσταση των πόλεων έχει και αυτή διαταραχθεί. Πόλεις άδειες, δρόμοι κενοί, ο δημόσιος χώρος ελεύθερος από την παρουσία ανθρώπων γεμάτος όμως από άγραφους περιορισμούς υγιεινής επαναπροσδιορίζει τον τρόπο που χρησιμοποιούμε την πόλη.
Ίσως είναι λίγο νωρίς για προβλέψεις. Το σίγουρο πάντως είναι ότι η κρίση που βιώνουμε διαχέεται ταχύτατα σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού ιστού, έχει βαθιές οικονομικές συνέπειες και ψυχικές επενέργειες.
Με βάση την εμπειρία τού σήμερα ο καθένας από εμάς κάνει μια προβολή του εαυτού του σε ένα υποθετικό αύριο όπου θα χρειαζόταν να διατηρηθεί η κατάσταση αυτή της απομόνωσης για περισσότερους μήνες ίσως και χρόνια. Πώς θα γινόταν πιο ευχάριστη για εμάς η καθημερινότητα εντός του περιορισμένου χώρου της κατοικίας ή του διαμερίσματός μας; Η ανακατανομή χώρου, οι αυξημένες ανάγκες για αποθήκευση τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, η ανάγκη για δημιουργία, παιχνίδι, άθληση: πώς θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν πιο επιτυχώς εντός χώρων περιορισμένων τετραγωνικών; Εάν δεν ήταν εφικτή η άμεση αποκομιδή των αχρήστων πώς θα μπορούσαν αυτά να ανακυκλωθούν και να αξιοποιηθούν δημιουργικά; Το μπαλκόνι, η πιλοτή, το δώμα, ο κήπος εκεί που μπορεί να πάρει κανείς «ανάσες» αποκτούν άλλη βαρύτητα και θα μπορούσαν να ανασχεδιαστούν και αυτά. Η ad hoc αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός που γίνεται για ένα ειδικό σκοπό, πρόβλημα ή έργο, μη γενικεύσιμο και δεν προορίζεται να είναι σε θέση να προσαρμόζεται για άλλους σκοπούς μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης.
Διαχρονικά οι αρχιτεκτονικές ιδέες γράφουν την ιστορία
Σε μια εποχή που μας προβληματίζει ιδιαίτερα το μέλλον των πόλεων, του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της αειφόρου ανάπτυξης αλλά και του διαδραστικού διαδικτυακού χώρου, αξίζει να θυμάται κανείς πως η αρχιτεκτονική έχει γράψει ιστορία μόνο και μόνο με ιδέες. Το 1920, ο Buckminster Fuller με το “Dymaxion House”, πρότεινε σχεδιασμό κατοικίας για αειφόρο ανάπτυξη. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Friedrich Kittler πρότεινε τον σχεδιασμό του χώρου χωρίς τέλος “Endless House”, εισάγοντας την έννοια του, η οποία υποστήριζε ότι ο άνθρωπος, η φύση και η τεχνολογία πρέπει να αλληλεπιδρούν με συνεχείς και δυναμικούς ρυθμούς.
Ο Le Corbusier, την ίδια εποχή, ονειρεύτηκε την Ακτινοβόλο Πόλη Ville Radieuse που θα περιλάμβανε μια νέα ιδέα για το πώς μπορεί κανείς να σχεδιάσει μια πόλη που να υποδέχεται κόσμο και να αναπτύσσεται με γνώμονα την πυκνή δόμηση. Tο 1932 τέτοιες ιδέες παρουσιάστηκαν σε διεθνή έκθεση για τη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική, τις οποίες επιμελήθηκαν οι Philip Johnson και Henry-Russel Hitchcock στο ΜοΜΑ, όπου επισημάνθηκαν οι αρχές του Διεθνούς Στιλ στη μοντέρνα αρχιτεκτονική. Σίγουρα, και σήμερα μια αντίστοιχη έκθεση θα είχε ενδιαφέρον ίσως περισσότερο εάν αυτή προέκυπτε μετά από ένα διαδραστικό διακρατικό think-tank από επιστήμονες και αρχιτέκτονες.
«Η φύση μάς έχει δώσει ήδη απάντηση και νομίζω την ξέρουμε όλοι. Μας έδειξε τους γρήγορους ρυθμούς με τους οποίους μπορεί να αναγεννηθεί εν απουσία του ανθρώπου και αυτό οφείλει να μας προβληματίσει.»
Δεν πρόκειται, όμως, μονάχα για ιδέες του 1920 και του 1930. Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1964, ο Peter Cook πρότεινε τη νέα συναρπαστική ιδέα των Plug-in City και Walking City, δηλαδή της συνδεδεμένης πόλης και της κινούμενης πόλης. Πρόκειται για δύο από τις πιο διάσημες ουτοπίες που συμπεριλαμβάνονταν στα 900 σχέδια της διεθνούς Αρχιτεκτονικής Ομάδας Αρκιγκραμ (Archigram). Το όραμα αυτό πρότεινε να αντιστραφούν οι όροι του πολεοδομικού σχεδιασμού κατά τέτοιον τρόπο ώστε η πόλη να είναι ένας μηχανισμός και να συγκρατείται ως ένας ενιαίος οργανισμός. Σε αυτή την πρόταση οι πόλεις ήταν υπερκατασκευές, έμοιαζαν με μηχανές όπου κάθε κατοικία αποτελεί μονάχα ένα τμήμα του ευρύτερου μηχανισμού.
Σε λίγους μήνες, θα γεννηθεί μια νέα πραγματικότητα. Και είναι σίγουρο ότι ακόμα και παλαιότερες κοινές συνήθειες, θα βιωθούν διαφορετικά μετά τη λήξη της καραντίνας. Η στιγμή θα γίνει σημαντική, η εμπειρία πολύτιμη. Είμαι σίγουρη ότι μέσα σε αυτό το κλίμα «ευγνωμοσύνης για τη ζωή», το αύριο επιφυλάσσει μια σειρά θετικών αλλαγών για εμάς.
Μία πρόβλεψη για τη μελλοντική πόλη
Αν ήταν να κάνω μια πρόβλεψη αυτή τη στιγμή για το μέλλον των πόλεων θα ήταν τελείως διαφορετική από τις προτάσεις της δεκαετίας του ’60. Στην αρχή της πανδημίας και λίγο πριν την κήρυξη της καραντίνας, η αντανακλαστική σχεδόν κίνηση πολλών κατοίκων πόλεων να κατευθυνθούν, μακριά από τα αστικά κέντρα και προς τα χωριά και νησιά, αν και λάθος για τον έλεγχο της εξάπλωσής της, δείχνει ξεκάθαρα ένα πράγμα: όταν οι πόλεις ξεγυμνώνονται από τα θέλγητρά τους, εστιατόρια, θέατρα, μπαρ κ.τ.λ. και η εργασία αλλά και η μάθηση γίνεται διαδικτυακά από το σπίτι, τότε η επιστροφή πιο κοντά στη φύση γίνεται πιο ελκυστική.
Τα κύματα αστικοποίησης του προηγούμενου αιώνα μπορεί στο μέλλον να αντιστραφούν και να τα διαδεχθούν κύματα αντίστροφης ροπής προς την επαρχία σε μια προσπάθεια να ανακτήσει ο άνθρωπος περισσότερο ζωτικό χώρο, μια καλύτερη επαφή με τη φύση και καλύτερη υγεία.
Το φαινόμενο αυτό θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα θετικό και για τα μεγάλα αστικά κέντρα αφού αυτό πιθανό να προκαλούσε τις αξίες της κατοικίας να πέσουν. Χώρος θα έμενε κενός για να ανακτηθεί από όσους θα παράμεναν εντός των πόλεων. Μπορεί τελικά μέσω αυτής της συνθήκης να οδηγούμασταν σε ουσιαστικά και πρακτικά πράσινες πόλεις. Υφιστάμενες δομές εγκαταλειμμένες από τους κατοίκους τους, στις οποίες η φύση ανακτά το χαμένο έδαφος, η βλάστηση επεκτείνεται πάνω στις υπάρχουσες κατασκευές και η εξελιγμένη τεχνολογία προσφέρει τον εκμηδενισμό των αποστάσεων. Πόλεις συνεχώς μεταβαλλόμενες με στόχο την ικανοποίηση της ανάγκης για συλλογική διαβίωση με ασφάλεια σε ισορροπία με τη φύση εντός περισσότερων τετραγωνικών.
Η φύση μάς έχει δώσει ήδη απάντηση και νομίζω την ξέρουμε όλοι. Μας έδειξε τους γρήγορους ρυθμούς με τους οποίους μπορεί να αναγεννηθεί εν απουσία του ανθρώπου και αυτό οφείλει να μας προβληματίσει. Η λανθασμένη αίσθηση «παντοδυναμίας και κυριαρχίας» που υπάρχει έμφυτη στην ανθρώπινη φύση και η οποία εκφράστηκε ξεκάθαρα στο πρόσωπο ηγετών ξένων κρατών παγκοσμίως στις αρχές τις πανδημίας αποδείχτηκε επιπόλαιη.
Θα αλλάξουμε τελικά στάση; Ή θα ακολουθήσουν κι άλλα λοιμώδη νοσήματα σαν την Covid-19;
Εάν δεν αλλάξουμε στάση, η επόμενη πανδημία μάς περιμένει. Τα ελάφια στην Ιαπωνία, οι πίθηκοι στην Ταϊλάνδη, αλλά και οι ελέφαντες στη Γιουνάν βγήκαν στον δρόμο προς αναζήτηση τροφής. Τα κανάλια στη Βενετία δείχνουν καθαρά, δελφίνια και ψάρια διακρίνονται στα νερά τους. Η γη θα συνεχίσει να γυρνά και κατά την απουσία μας.
Ο σχεδιασμός της κατοικίας, η οποία αποτελεί και το κύτταρο της πόλης θα αλλάξει σίγουρα μετά το πέρας της πανδημίας καθώς και η αντίληψή μας για το ίδιο μας τον εαυτό, οι προτεραιότητες και οι ανάγκες μας θα επαναπροσδιοριστούν, ο χρόνος που περνάμε στο σπίτι θα αλλάξει και αυτό αποτελεί από μόνο του ικανή συνθήκη επαναπροσδιορισμού πολλών από τις παραμέτρους σχεδιασμού του. Μπορεί η ζωή σύντομα να ανακτήσει τη γνώριμη κανονικότητά της παρόλα αυτά αυτή θα υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού μας μια πρόβλεψη για το πώς θα μπορούσαν οι συνθήκες που βιώνουμε στο «σήμερα» να είναι καλύτερες αύριο.
Ο τουρισμός στο μέλλον
Σίγουρα θα αλλάξει και ο τρόπος που ταξιδεύουμε καθώς ήδη εκπαιδευόμαστε μέσα από αυτή την εμπειρία που ζούμε να σκεφτόμαστε και να αντιδρούμε διαφορετικά. Οι εταιρείες στον τομέα του τουρισμού θα πρέπει και αυτές να συνυπολογίσουν τη νέα κατάσταση και σίγουρα εμείς οι αρχιτέκτονες καλούμαστε να οραματιστούμε μαζί τους την επόμενη μέρα. Οι νέες ξενοδοχειακές υποδομές που θα σχεδιαστούν πρέπει να προσφέρουν μια διαφορετική «αφήγηση», ασφάλεια και «ψυχική ισορροπία και τροφή» μέσα από μία διαφορετική σύνθεση ερεθισμάτων.
